Bizkaiko arrantzaleen hiztegia B

B

baba (M-d [babá]) - babie (B-a, M-d)

Def.: iz. arrain batzuek botatzen duten adurra. M-d: antxoba atrapatu, enbarkatu barrura eta bitsa legez ematen zuen. v. adur, arroka.

Zit.: arrañek omoten dauen babie (M-d)

babor (M-d [bór]) - baborra (B-j-o-r); abor - aborra (O-b)

Def.: iz. “G. babor. F. bâbord. I. port”. O-b: “babor”.

Zit.: omon abante, baborrera sarratute esate baterako.. da, atesaten dau áurrie [portuan esprinarekin maniobra egiten merkanteak-edo] (M-d) / Ixarretxe laga aborretik eta estiborrea pixka bota ta / bóta aborrea! (O-b)

babor-estibor (B-a-j, M-d), abor-estibor (O-p), babor da estibor (B-a), babor-estiborrien (M-d), abor-estiborrin (O-p), babor-estiborretan (M-d)

Def.: adv. “G. a babor y a estribor”.

Zit.: da gero, babor-estibor, merkantitaruye ori / bárkue korrikeran, ba bakixu ure eitxen deu erdi-bi, da ataten dau bitzé, ba aulan, babor-estibor / babor da estibor dausenak, korremuseties (B-a) / pálu amarrata, babor-estibor alanbrias amarrata, da are- babor-estibor okitxe-san dau eskillarak idxeteko / bi txerdi da bitxerdi kendu babor-estiborretakuek da- biberuk imiñi (B-j) / berrela dau, guardakola baiño átzerautxuau, babor-estiborrin e? Babor-estiborretan / se daru peskanti aurrien da atzien, babor-estibor / guardakolen atzeko mandan, or da, babor-estiborretan, ori da berrelak / da atzin dus, babor-estibor bertan dues ate bi / gero disparadorak okitxen daus bi, babor-estibor átzien / babor-estiborrien, ubilleko toletak / babor-estibor imiñdxe aulako mototxu bi (M-d) / marraen bixetan, abor-estiborrin (O-p)

babor-estibor - babor-estiborrak (M-d)

Def.: iz. “G. babor y estribor”.

Zit.: kallejoye da, guardakolen e, babor-estiborrak (M-d)

badia; badí (B-a-r, M-d) - badidxe (B-a-g-j, M-d); baridxa (L-pj) - baridxia (L-j-l-pj); bai (E-jf [í], O-b) - baidxe (E-jf), baixe (O-b), baídxek (E-jf)

Def.: iz. Geo. “G. bahía. F. baie. I. bay”. Bar.: baera, baida.

Zit.: atxiñen igual etorte-san disenin baditxik (B-j) / Bilboko baridxia (L-l)

Dok.: Azkue. «BADIA (B-l), bahía, baie.»

baera - baeria (L-j-l-pj)

Def.: iz. Geo. “G. bahía. F. baie. I. bay”. Bar.: badia, baida. L-j: “bahía”. L-pj: gure baera hauxe izan da beti, Saustaneko buelta eta hau Endaiko buelta.

Zit.: ni baeran e(g)on nas (L-pj)

Dok.: Azkue. «BAGERA (B-l), lugar de pesca en mar abierto, lieu de pêche en pleine mer.»

baga (E-jf - O-b [gá]) - bagia (L-pj), bagí (E-jf, O-b-z) 1.

Def.: iz. Pedro Juanek “mar de fondo” galderari hala erantzun zion. Cfr. beheko olatu. E-jf: baga ere beheko olatua da baina itsasoa kalma dago eta olatu nahikoa haundia dago. O-b: “mar de fondo”.

Zit.: koño, bagí deu / bagá ederra deu! (E-jf) / ño! bagá gogorra ra gaur (O-b)

Ez: B-j

Dok.: Azkue. «BAGA 2º (B, G, Liz.), ola profunda, grosse vague. (D. fr. vague.)»

baga (M-d [gá]) - bagie (M-d) 2.

Def.: iz. M-d: itsasoaren, olatuaren lepoa.

Zit.: baga andidxe dau (M-d)

Ez: B-a

bago (B-a, M-d) - báguek (B-a-p, M-d)

Def.: iz. “G. bao. F. bau. I. beam”. M-d: “baus”. Kubertaren azpian doaz, armasoyek dira kostadukoak eta kubertapekoak baguek.

Entz.: B-a: haritzezkoak izaten dira.

baida (M-d [dá]), baidé (B) - baidie (M-d)

Def.: iz. Geo. “G. bahía. F. baie. I. bay”. Bar.: badia, baera.

Zit.: neu ibil nai, sartun nai itxosora, amairu urteas, idxe amalau urtegas, baidera, erramutan (B-r)

Dok.: Azkue. «BAIDA (B-b), bahía : baie, anse.»

baidako (M-d) - baidakue (M-d); baideko - baidekue (B-l)

Def.: iz. M-d: lehengo mustur biko batela, jatarraintan ibiltzekoa.

Entz.: M-d: baidara joaten ziren sardinatan.

Dok.: Astui. «Lancha sardinera: BAIDEKUE» (I7-190)

bailarina - bailarini (E-jf), bailarinak (E-jf)

Def.: iz. orain dauden arrainen tipoko korainak, kolorindunak. v. arrain.

Ez: B-j; M-d, arrañek.

baixa (M-d [xá]), baixé (B-a) - baixie (B-a-r, M-d), baixek (B-a-r); bais (E-jf) - baixá (E-jf [s?])

Def.: iz. Geo. “G. bajo, arrecife”. Bar.: baju. B-r: “bajos”.

Dok.: Azkue. «Baiza (B-l-ond), baizadi (B-ond), arrecife, bajos de la costa : récif, banc de sables ou de roches.»

baixa-zati; baixa-sati - baixá-sátidxe (M-d)

Def.: iz. Geo. M-d: baixa txikia.

bajamar (M-d) - bajamara (B-a-g-j, M-d, L-pj, O-b)

Def.: iz. “G. bajamar. F. basse mer. I. low tide”. Cfr. urabera, maribera. Bermeotarrek bajamarien nahiz bajamaran esaten dute, trenien nahiz trenan esaten duten antzera.

Zit.: gaur be ibilldxie or batzien, bajamaran [aixarrak] (B-r) / bajamaran dau motorra da amarrata saus (B-j) / bajamar e andidxetan urteten daui baixek [Artxikoten] (M-d)

baju (L-pj, O-b), bajo (L-pj, O-b) - bajua (L-pj), baju (E-jf [jú], O-b [bá]), bajuak (L-pj)

Def.: iz. Geo. “G. bajo, arrecife”. Bar.: baixa.

bajura (M-d), bajure (B) - bajurie (B-a, M-d), bajuri (E-jf, O)

Def.: iz. “G. bajura”. M-d: hauek txikiak, kostan ibiltzen direnak lebatzetan-eta.

Zit.: treñe ixaten san enjeneralin bajurako [baxurarako], bajuran ibiltte sana (O-b)

BAJURAN (M-d, E-s, O-b-z); BAJUREN (B-a-j-p)

Def.: adv. “G. en la pesca de bajura”.

Entz.: B-a: atuna, besegua, lebatza, angira, txitxarroak eta gauza horiek ateratzen dira.

Zit.: patroi ibilldxe lelau bajuren (B-a) / lelau bajuren ibil nai (B-p) / treñe ixaten san enjeneralin bajurako, bajuran ibiltte sana (O-b)

baka (M-d) - bakia (L-pj), bákie (B-a, M-d), báki (O-b)

Def.: iz. “G. baca, embarcación de arrastre”.

Entz.: M-d: lehen bakek albotik eta atzetik egiten zuten behar, arraina enbarkatu baborretik. Ateekin egiten du behar.

bakar - bakarra (E-jf [bá], O-b), bakarrak (E-jf [bá], O-p)

Def.: adj. bakarrak, granoak. Cfr. grano.

Zit.: korañetias ataraten dis, bai bai, ataraten dis bákarrak [neskazarrak] / piedraboli bóta, da pasa bandarie da nastata- atrapa da, bákarrak atrapa dis [akula bidegardeak] / txo! bolandero bakarratoyes / begitxiki bákarra atrapaten da (E-jf) / erlai bakarrak [“poca espuma”-gatik galdetu nien] / selako egueldixe dakasu? te, erlai bakarratas (O-p) / SALTO: salto bakarrak (E-jf) / salto bakarra ikuste sunin arrain- makala ixaten da (O-b)

bala (M-d [bá]) - balak (M-d) 1.

Def.: iz. “G. fardo, bala”. v. fardo.

Ez: O-b

bala (M-d) - bálie (M-d), balak (M-d) 2.

Def.: iz. M-d: ardora hobeto ikusteko txikotarekin amarratuta aurretik botatzen zen harria. v. sanbullo.

bala (E-s) - bali (E-s), bálak (E-s); balai, bala - balaya (L-l) 3.

Def.: iz. “G. ballena”. v. ballena.

balandra (B-a, M-d) - balandrie (B-a, M-d), balandri (O-b), balándrak (B-a, O-b); balanra - balanria (L-pj); balandro - balandrue (B-j)

Def.: iz. “G. balandra. F. sloop. I. sloop”. Belako enbarkazioak. Badirudi gaur egun belerue edo belako enbarkasiñue esaten dela gehiago. Julianena, hala ere, bestelako definizioa da. B-j: etortzen izan denean pinuen bila beharbada edo harrikatzarekin balandrue esaten izan diogu baina galdaraduna izaten izan da, ez da izaten izan beladuna. M-d: beleroa. Hamar edo hamabi metroko palu bateko enbarkazioak. L-pj: bela usatzen dutenak.

Entz.: M-d: antzina gatzarekin etortzen ziren balandra galegoak belan.

Zit.: balandru otor da! (B-j)

balanzin - balansiñek (B-m)

Def.: iz. Mek. “G. balancín”.

balantzada (B-a[tx], M-d) - balantzadie (B-a[tx], M-d), balantzadak (B-a[tx], M-d)

Def.: iz. (Egin, emon). “G. balanceo, balance. I. rolling motion”. v. txurla.

Zit.: balantzada andidxe itxen dauie / orrek e balantzada asko ingo dau / bárkuk balantzadi eitxen dauenien / ser da balantzadi eitxen dune ba?! (B-a) / balantzadi emoten dau enbarkasiñuek / beyek sabalapadakos, balantzadi (be) astunaue / enbarkasiño pikauek balantzadak omongo txusela gedxau? omongo txus (M-d)

balantzadaka (B-a-j [tx], M-d)

Def.: adv. (Egon, ibili, joan). “G. dando balanceos. I. rolling”.

Zit.: balantxadaka gaus (B-a) / igual korronta ámetitau, vamos a suponer, da ordun bapora estau poparin-poparin-poparin da ordun dabil balantxadaka bapora (B-j)

balba (B-j - M-d [bá]) - balbie (M-d)

Def.: adj. arrain gutxi ateratzen duen patroiagatik esaten da. v. aliado.

Zit.: txo! Balbiaue sara, etzin geratu saitxes etzin geratu! [zorte txarra dakarren barrukoari] / onek mutillek ia amagas eitxen badau lo gero! Balbá bat-a au (B-j) / balbi dok ori (M-d)

Dok.: Azkue. «BALBE (B-a-ber-o-tx-urd), muerte, mort.»

bal-bal - bal-bala (E-jf); bar-bal - bar-bala (L-j-l-pj, O-b)

Def.: iz. saltaka barik ubiladaka-ubiladaka datorren atun edo zimarroi multzoa. Ur larria legez ikusten da. L-pj: urbarduan (ugerduan) doan atuna, ura harro-harro egoten da. v. sergera.

Zit.: e! Koño an doye- bal-bala doye an! (E-jf)

ATUN-BARBALA (O-b)

ZIMARROI-BARBALA; SIMARROI-BARBALA (O-b)

balbula (M-d [bál]), bálbule (B) - bálbulie (B-j-m), bálbulak (M-d), bálbulek (B-m)

Def.: iz. Mek. “G. válvula. I. valve”.

balda (B-a-j - M-d [bál], O-b) - bálde (A-ja), baldia (L), báldie (B-j-r, M-d), báldi (O-b), báldak (E-s)

Def.: iz. “G. balde. I. bucket”.

Entz.: M-d: antzina saiaren forma hartuta zeukaten oholezko baldak erabiltzen ziren.

baldar (M-d [dár]) - baldarra (M-d)

Def.: iz. M-d: mendietan-eta egoten den laino baxua.

Ez: B-a-j

Dok.: Azkue. «BALDAR 3º (B, G), nubes pesadas, que arrastra el vendaval : lourdes nuées, qu'amène le vent d'ouest.»

baldea; baldia (L-pj, O-b); baldie (B-a, M-d)

Def.: ad. “G. baldear. I. to wash the deck”. Baldekin enbarkazioa garbitu.

Zit.: bruse = sepillue, balditen denin enbarkasiñu garbiteko / da gero portun baldie enbarkasiñue ta, orrek biarrak / enbarkasiñu baldie / da omoten dxakoen egunien, papardo bat, edo besegu bat edo baldititxik (M-d) / baldia ein biou txalopi (O-b)

baldiu (M-d, O-b), baldio (B-a) - baldiua (L-pj), baldiue (B-a, M-d, O-b)

Def.: iz. “G. baldeo. F. lavage à grande eau. I. washing”. M-d: bruzarekin eta baldarekin itsasoko ura hartuta egiten zen garbitasuna.

Entz.: M-d: itsasotik etortzen zen bakoitzean egiten zen. Orain mangerarekin egiten da. Lehen neguan astean bik egiten zuten baldeoa eta egunean papardo bat edo besegu bat ematen zitzaien.

Zit.: se kuberta, itxasotik otorte san bakotxin baldiu itxe san, baldiue, oiñ e baldiu itxen da mangerias / astin bik eitxe bin baldiue (M-d) / bueno emon orrei baldiu bat! (O-b)

balio; balidxo - balidxue (B-j); balixo

Def.: iz. “G. valor”.

Zit.: balidxue eskasa okitxe-san dau [bogak] (B-j) / arrain txarra ra, balixoik estakarrelako (O-b)

balio izan

Def.: ad. “G. valer”.

Zit.: estau balixoten.. gitxi balixoten dau [arrain batek] / len, politto balixote ban onek (O-b) / amen estau balixo bañe or ondo saltzen da (O-z)

balistro (L-pj) - balistroya (L-pj)

Def.: iz. bela baten izena.

Zit.: balistro-bete aixe dao [L-pj: haize gutxi dagoenean] (L-pj)

baliza; balixa (M-d, E-jf [s?]) - balixie (M-d), balixi (E-jf), balisak (E-jf), balíxek (M-d); balix (B-a-j [bá], O-b [s]) - bálixe (B-a), bálixek (B-a)

Def.: iz. (Bota). “G. baliza. F. balise. I. buoy”. M-d: sareak edo palangrea botatzen duzunean non dagoen topatzeko botatzen direnak.

Zit.: da balixitako.. aulako, sementus eiñdxe aulako- pixue, balixi artes oteko (M-d)

ballena (B-o-r, M-d, O-b) - ballenia (M-d, L-pj), balleni (O-b), ballénak (B-a, M-d, L-pj)

Def.: iz. “G. ballena. F. baleine. I. whale”. Ondarroan “cachalote”-agatik galdetu nuenean ere erantzun hauxe eman zidaten.

Entz.: O-b: Kanarietan ballena ikusten genuenean joan egiten ginen beragana. Ballenak bere gainean janaria eroaten du eta azpian atuna, zimarroia eta txermolak ere eroaten ditu. Ballena hutsa bazen txoririk ez zuen eroaten eta, ballena arrainarekin bazihoan, pikoluzea eroaten zuen nahi beste janda zegoenean. Atunak edo zimarroiak ballenari segika joaten ziren. Gu ballenaren gainean jartzen ginen eta atunak ripi-rapa, ripi-rapa [atrapatzen genituen]. Ballena beti martxan joaten zen, geldi-geldi, geldi-geldi. Piztia ona da.

Dok.: Anasagasti. «Ballenie, Seroie; Balaena glaciaris, Ballena Euskara.» / Anton Perez. «ballena (ballenie) = (Balaenoptera physalus). G. ballena, rorcual. F. baleine. I. whale.»

ballena kuma (M-d) - ballena kumie (M-d)

Def.: iz. bale kumea. v. zeroi.

baltsa; báltza (M-d) - báltzie (B-a-j [tx], M-d); bálsa (M-d) - bálsie (B-j, M-d)

Def.: iz. (ala, bota, etxa). “G. ancla flotante, ancla de capa. F. ancre flottante. I. sea anchor, driving anchor, drogue”. M-d: “ancla flotante”. Eguraldi txarra dagoenean atunetan-eta botatzen dute enbarkazioa errunbo batean edukitzeko. B-a: “anclilla flotante”. v. ankla, txupoi.

Zit.: báltzi errita on garies (B-a) / ala eingu bálsi da pal-pal dxun eingo garies / e báltxi etxaku (B-j) / balsi bota du (M-d)

baltzu; baltzó (B-o, M-d) - baltzue (M-d) 1.

Def.: iz. M-d: enbarkazio guztiak elkarrekin edo elkarregandik hurre dauden lekua.

Zit.: an daus etxadaka an baltxuen / an baltxun daus bokarta artzien (B-j) / baltzun ibil gara / baltzún gaus (M-d)

baltzu; baltzó (M-d) - baltzue (B-j [tx], M-d) 2.

Def.: iz. kapitala. B-j: “monte mayor”. v. monte mayor.

Entz.: B-j: baltzutik pagatzen dira fitak, amuak, sondaren papela, arbia, ekartzen diren armamento guztiak, sukaldaria, batelekoa, nebereroak, elektrikaria... Gero hori pagatu eta gero geratzen denaren ehuneko berrogeita hamabost armadoreena da eta ehuneko berrogeita bost tostartekoena da. Biberak pagatzen dira gero erdibana, ez baltzutik.

Zit.: au baltxoku da (B-j) / ori pagaten san baltzotik kapital e gustitxik (M-d)

Dok.: Azkue. «Baltzu (B-mu), sociedad de comercio, alianza : société commerciale, association.»

baltzu; baltzo - baltzue (B-j [tx]) 3.

Def.: iz. denek leku batetik jaten duten lekuari ere honela deitzen diote Bermeon.

Zit.: igual imintxen su makallu pipérrakas, ba baltxún dxaten da / bueno estaipa gisadu dxate-san bada baltxotik / ordun danok dxate-san du baltxotik / au érun e áurreko baltxokuñe (B-j)

ÁURREKO BALTXUE (B-j)

Def.: iz. aurreko gizonena.

ÁTZEKO BALTXUE (B-j)

Def.: iz. atzeko gizonena.

banakatzu dago; banakatzu dau (B-j [tx], M-d)

Def.: e. arrain gutxi atrapatzen denean esaten da. Orotariko Euskal Hiztegian banakatxo, banakatxu irakur dezakegu, banaka-ren txikigarria. Kasu honetan Dimasen tz ahoskerak -tsu atzizkian pentsarazten du ordea. M-d: granu-granuka dagoena, banakatsu. v. granotzu dago.

Zit.: se badau eser edo? da banakatzu dau, edo granotzu dau (M-d)

banda

Def.: iz. “G. banda, lado”. Bar.: manda.

ATEKO BANDEA; ATAKO BANDI (O-b)

Def.: iz. “G. fuera”. v. aterantz, ateko manda.

Zit.: kanporutz susenin ero, se? atako banda pixkat eingotzau? (O-b)

HERRIKO BANDEA; ERRIKO BANDI (O-b)

Def.: iz. herria.

Zit.: se? erriko bandan asiko ga? / bueno, erriko bandan astea nu / gero erriko bandan e, asten danin, erriko bandan datorrenin e (O-b)

bandada (E-jf) - bandadi (E-jf), bandadak (M-d)

Def.: iz. txori multzo handia. Behin beseguagatik ere esan zuen baina txorientzat bakarrik erabiltzen dela aipatu zuen.

Zit.: bandadak oten die / sapatilluek, ukusten die ontxe be baye gitxi! Len bandadak otorte sien, bandadak, abe Mari! / da otorten sen bandadatan, bay ondotik esan otorten [besegua] (M-d) / urillun bandadi doye (E-jf)

bandarri (B-a, M-d) - bandarridxe (B-a, M-d)

Def.: iz. “G. bandarria. I. iron maul”. Los barcos en la mar y su maniobra en puerto liburuko 29. orrialdean tajaderaren gainean dagoen mailu handia.

bandera (B-a) - banderia (L-pj), banderie (B-a, M-d), banderi (O-p)

Def.: iz. (Iza). “G. bandera. F. pavillon. I. flag”.

Zit.: señeruk ixate ban ba banderie, ba danak etzera (M-d) / da gero galerna ata [atara], da amen e “banderi ipiñikou, estou ipiñiko, salidi eingo ra” (O-p)

Dok.: Azkue. «BANDERA 2º (c), bandera, bannière.»

bangera. Ik. mangera

bankada (M-d) - bankadie (B-j-m), bankádak (B-j, M-d)

Def.: iz. Mek. “G. bancada”.

Entz.: M-d: ardatza bankadan finkatuta doa.

banko (O) - banku (O-b)

Def.: iz. Geo. “G. playa de pesca, caladero, cala”. v. kala.

bapor (B-g-j-m-r - M-d - E-jf [pór], L-pj) - bapora (B-a-j, M-d, E-jf, L-pj), baporak (B-j - M-d - E-jf - L-l-pj [pó], E-s [bá]); bajor (O-b) - bajora (O-b), bajorak (O-b)

Def.: iz. “G. vapor, barco de vapor”. Legez antzinako baporak dira, batzuek gaur egunekoei ere esaten diete; motorra, enbarkasiñue, txalopi edo barkue ere esaten diren moduan. Ondarroan Zendoiari baforik ere hartu nion, efeduna.

Entz.: M-d: Mundakako baporen izenak: Aintzatasuna, San Pedro, Katalin, Joven Madalena, Portuondo, Santa Kataliña, Carmengo Ama, Laida, Vista Alegre. Era batera hemen egoten ziren lau-bost bapor.

baporezko; baporesko (B-j, M-d) - baporesko (A-ja), baporeskue (B-a), baporeskok (A-ja)

Def.: adj. “G. de vapor”.

Zit.: atxiñeko bárkutxu baporesko [Dimasen irudi bat ikusieran] / emen egon dis beti lélengo.. ónek.. baporeskok (A-ja) / péskakuk ibil nai, Olibeten, lélau-lélau, Olibet, baporesku esan da ori (B-a) / baporesko enbarkasiñue [fitxeroa] (B-j) / merkantien esatiles baporeskuen e, ixeten san: makiñistie.. / ordun galdárakas ibiltxe sin-da, baporesko órrek / ori da- baporesko makiñi da (M-d)

bara (B-j - M-d [rá], L-pj)

Def.: ad. “G. varar. I. to go aground”. v. eskegi.

Zit.: ee motorra ser? e bará einguu aspidxe pintxeteko ero gausie / e aur ingu bara ikusteko élise (B-j) / ormin kontran selan dauen e, e, barateko lékue, esu-kusi? / da amen barate su (M-d) / bara ein biu barkua (L-pj)

baradero (B-a-r, M-d) - baraderua (L-pj), baraderue (M-d), baraderu (O-b)

Def.: iz. “G. varadero”. M-d: enbarkazioak eskegitzen diren lekua.

Entz.: M-d: Mundakan baradero bat baino ez dago. Orain dagoena da karroa, eskegitzeko enbarkazioa.

Zit.: enbarkasiñue nora darusu? da baraderora eskeitxen / baraderutan imintxen di enbarkasiñuek (M-d)

baranda (A-ja) - barande (A-ja)

Def.: iz. G. “barandilla”. v. barandilla.

barandilla (M-d), barandille (B-a) - barandillie (B-a-j-m, M-d)

Def.: iz. “G. barandilla”. v. baranda.

Entz.: M-d: txalupek ez dute eduki barandilla, lebatzetako ipintzen zioten eta tertzak botatzen zirenean atze guztian joaten zen.

bar-bal. Ik. bal-bal

barbarin - barbariña (L-pj), barbariñe (A-ja); barbain (B-a - M-d [báin], O) - barbañe (B-a-g, M-d, E-jf-s, O-b), barbañak (O-b), barbáñek (M-d)

Def.: iz. “G. barbarín, salmonete. L. Mullus surmuletus”. B-a: gorria da. O-b: “salmonetes”.

Entz.: M-d: korridu egiten du asko, listoa eskapatzeko. B-a: gozoa jaten. Sareekin atrapatzen dute, amuarekin ere bai baina nekez. Bare-bare dagoenean haitzera sartzen da, itsasoa altxatzen denean zabaldu egiten da.

Dok.: Azkue. «BARBARIN (Bc, G), salmonete, un pez marino : rouget, poisson de mer.» / Anasagasti. «Atxako barbaiñe, barbariñe; Mullus surmuletus, Salmonete de roca. Itxosoandiko barbaiñe, Mullus barbatus, Salmonete de fango.» / Anton Perez. «barbariñ (barbariñe) = (Mulus barbatus). G. salmonete. F. rouget. I. red mullet.»

bare (A-ja - B-a-j - M-d - E-jf [ré], L-pj, O-b)

Def.: adv. (Egon). “G. en calma”. Itsasoagatik esaten da normalean.

Zit.: barée daunen, bare da- bare bakisu, aise bari dau baré (A-ja) / se bare dau itxosue! (B-j) / seitxik oridxo bárril bet nai e trapó bat oridxuas, nai petrolidxuas, bota itxosora, da, aixi badau be, bera(k) buelta gustidxen eitxen deu, e, bare imiñi / egualdidxe bare-bare dauenien (B-a) / baré dau / baré on eskero edonondik sáltaten da [Izarora] / Murgun agertuten dinin au dau bare [itsasoak agertu] / bare total dauenin bare / bare-bare daueni- / olan dauenin bare-bare ta aixe barik / igual e, bare asmate su ta baye itxasuk atxetan boun! / atzo baiño bariau dau [bareago] (M-d) / bariau deu, len baiño bariau deu (E-jf) / bare-ote sanian (L-pj)

Dok.: Azkue. «BARE 3º (AN-b, B, G), calma en la mar, calme sur la mer.»

BARETAN (B-a-j, M-d)

Def.: adv. “G. en calma”.

Zit.: ordun atrapate sin burutuek, se ostantzin baretan, lulik etzo itxitxen dxaten (M-d)

bare (M-d) - baria (L-pj), bariek (M-d)

Def.: adj. “G. calmado, tranquilo”.

Zit.: egualdi bari dauenien (M-d) / bare-ote sanian, bare, itxaso baria (L-pj)

barealdi (M-d) - barealdidxa (L-pj), barealdidxe (B-a-j, M-d, E-jf), barealdixe (O-b), barealdi (A-ja)

Def.: iz. M-d: hondoko itsasoa dagoenean hiru itsasoen osteko kalmaldia. Ant.: aldikara, itxasaldi.

Entz.: M-d: orduan sartzen ginen gu portura, itsasoen atzetik.

Zit.: e auntxe dau barealdidxe! (B-j) / segidu eitxen dau aldikarik! da, itxon, trankil- barealdidxe eiñ arteko (E-jf) / auntxe dator barealdidxa, sartun barruna! [Barra zarratuta egoten zenean] (L-pj) / auntxe ra barealdixe! abante! (O-b)

Dok.: Azkue. «Barealdi (V. Baraldi.)» «Baraldi 1º (B, G), bonanza, rato de calma en la mar : bonace, moment d'accalmie en mer.»

barenga (M-d, O) - barengia (L-pj), barengie (B-r, M-d), barengi (O-z)

Def.: iz. “G. varenga”. Ondarroan Zendoiak beste bati entzun eta halaxe errepikatu zuen berak ere. M-d: armazoien kontra doan beste armazoi bat esate baterako, behean doana gilara.

Ez: B-a-j ez, antza.

Dok.: Azkue. «BARENGA (B-b-l-ond), varengas, piezas de madera que forman la cuaderna de las lanchas : varangues, pièces de bois qui forment la charpente de la quille des embarcations. (V. Baranga, 4º.)»

BARENGEA BAINO OKERRAGOA ZARA; BARENGI BAIÑO OKERRAU(E) SARA (M-d)

Def.: e. okerra. v. arrain zantar, garda, trabeseko panel.

Ez: L-pj

baretu (B-a-j-r, M-d, L-pj, O-b)

Def.: ad. (Itsasoa). “G. calmarse la mar”.

Zit.: da arek oridxuk itxen deu, baretu (B-a) / e! baretu esta ein apurtxu bet e erresakie? (B-j)

barilla, barille (B-j) - barille (A-ja), barillie (B-j), barilli (E-jf) 1.

Def.: iz. “G. varilla”. Kabra-aparioaren hagaxka.

barilla, barille - barillie (B-m) 2.

Def.: iz. Mek. B-m: nibelan sondie.

barku (A-ja [bár]), bárko (B-a, M-d, O-b) - barkua (L-pj), bárkue (B-a-p, M-d), barku (E-jf [bár], O-b), bárkuek (M-d), barkuk (A-ja, O-b)

Def.: iz. “G. barco”. Gutxitan erabilia, ia gehienetan enbarkasiñue. Ez dakit adibideetan merkanteei deitzeko ez ote duen erabiltzen Dimasek. Alejandrok gehiagotan erabiltzen zuen, neuri esaten zidalako beharbada?

Zit.: bárku bet eitxeko dirú asko aa.. imin ber da (A-ja)

BÉLAKO BARKUEK (B-r) 1.

Def.: iz. “G. barcos veleros”.

BÉLAKO BÁRKO (M-d) - BÉLAKO BARKUE (M-d); BELERO BÁRKUE (B-l) 2.

Def.: iz. M-d: marmoka batzuk dira belako barkuak legez, bela legez daukate, buztan luzeak, erro luzeak, ikutuz gero azgura handia ematen dute. v. beleru.

GERRAKO BARKUAK (L-pj)

Def.: iz. “G. barco de guerra”.

KABOTAJEKO BARKUE (M-d)

Def.: iz. “G. barco de cabotaje”. M-d: kostan ibiltzen direnak. v. kargako, kostero.

KARGAKO BARKUE (M-d); KARGAKUAK (L-pj)

Def.: iz. “G. barco de carga, mercante”. v. kargero.

barkukada - barkukadak (M-d)

Def.: iz. barku bete.

Zit.: barkukadak ataraten gendun e bakaladillie (M-d)

Ez: B-j

barometro (M-d) - barometrue (B-j, M-d)

Def.: iz. “G. barómetro. F. baromètre. I. barometer”.

Zit.: igual aisi gogor-da, selan dau barometrue? (B-j)

barra (M-d [rrá]) - barria (L), barrie (M-d)

Def.: iz. Geo. “G. barra. F. barre. I. sand-bar”. Portuko sarrera. Ik. Toponimia - Talasonimia

barrabil (M-d) - barrabillek (B-a, M-d)

Def.: iz. M-d: arrautzak, arbiak. v. arbi, arrautza, potro.

Ez: Julianentzat ez dira arrainarenak, pertsonarenak baino. Gutxitan erabiltzen dela dio, baserritarrena dela batez ere.

Dok.: Azkue. «BARRABIL (c), testículo, testicule.»

barratzaki (L-pj) - barratzakidxa (L-pj)

Def.: iz. itsasoak haitzetan jotzen duenean-eta ateratzen duen zuritasuna.

Zit.: esto barratzakirik eta ikusi ein gaitxus arrañak [L-pj: sarbotan joaten zirenean barratzakia behar zen ez ikusteko arrainak, bare egoten bazen hori esaten zuten] / barratzaki gogorra rao gaur [L-pj: kontrastea, itsaso bi elkartzen direnean-eta, barratzaki gogorra rao Barran esaten dugu] / ño! bai barratzakidxa daona be gogorra be! (L-pj)

barríl (B-a-j) - barrille (B-j, M-d), barríllek (B-a, M-d)

Def.: iz. “G. barril”.

barrot (B-a - M-d [rrót]) - barrota (O-b), barrotak (B-a, M-d, O-b)

Def.: iz. M-d: armazoiek daroatzatenak amarratzeko.

Dok.: Azkue. «BARROTA (Bc, Gc), barrotes, armazón de una lancha : varangues, charpente d'une embarcation.»

barru (B-a [rrú]), barruen, barrura (L-l), barrure (A-ja, B-m, M-d, O-b), barruna (L-pj) 1.

Def.: adv. “G. dentro, bordo, a bordo, ..”

Zit.: konpañen e normalen, gison bat bóta ber iseten sen barrure (A-ja) / iñor falta da? ta es, danok-aus barru / tripulasiñu ser? Danokaus barru? Edo jéntie barrun gaus? (B-a) / mutille, barrún bádau / lagunek sálta barrure (B-m) / geure barruen / basatos gure barrure? / baye gero itxasotik otorten senin apaidxu barrure, alaten senin barrure / sari botaten daue da gero pangitakatzo txikotak e barrure / bi daus biarrien, da batepakarrik artzen dau arrañe barrure [trioan] / aparejus edo puntalas enbarkaten dau barrure / pára bapora ta, enbarka gendun barrure / da enbarka barrure ta babi emote ban / datorrenin barrure “saparradie” / eskillarara gus e saltateko barrure edo / barruko gastiena, mutil-txikidxe / barruko jéntie / au due alanbre bategas, barruko bitara / kontramaixu da, e, mariñerun e jéfie, barruen / ostantzien barruen, txo! non dau agurie? / oin barrun eitxen da dxatekue / bueno, gero atunetan-da susenin e seure dxatordue, eberdidxe ta afaidxe-ta eitxe san e barruen / sestanti beti, beti dau barruen / oin rádidxuk-eta danatarutzu barruen (M-d) / sei lagun bermiarrak erungotes e barrun / batela ba barrun eruten gusena / barrun erun be esku eitxen / amuskidxe dator barrure (E-jf) / bodegatik erutebesen tretzak, domiñun erutebesen, barruna (L-pj) / da gero txisteruk artze ban e tuntuxa, da ekarte ban barrura (L-l) / da bajora etorte sanin, inkarnata guk, emon barrure [tretzak] / da oneas enbarkaten da barrure / on be barrun ibiltte'ou e? [ojaela] / danak barrun das? [gizon guztiak] (O-b)

Dok.: Ortuzar. «Barruen. A bordo.; Barruko gixona, barruko lagune. Tripulante.»

barru- (barruko, barrura..) (A-ja, B-a, M-d, E-jf) 2.

Def.: barrukoa, kostakoa. Barruko alderdiari ere dei lekioke. Badirudi barro- bariante berriagoa ere badaukala. Ant.: kanpo-.

Zit.: kolayoo, barruko arrañe esta, kolayo kálan kosten sen, besegukas / barruko kabratxo da au / ta gero emen barrurau, emen aa gu gabiltzesen lékun aa txikitxuk gabiltzesen lékun.. ori serrutxo txikitxu, kosten da / barruko angire da baltza beti (A-ja) / barrures gues / larrien ba barrurau ba beseu gidxau on da (B-a) / kanpoko abuxe da ori, da barruko abuxe da ba txikidxaue / mayetzin atrapaten asten da kanpuen, ori da barrura datorrena, barrura datorrena [barbarina] / or e, gu ibiltxen giñen arrastan, baye onek e lebasalik ibiltxen di apur bat barrurau / sikuten deitxuten tzagu ba, irurogei mille ta, irurogei brasetati barrure / dana da bat, esatiles e, kánporautxuau, barrurautxuau, esatiles plataformi dana esta? / oneti aunek barruko kalak / Andrakala da barrurengo kálie / barruko kalie da, esate baterako Errekado, barrutitauena, barrurengoko kali dauena / atxiñe barrurau sartzen san, auna Ixarorarte sartzen san simarroye / Ixaro kanpun dau arridxe, esatiles e Ixaron, barrurautako eskiñadie / Altarriko arritxik barrurantz, Matxakura edo esto... Bermiorantz, segiten dau orrek arridxek / errekaladan da ba barrura satosenien, kánpotik egunak eiñdxe ba errekaladan, barrurentz / gero ya sudosta barrura due, barruko aixie / terrela da barruko aixie / abrako aixi da bertoko barruko kostako aixie / da otor giñen Ondarrutik, etzerantz, da Ixaron e barrutik, pasa naitxen ni, da bera Artxikotetik, kánpotik (M-d) / amar brasatik barrurako arrañe / itxoskabri ba jeneralmente amar brásatik barrure [atrapatzen da] / itxoskabri barruku de, atxekue / da sartun san arrain gustidxe, auna barrure, ba auna barrure esaten tzeu ba, lauko lonjitutik eta lestera.. da amen e barru ba ba- barrú esaten datzo oneri lestekoo- bert(a)ko kantille dxo ban, e? goiko kantille dxo ban (E-jf)

barrurantzaldi - barrurantzaldidxe (E-jf)

Def.: iz. goraldia, erresaka dagoenean uraren goranzko aldia. Ant.: kanporantzaldi, beheraldi, beherantzaldi. v. goraldi.

barrura, bárrure (B-a-j-p, M-d); barruna, barrune (E-jf, O-b)

Def.: adv. (Joan). “G. en dirección”.

Zit.: égun bárrure básues / lestín bárrure gues / lau bet ordu ingu lestin barrure (B-a) / beti Larrunen bárrure (B-p) / égun bárrure satos (B-j) / égun barrure gues / beko puntatik urteten dau nórtin barrure dun ori / lestin barrure / oestin barrure / norustin barrure / aixin barrure / Matxakun barrure [= Matzakurantz] / bránkas beren barrure / norteko ixarran barrure gues / itxasun barrure due lixuen, arridxe / da dxuten da beren barrure, arrastan e? / Birjiñin barrure / korridu lei eguskidxen barrure [arrainak] (M-d) / aisin barrune soyesenin (E-jf) / bertatik Kabretondik asi tte oestin barrune.. etorten da ori suluoi  / Frantzin barrune, Ondarrabixan barrune [atuna] (O-b)

Dok.: Azkue. «Barruna 2º moverse hacia, con rumbo a..., se diriger vers... ¡DONOSTIAN BARRUNA JOAN DIREANAK IZAN DABE POPAREAN AIZEA!»

barruranzka; barrureska (B-a-j); barruruska (M-d); barrurutz (O-b)

Def.: adv. kanpotik barrurantz, kostarantz edo porturantz etortzea.

Zit.: baye susenin e barrureska: égu- éguke gues (B-j) / barruruska gatos [“venimos pa dentro”] (M-d) / barrurus gus gu (O-b)

Dok.: Astui. «Acercarse a la costa desde alta mar: BARRURENTZ» (I7-191)

barrutei (M-d) - barruteidxe (M-d)

Def.: iz. arrainaren barrukoa, gibela-eta. v. boloak, lebatz-potroak, triputxak.

Ez: A-ja

Bartolo (M-d)

Def.: iz. “C. pez ballesta. F. baliste. I. triggerfish. L. Balistes carolinensis”. M-d: arrain zuri-zuria ei da azala kenduta. v. arrain tropikal, kotxino.

Entz.: M-d: antzina ez zen atrapatzen, orain hona etorrita daude, urtean-urtean atrapatzen dira.

Ez: B-a

basa (B-a - M-d [sá], L, O-b) - basé (A-ja), basia (L-pj), basie (B-a-p, M-d), basí (O-b)

Def.: iz. “G. fango”. Pedro Juanek esan zidanaren arabera hondo-motei dagokienean, hauxe da harriari kontrajartzen zaiona eta ez hondarra, harria edo basa, harri-eskinetan tresmailoa botatzeko-eta.

Zit.: au, normalen da basatako [arrain bat] (A-ja) / eskiri ta itxen ba basatan / lotxi basatako arrañe da (M-d)

Dok.: Azkue. «BASA 1º (B-l-mond-oñ-tx, L-ain), lodo, cieno : bourbe, fange.»

basatu (B-a, M-d)

Def.: ad. M-d: hondoaren gainean plantatzea aparioa.

Zit.: basatuten senin apaidxu palangrie / kordela erri batzasu apur ba gedxau, ein tzu arek ondu dxo, da eiñdxa basatu, bertan plegá / ondu dxo ta bertan plánto, apaidxo gustidxe basatu (M-d)

basatza (M-d) - basatzie (M-d)

Def.: iz. “G. lodazal, barrizal”.

Zit.: ámen díken, nai portuen, bajamara danien, basatxan (B-a) / erridxoko basatza gustidxetaus bistan / erridxoko basatza gustidxe daus tapata [Dimasi “marisma” erabiltzen zuten galdetu nionean esaldi bi hauek bota zizkidan] (M-d) / arrañe atrapateko amengu, basatzaku, basatzan ata arra (O-b)

bastago (M-d [bás], O-b) - bástague (M-d), bastagu (O-b); bástau (B-j) - bástaue (B-j)

Def.: iz. “G. vástago”. M-d: bielara doa, bastagoan ipintzen zitzaion enpaketadura lurruna ez galtzeko.

Dok.: Urkidi-Apraiz. «bastaue (vástago)» (B1-171)

basto (M-d) - básto (A-ja), bástue (M-d), bástu (E-jf, O-b)

Def.: adj. “G. basto, ordinario al comer”. v. ordinario.

Zit.: txitxarro baltza, dxateko bastuaue (M-d) / bueno ainsorrotzaa- ixetes arráin bástu de (E-jf) / besiuan antzeku bañe bastu [salba] / burbiñi- esa leike bastua [bastoagoa] dala [lantesa baino] (O-b)

batel (B-j-m - M-d [tél], O-b) - batela (A-ja, B-a-g-j-l-m-r, M-d, E-jf, L-pj, O-b), batélak (A-ja, B-j, M-d)

Def.: iz. “G. batel, bote. F. petit bateau, cannot. I. small boat”. Cfr. baidako. M-d: erramutan ibiltzen diren enbarkazioak, atze ebagiari deitzen zitzaion. O-b: “bote”.

Entz.: M-d: Bermeo ez da izan Mundaka legez-eta batelean ibiltzekoa arrantzan. Antzina etxegunak izaten ziren eta gizonak pasiatzen eta andreak fabrikara Bermeon. Mundakan bateletan joaten zen.

Dok.: Azkue. «BATEL 1º (B, G), lancha pequeña : barquette, bachot.» / Urkidi-Apraiz. «Botes (batelak) entre 3 y 5 metros ya no utilizados para la pesca sino exclusivamente como embarcación auxiliar.» / Astui. «Batel: BATELA» (I7-190)

ARDOREKO BATELA (B-j)

Def.: iz. ardorerako batel handia.

PIKEKO BATELA (B-j)

Def.: iz. pikean erabiltzen den batela.

Esakera:

BAZINDA BOTA BATELA?; BASIÑDXE BOTA BATELA? - BAI, BOTA (B-Fernando Lasa)

Def.: e. batela bota liteke? Fernando Lasa lagunak azaldu zidanez motorretan horrela eskatzen da mahaiaren erdian dagoen platera ogiarekin garbitzeko baimena, ogi zatia botatzeko.

bateleko (M-d) - batelekue (B-j, M-d), batelekuek (B-a)

Def.: iz. M-d: antxobatan batelean joaten diren lagun bat edo bi argiarekin gero baporak etxada egiteko argira.

bateliko - bateliku (E-jf)

Def.: iz. lehengo batelak, oraingoak popa zapalak direnez denak orain batela esaten zaio.

Ez: B-j, batela

batelero (B-r, M-d) - batelerue (B-a, M-d), bateleruek (B-a-j)

Def.: iz. M-d: berton dabilena arrantzan kabratan edo tximinoitan edo brekatan, kalara ez dabilena.

batel-motor - batel-mótorra (M-d)+

Def.: iz. “G. pequeña embarcación de motor que se dedicaba al comercio de jibias en Mundaka”.

bateri (B-a-j, M-d) - bateridxe (B-j, M-d), batéridxek (B-j), batéidxek (B-a)

Def.: iz. Mek. “G. batería. I. battery”. Bateidxek formatik *batéi espero nuen arren bateri erantzun zidan mugagabean Alejandrok.

batikulo (M-d) - batikulue (M-d)

Def.: iz. Dimasek eginiko irudi batean latina doan paluetatik: latin-palue, bergie eta batikulue, latin-palutik irteten duen horizontala.

Ez: B-a-j

batu; batún (B-j)

Def.: ad. “G. recoger”.

Zit.: ta yoten sintzen béstee arráin giau kosten, edo, ikusten edo batxen (A-ja) / gaur be ibilldxie or batzien, bajamaran [aixarrak] (B-r) / batzin da ori asko Bakidxo mandaras be bai (B-j) / kordela tuntuixen batunde due (B-a)

baul (B-j) - baulé (B-j)

Def.: iz. B-j: aurreko bodegan edukitzen izan dugun kutxa sokalak, amuak eta hariak gordetzeko. v. atabakera, kaixa.

Ez: A-ja, M-d

bautiza; bautixe (B-a, M-d)

Def.: ad. enbarkazioa bataiatu. v. bedeinkatu.

Entz.: M-d: etortzen zen abadea barrura eta bedeinkatu egiten zuen enbarkazioa.

Zit.: otorte san abadie barrure, da, eitxe ban enbarkasiñu bautixe, beren e, esopuas edo aregas (M-d)

bautizo; bautixo (M-d) - bautixue (B-a, M-d)

Def.: iz. enbarkazioaren bedeinkapena.

Zit.: bautixu eitxe bien (M-d)

bautso!; báutzo! (E-s); mautzó! (A-ja)

Def.: ex. arrainak heldu zuela jakinarazteko botatzen den oihua, badeutso. Bar.: eutso! v. Jesus!

Zit.: epa! atune!, mautzo! mautzo! agarra deu (A-ja)

Ez: E-jf

bazter

Def.: iz. kosta. Bonik askotan erabiltzen du zentzu honetan.

Zit.: guk ikusi rou amen basterrin ibili gasenok beti, au Artaixe, txarra sana (O-b)

bedar (M-d [dár]) - bedarra (A-ja, B-a-j, M-d, E-jf, O-p-z)

Def.: iz. “G. alga, verdín..”.

Zit.: e! Sutano tangonilloko apaidxu ala bedarra dakotxu-te (B-j) / emoten dxakona aspidxen bedarra es eitxeko (M-d) / bedarra be bai eitxen datzo [enbarkazinoari] (E-jf)

Dok.: Azkue. «BEDAR 1º (Bc), hierba, herbe.»

bedarjale; bedardxale (B-a, M-d) - bedardxalie (B-a-g), bedardxaliek (M-d)

Def.: iz. “G. salema, salpa. F. saupe. I. saupe. L. Sarpa salpa”. Leonen anaiak erdaraz “zalema” dela esan zidan behin. Blume argitaletxeko liburuak ez dakar erdarazko izenik (hemen ezagutu zuen Frufrunak, Dimasek ez), Omegakoan agertu ere ez da egiten. M-d: bogaren koloreko arrain handia, beseguaren gainakoa edo handiagoa. v. sabai Dimasentzat, salba.

Entz.: M-d: lehen asko egoten zen, orain agertu ere gutxi egiten da. Gerra-denboran asko jaten zen, kainaberekin eta belarrarekin atrapatzen zen moila atzean eta horietan. B-r: jaten baduzu belar usaina dauka. B-g: galdu egin zen arrain hau ere Bermeon.

Dok.: Anton Perez. «bedarjale (bedarjalie) = (Sarpa salpa). G. sopa, salema. F. saupe. I. gold lined bream.»

bedeinkatu; bereinkatu (L-pj, O-b)

Def.: ad. enbarkazioa bataiatu. v. bautiza.

Zit.: bajora bereinkatu ondo e? (O-b)

bedeinkazino; bereinkasiñoi - bereinkasiñoi (O-b)

Def.: iz. enbarkazioaren bataioa. v. bautizo.

begi (B-a-j-m - M-d [gí]) - begidxa (M-d, L-pj), begidxe (B-a-j, M-d), begídxek (B-a-j)

Def.: iz. (Atara, egin). “G. ojo de lazo”.

Zit.: ein begidxe orreri [txikot bati] (M-d)

Dok.: Azkue. «BEGI 7º (B, G), ojo de lazo, boucle d'un nœud.»

LEMAKO BEGIDXA (M-d)

Def.: iz. lemakanaren begia.

begihandi; begiandi (M-d) - begiandidxe (B-a-g, M-d), begiandi (A-ja), begiandidxek (M-d); begiaundi - begiaundidxe (E-jf)

Def.: iz. Cfr. potxa, tximinoi. M-d: tximinoi normalak baino begi handiagoa dauka eta kolorea ere beste klase batzuk egiten ditu. Zabaltxuagoa da eta hegoetan biribilagoa. B-a: tximinoiak baino handiagoak, librakoak.

Entz.: M-d: jateko bigunagoa da eta saltsan ipinita arinago egiten da. B-a: irailean, urrian, azaroan, hor ateratzen da. Eguraldi zantarrak hasten direnean, itsasoa-eta, bapeztu egiten da. B-g: Ermun gutxi atrapatzen da, bat ere ez, baina kanporago, bertan norterago eta hogeita hamar - hogeita hamabost brazatan atrapatzen da hori. Hasi kabutik eta Andinoraino atrapatzen da eta beherago ere bai, Santurtzin eta Castron ere bai.

Dok.: Anton Perez. «tximiñoi begihándije = (Ommastrepes sagittatus). G. pota. F. calmar. I. flying squid.»

BEGIHANDITAN; BEGIANDITXEN (M-d)

Def.: adv.

Zit.: ónekas be eitxen dus markak begianditxen (M-d)

begitxiki (E-jf) - begitxikidxe (E-jf), begitxikidxek (E-jf)

Def.: iz. begihandiari kontrajartzen zaion tximinoia, hemengo tximinoi arrunta.

Ez: A-ja, yibiñoi.

behar; biár (B-a-p, M-d, O-b) - biarra (B-a-j-m, M-d), biárrak (B-m, M-d, O-b)

Def.: iz. “G. trabajo, faena”.

Zit.: biár gogorra, gogorra esta (B-p) / biarrerako usaten san píñie / orrek e arrastako biarrak ixeten sien / da gero portun baldie enbarkasiñue ta, orrek biarrak / biar gogorra / biár astuna okiñdxu gaur / mariñeruek, euren biarrak eiñdxa gero gaués, errite bin apaidxu marraixotako / nik edose biar eitxen dot / biar baten ogon da, ño! ariñ ein gura ta txarto urten / saus e biar bat eitxen da “larga orreri biarrari!” / biarra beti dau / egune due, da dana da biarra. Oin, arrastako biarra dala, penasaue / biar gitxi dauela itxasuen, biar gitxi (M-d) / etorri ittosotik eta biarrak eitten disenin.. bajoreko biarrak eitten disenin... / ori biar aundixe ixaten da-ta, bosiñe ata ta karrun ion-da (O-b)

behar egin; biar (egin) (B-a, M-d, E-jf); biarra (egin) (O-b)

Def.: ad. “G. trabajar, faenar”.

Zit.: gausi da biar eitxie, da biár asko gánera, gastik biar ein bi dau (B-a) / guk ortik kanpora, eitxen gendun biar bai / da or be eitxen da ba berreun brasan, eun da piku brasan biar / eun brasati berreun brasara eitxen da or biar / biar eitxen da larota-, larogei brasetan / eitxen da biar, triuen / bik eitxen daue biar / a due errire, da beste bidxek biar / ordun egun gustidxen eitxen sendun biar / orrek enbarkasiñuk bakarrak eitxen dau biar / atik ukusten da selan eiñdxauen onduen biar / éspadau bidxek eitxen biar e, bardin / ixeten sin etxada bi egunin, se gaues esan eitxen biarrik / seuser aspidxen biar eitxeko edo / ai onek die, e, biar eitxeko, biar eitxeko, istu- e istutu alanbrie, esatiles e seuk biar eitxeko / buek e makinillin pentzura eitxen dau biar / or e biarripes guk arrastan / Santamoron biar gitxi iñdxau / nik Santamoron biar asko eiñdxot / arrastan e sarri biar asko eitxen da / beste sarritxen eitxen gendun: ein Santamoron biar, da gero dxuten giñen Arritxure mártxan (M-d) / segun se uretan nai sun ein biar / se txikota imintxen basu suk arpiuri, txikota áidin deu, da ordun arpiuk esteu eitxen ondo biarrik [partitiboa azpimarratzekoa da hemen] (E-jf) / seuk biarra eitteko / lena, markaik es- bistan eseuanin ba, arrasteruk esin ixate ban biarrik ein (O-b) / etxetik urtendakun, biarra-ero eitten dabe (O-z)

BEHARREAN; BIARRIEN (B-a-m, M-d); BIARRIN (O-b)

Def.: adv. “G. trabajando, a trabajar”.

Zit.: egualdi onin ba gixonape obeto daus biarrien (B-a) / gero andik gora(ntz be) dxuten da arrastan biarrien / da amen kalan sues biarrien, beronen Birjiñin bárrure / oesteka biarrien / bi daus biarrien [trioan] / biarrin sausela, trañe alaten edo / tríun susenien biarrien / da, suseles bertan, biarrin esatiles etxadan / da gero sus gorantz e biarrien, gora sus biarrien, agertu arte Birjiñie / Santamoron bota ta Arritxura pasa biarrin / enpaketadurin ganin due biarrien éjie / beti pareji biarrien [trioan] / enbarkasiño baten biarrien edo daus-da / ur txikidxen e ibil sara, biarrien / esan ibiltxen gaués biarrien, gerora dator e, neu be asi naitxen e lélengutatik asi naitxen gaues biarrin an kostan / gerurau, asi gara gaues be biarrien / biarrin on da, a, ondo ein biarrin txarto eiñdxe / ni banu errira biarrien (M-d) / patroik esan dau e, bajora, estabillela ondo gaur biarrin (O-b)

BEHARRERA; BIARREA (O-z)

Def.: adv. “G. a trabajar”.

Zit.: nortea-ta dusenin biarrea (O-z)

behatz; bietz - bietza (O-b), espe-bietza (O-b), espe-bietzak (O-b) 1.

Def.: iz. espetei eustekoak. v. pertxa-leku, pertxol.

behatz; bietza (L-l), bietzak (L-l) 2.

Def.: iz. trainean kortxo-berunetan doazen etxeak izan daitezkeela uste dut. Maimena eta prezinta elkarrekin lotzeko beharrezkoa dena, kosturak emanez lotzen dira bi hauek. Ik. etxe (etze). L-l: behatza ateratzen zaio prezintari, kortxo-berunetan armatzen da, behatza behar du.

behaztun; bistun - bístune (B-j); biristun (M-d) - biristune (M-d)

Def.: iz. “G. hiel. I. gall, bile”. M-d: lebatzak eta atunak-eta edukitzen dute gibelean boltsatxua. B-j: berdea da. Oiloek eta geuk ere badaukagu.

Entz.: B-j: kendu egin behar da. Errementatzen badu gustu zantarra edukitzen du.

Ez: Bonik biestune daki esaten baina pertsonarenari-edo, lebatzarenari ez lioke deituko antza.

Dok.: Azkue. «BEAZTUN : 1º (Bc), hiel, fiel. — 2º (B-b), vejiga de la hiel en los peces, vessie du fiel chez les poissons.»

behe; be (M-d) - beyak (L-pj), beyek (B-a-j, M-d, E-jf); bei (M-d) 1.

Def.: iz. B-j: beheak dira kankamoak, beraunak eta danak. M-d: trainaren beraunak.

Zit.: da igual ba seuk ba kóntrako etxadi itxe su, da beyek ariñau gu su ekarri / ba ariñau igual makinilli be beyek ekarteko ariñau / beyek ekarten sunin gora [B-j: kankamoak ekartzen dituzunean gora] / beyek gora etor dies (B-j) / manun dau brageru lélau, da gero beyek biraten asten dinien, ba tenplaten da (M-d) / arek (eta) sarratu artin aa beyak, antxe erdi-erdidxan eote san aa batela (L-pj)

BIRA BEHEAK, BIRE BEYEK! (M-d); JO BEHEAK, DXO BEYEK! (M-d)

Def.: ex. biratzeko agindua, brageroa doa geroago estuago eta kankamoak dakartza gora. M-d: antzina esaten zen.

behe; be - beyé (E-jf); beko parte - beko parti (E-jf) 2.

Def.: iz. Geo. portutik irtenda oesteko manda. v. beheko manda.

Zit.: Avilesetik dxute-san dies, la Ballenara, bai, ori norusteka ero itxe-san da.. beraska [beheranzka] / goitxarrak Sananderetik bera estau dxakin ibiltxen (B-j) / betik / amen, atrapate san asi auu Bilboko Abratik eta berutz [oesterantz] (O-b)

beheraldi; beraldi (M-d) - beraldidxe (B-a, M-d), beraldixe (O-b); beraskaldi - beraskaldidxa (L-pj); beherantzaldi - berantzaldidxe (E-jf)

Def.: iz. erresaka dagoenean itsasoak herrirantz barik beherantz egiten duen mugimendua. M-d: erresaka dagoenean beherantz doanean “beheraldia” esaten da. Ant.: goraldi, goraskaldi. v. beheranzko, kanporantzaldi.

Zit.: beraldixe ra (O-b)

beheranzko; berasko - berasko (A-ja)

Def.: iz. erresaka dagoenean itsasoak herrirantz barik beherantz egiten duen mugimendua. Ant.: goranzko, goraldi, goranzkaldi. v. beheraldi.

beheranzkoa egin, emon, hartu; berasku artun (B-a, M-d); beraskue (egin) (B-a-j, M-d); berasku (emon) (B-j), berusku (emon) (E-jf)

Def.: ad. M-d: pikean josita egon den arraina soltatzea, beheranzkoa hartzen badu beste arrainek eskapa lezakete ikaratuta.

Zit.: ordun asten da patroye: meka-, aldarrike gixonari, berasku ein tzonari / arrañek berasku itxen tzu, ikaratute (B-a) / e berasku emon txo! / ein txu beraskue (B-j) / arrañek e berasku artzin tzunin ño! Txirristadi iñdxau / artzen batzu berasku gero a ekarten gorantz penasa ixeten da / arrañe soltaten badxatzu, ta berasku artzen batzu, beraskue artzen badau igual eskapa eitxen dau arrañek / berasku artzen dauenin igual e, bestik beragas dues / areri gixonari in tzo beraskue (M-d) / salabardu estatzu eltzen, se arrañek beti deko tendentzidxe-, lantzin bein gora dator, bay beste lantzin- berusku emoten deu arrañek / e berusku artun barik, gero! (E-jf)

behetar; bétar (M-d) - betarrak (A-ja - B-j-o - M-d [bé], L, O-b)

Def.: iz. Bizkaitik oesteranzko portuetako arrantzaleak. Ant.: goitarrak. M-d: montañesak eta hauek guztiak behetarrak.

Dok.: Azkue. «Betar : 1º (B, Gc), natural de abajo, natif de pays bas.»

bekereke, bekereka (B-a) - bekerekie (B-a), bekerekak (B-a)

Def.: iz. “G. cabrillas. F. moutons. I. white caps”. Itsasoan bitsa dagoenean, zuri dagoenean. v. ardi, kordero.

Zit.: bekereka asko deu [dago] (B-a)

Ez: O-b, erlaxak.

bela (B-a-j - M-d - E-s [bé], L-pj, O-b) - béle (A-ja), belia (L-pj), bélie (B-a-j, M-d), beli (E-jf [bé], O-b), bélak (M-d, E-s, O-b)

Def.: iz. “G. vela. F. voile. I. sail”.

Entz.: M-d: ondo sikatu eta gero zakuetan gordetzen ziren, otzaretan ez. Gure sasoian gutxi erabili da bela. L-pj: baporek trinketa, aurreko pojia eta atzeko latina bakarrik edukitzen dituzte. O-b: txalupak [enbarkazioak] hiru eroaten ditu: foka, erdiko beli eta atzeko latiñe.

Dok.: Azkue. «BELA : 4º (c), vela de buques, voile de bateaux.» / Astui. «Velas: BELAK» (I7-191)

BÉLAN (B-p, M-d, O-b)

Def.: adv. (Joan, ibili). “G. a vela”.

Zit.: txalupetan dxuten sien, abantien esan oten makiñerik, abantien da bélan / bélan susenien / se ordun motorrik esauen okitxen, bélan ibiltxe sien (M-d) / erremutan bai, bañe belan ee es (O-b)

BELA NAGOSIA; BELA NAGOSIDXA (L), BÉLA NAGOSIDXE (B-a, M-d), BÉLA NAGOSI (A-ja); NAGOSI - NAGOSI (A-ja)

Def.: iz. M-d: txalupek erabiltzen zuten bela handiena, aurreko palutik atzerantz.

Dok.: Azkue. «NAGOSI (B), NAGUSI (G), vela mayor, grande voile.»

ERDIKO BELI (O-b)

Def.: iz. erdian eroaten dena.

Entz.: O-b: atunetako-eta ibiltzen dugu.

bela (egin) (B-a, M-d)

Def.: ad. eskapatu, alde egin, utzi zeozer.

Zit.: e orrék béla eiñdxau (B-a) / an eiñdxau bela arek / arek ein tzo itxasuri bela (M-d)

Ez: Lekeition ez antza; O-b, ittosuai laga eiñyotza arek.

belako barku. Ik. barku

belako enbarkazino. Ik. enbarkazino

belamen (M-d) - belamena (M-d, L-pj)

Def.: iz. “G. velamen. I. sails”.

Zit.: selako belamena, alako aixia (L-pj)

belaorratz (O-b) - belaorratzak (O-b); belaorrotz (M-d) - belaorrotzak (B-r, M-d)

Def.: iz. belak josteko orratza. M-d: biribilak izan beharrean triangeluarrak izaten ziren. B-r: bela jostekoa. O-b: bera bela josten duten orratzak.

Dok.: Azkue. «Belorratz (B, G), aguja para coser velas, aiguille à voiles.» / Astui. «Agujas veleras: BELA-ORROTZAK; BELORROTZAK» (I7-191)

belarri (B-a-j, M-d) - belarridxe (B-a, M-d), belárridxek (B-a-j) 1.

Def.: iz. badirudi injadaren goiko aldekoa dela batzuentzat, hezurduna. Beheragoko mamina iñdxadie izango litzateke beharbada. Cfr. mieka, iñdxada. M-d: arrainaren ziletik hasi eta zakatzerainokoa.

Ez: E-jf, iñdxari.

Dok.: Azkue. «BELARRI 2º (Bc, G), agalla de peces : branchies, ouïes des poissons.»

ATUN-BELARRIDXE (B-r, M-d), ATUN-BELARRIDXEK (M-d)

Def.: iz. “G. ijada del bonito”.

belarri (M-d) - belarridxe (M-d), belarrixak (O-o-p-z) 2.

Def.: iz. “G. gatera”. v. gatera.

Zit.: sartun ori txikota belarridxen! (M-d)

belarri - belárridxek (E-jf) 3.

Def.: iz. “G. cornamusa”. v. korremusa, marraen.

Zit.: aur belarridxen amarra! (E-jf)

belenera (M-d) - belenerie (M-d)

Def.: iz. “G. babosa”, Blennius familiako arrainak. M-d: “babosa”. v. mauts, otsobabazto.

Entz.: M-d: lehen portuan egoten ziren zenbakura. Amuan magurioa ipintzen genion eta atrapatzen genituen, gero botatzeko baina. Ez genuen jaten.

beleru (M-d) - beleru (O-b), beléruek (M-d), beleruk (O) 1.

Def.: iz. “G. velero”. Cfr. belako enbarkazino.

Zit.: beleru dator an! [O-b: balandrak ziren] (O-b)

beleru - belerue (M-d), beleru (A-ja) 2.

Def.: iz. M-d: marmoka batzuk dira belako barkuak legez, bela legez daukate, buztan luzeak, erro luzeak, ikutuz gero azgura handia ematen dute. v. belako barku.

bendebala. Ik. mendebala

bendible - bendible (A-ja), bendiblie (B-j), bendibli (O-b)

Def.: adj. “G. vendible”.

Zit.: bai yaten da, bai arrañe frésko dana yaten da, bayaa, esta- bendible esta (A-ja) / esta esaten gause bat e ain bendibli entenite su? (B-j) / billau beti ixan da bendibli (O-b)

bengala (B-a, M-d) - bengálak (B)

Def.: iz. “G. bengala. F. fusée. I. fuse, illuminating bomb”.

Entz.: M-d: hiru-lau klase bengala eroaten dira itsasora. Badaude zuriak eta gorriak, itsasora bota eta kea ematen dutenak koloreduna, parakaidadunak eta abar. Txikitxu hauek izan ezik denek eroan behar dituzte. Merkanteetan bai zubian eta bai bateletan egoten dira.

benta (E-jf [bén], O-b) - béntie (B, M-d), benti (O-b)

Def.: iz. “G. venta”.

Zit.: arrañek otzaratan, ba béntara eruteko (B-a) / órrek beseu-txílluk eta orrek igual ba órrek ee béntarako estauinak e- allegate-san (B-m) / atune- imin txu béntan bos killo / ala prepara béntara dxun bixu-te / atara béntan arrañe (B-j) / ori esan botaten bentara / ordun bénti ote san domeketan be / estai pasan astin edo saspi kaja beseu on die, Bermioko béntan / da eitxe san béntie (M-d) / béntarik ónenak, arrain freskuri, normalmente e? normalmente iseten da: Aviles / sarri ein gus, béste bénta bat, bonito grande, atun aundidxe, amasortzi kiloti gorakue (E-jf) / eoten da amentxe beyan, bénti, arrañena / paperas juten di gero benta [bentara], ara [konpradoreak] / da igual benta bateako eoten da ba- amabos barko / goxin, sei(d)etan asten da amen benti (O-b)

bentana (A-ja, M-d) - bentane (A-ja), bentanie (B-j, M-d)

Def.: iz. B-j: beheko mandan ikusten den zuritasuna. Haizearen indarra da, hogeikoa edo hogeita hamarrekoa-edo, haizerrikoa dakar hark.

Zit.: ño! Bentani dau beko mandan / abe! Selako bentani dau ba! (B-j) / ño! Aixik ein bi txus or e bentana gogorra dau-te! (M-d)

Ez: E-jf

bentero (M-d) - benterue (M-d)

Def.: iz. bentako gizona.

beraun (B-a-g-j - M-d - E-jf [ráun]) - beraune (B-a-g-j-p, M-d, E-jf), beráunek (B-j-m, M-d, E-jf); berun (L-j-l) - beruna (L-j-l); beun - beune (O-o-z); begun - begune (O-b)

Def.: iz. “G. plomo. F. plomb. I. lead”. M-d eta B-a: “plomo”.

Entz.: O-b: sareak berune beti eroaten du kortxoa baino luzeago.

Zit.: beráunek ekarri orduko gora [trainean] (B-m) / da sémateko beraune imintxe txasu? ba igual beraune imiñi da gero ba ámo barik igual (B-j) / berun andidxa bota [kazan] (L-j)

Dok.: Azkue. «BERAUN (B-b-l), plomo, plomb.»

berauneko boka. Ik. boka

beraunezko; beraunesko (M-d) - berauneskue (B-a)

Def.: adj. “G. de plomo”.

Zit.: ba, oin, bera txikota da berauneskue (B-a) / beraunesko píñie (M-d)

berberetxo - berberetxua (L-pj), berberetxuk (O-b)

Def.: iz. “G. berberecho, verigüeto”. L-pj: txirlaren modukoa da hori.

Entz.: O-b: jan egiten da baina merkea izaten da normalean. v. berigueto, margol.

berde (A-ja - B-r - M-d - E-jf [dé], L-pj, O-p) - berdie (M-d)

Def.: adj.; adv. “G. (tiempo) crudo”.

Zit.: berdé dau / ser? yongo gara itxosora, ala? ba! berdetxu dau, berdé dau (A-ja) / gogorra barik e, aixie ba, berdé (B-r) / gero ta berdiau dator au (B-a) / berdi etzu gure esan tenporala dauena, dauela ba egualdidxe berde (B-j) / oidxidi dator esatiles a berdé dator a esatiles (M-d) / iparra berde-berde deu iparra (E-jf) / berde rao / berde eon da [haizea] (L-pj) / se egueldi dakasue? da, erlai bakarratakaus.. oo berdé ra [dago] [O-p: haize gogorra dagoela] (O-p)

Dok.: Azkue. «BERDE : 2º (AN, B, G), (tiempo) crudo, (temps) dur.»

EGURALDI BERDEA; EGUALDI BERDIE (B-j, M-d), EGUALDI BERDI (E-jf); EGUELDI BERDI (O-b)

Def.: iz. M-d: haize nahikoa dagoenean. B-j: hamabostetik gorako haizea. E-jf: aixe berdi gehiago hau baino.

Zit.: ño! Egualdidxe emen e gero ta berdiau dakar / egualdi berdetxu deu (B-a) / egualdi berdi dau / se egualdi dakosu ba? berdie / se egualdi dau ba? egualdi berdi dau e? / berdelaa, egualdi berdetxu dauenin da euridxe-ta obiau e olan klarú dauenin báiño (B-j) / egualdi berdin be baa atrapaten da (M-d) / egualdi berdi deu ba! / egualdi berde-berde deu egualdidxe (E-jf) / eueldi berdi dao (L-pj) / egueldi berdi da (O-b)

HAIZE BERDEA; AIXE BERDIA (L-pj), AIXE BERDIE (B-j-r, M-d [xé bér]), AISE BERDI (E-jf); AXE BERDI (O-b-z)

Def.: iz. M-d: haize nahikoa, hamar-hamabost nudokoa. B-j: hamabost-hogei nudoko haizea. B-r: hamabostetik hogeira-edo. E-jf: hamar bateko haizea-edo. L-pj: hamabostekoa-edo horrelakoxe bueltako haize klasea.

Zit.: aixe berdetxu dau (B-a) / aixe berdi deu (E-jf) / axe berdi da (O-b) / amen igual e axe berdi dakasu, egueldi eskasa dakasu (O-z)

IPAR BERDIE (M-d)

Def.: iz. iparreko haize berdea.

Zit.: ipar berdi dau (M-d)

Ez: B-j

MENDEBAL BERDIE (M-d)

Def.: iz. mendebaleko haize berdea.

Ez: B-j

berdeki (M-d) - berdekidxe (B-l-r, M-d)

Def.: iz. M-d: lebatzetan karnadatako eroaten zen sardina, bokarta, txitxarro zatia, akula zatia eta horrelakoa.

Entz.: M-d: amu-bakarrean pelenkaren gainean ipintzen zen lebatzetako.

berdel (B - M-d [dél], L-pj, O-b) - berdela (A-ja, B-g-j-o-r, M-d, E-jf-s, O-b), berdélak (B-a, O-b) 1.

Def.: iz. “G. verdel, caballa. F. maquereau. I. mackerel. L. Scomber scombrus”. Cfr. makarel. Euskaldunek erdaraz “verdel” deitzen diote eta batzuek “caballa”-gatik galdetuz gero makaela ulertzen dute.

Entz.: M-d: otsailean etortzen da eta maiatzaren erdietarako ja eskastu egiten da. Lehen berdela ez zen atrapatzen orain dabiltzan moduan. Mazi eginda bateletan, berekiarekin eta kazan-eta atrapatzen zen. Orain lau edo bost amurekin ipintzen dute aparioa eta karnada barik, amu hutsarekin atrapatzen dute. Gure kostan ez da estimatzen askorik. B-j: eguraldi berdetxua dagoenean eta euria hobeto atrapatzen da goi argia dagoenean baino. Neuk berdelik gehien ekarri dudanean, hogeita hamazazpi mila kilo eta bostehun, eta erria arraina.

Dok.: Azkue. «BERDEL : 1º (Bc, Gc), pez marino, algo mayor que la sardina, y cuya carne es muy ligera : poisson de mer, plus gros que la sardine, et dont la chair est très délicate.» / Anasagasti. «Berdela, Scomber scombrus, Caballa.» / Anton Perez. «berdel (berdela) (Scomber scombrus). G. caballa, verdel. F. maquereau. I. mackerel.»

BERDELETAN (B-j, M-d, E-jf, L-l, O-p)

Def.: adv. berdelak atrapatzen.

BERDEL BEGIHANDIA; BERDEL BEGIANDIDXA (L-pj)

Def.: iz. “G. cuerva, estornino. L. Scomber japonicus”. Bar.: betandi. L-pj: makaela esaten diogu guk ere baina jeneralean berdel begiandidxa. v. makarel.

berdel (M-d [dél]) - berdela (B-j, M-d) 2.

Def.: iz. (Euki). “G. borrachera”.

Zit.: auri dok berdela okitxie! (B-j)

berdel (M-d [dél]) - berdela (B-l, M-d) 3.

Def.: iz. zakilaren izen ludikoa. v. antxoba, tolet, txitxarro.

Ez: O-b

berdetu (B-a, M-d, L-pj, O-b)

Def.: ad. M-d: eguraldi ona dagoenean haizea ekartzea.

Zit.: berdetuten du edo, gero ta berdiau (B-a) / berdetuten dakar / aixi dakar berdetuten (M-d) / berdetu eiñ dda aixia (L-pj) / kalmaldixe (d)a, igual ostabe tak! ostabe berdetu eitten dau (O-b)

berdin (M-d [dín]) - berdiña (L-pj), berdiñe (A-ja, B-j, M-d)

Def.: iz. “G. verdín”. v. ogaldi.

bereki (M-d) - berekidxe (M-d)

Def.: iz. M-d: berdelak atrapatzeko karnadatako erabiltzen den berdel zatia, berekia, bere zatia.

Ez: B-j: nik ezagutu dudanik eta hona eguno karnadarik ez zaio ipini berdelari.

berga (B-j - M-d [gá]) - bergé (A-ja), bergia (L-pj), bergie (B-a-j-r, M-d), átzeko bergie (B-j), bergí (O-b)

Def.: iz. M-d: “verga”.

Entz.: B-j: orain hogeita hamazortzi urte nik ez dut ezagutu ja bergarik. L-pj: belarentzat izaten zen berga.

Dok.: Azkue. «BERGA : 1º (B, G), verga de lancha, vergue de bateau de pêche.» / Urkidi-Apraiz. «vergas (bergak)» (B1-160) / Astui. «Vergas: BERGAK» (I7-191)

berga-buru (B-a, M-d), berga-buro (O-b) - berga-burue (B-a, M-d), berga-buru (E-s, O-b)

Def.: iz. “G. cabeza de la verga”.

Dok.: Urkidi-Apraiz. «Las vergas (bergak), a cuyo extremo anterior se denominaba berganburue» (B1-160) / Astui. «cabeza o car de la verga» (I7-178)

berga-orapillo - berga-orapillu (O-b)

Def.: iz. “G. envergue”. v. enbarga, enbargadura.

berga-punta (M-d), berga-punte (B-a) - bergá-púntie (M-d)

Def.: iz. berga-buruaren beste punta, goikoa.

berigueto - beriguetue (B-l); birigueto (B-a) - biriguetuek (B-a); merigueto - meriguetue (B-j)

Def.: iz. “G. berberecho, verigüeto. L. Cardium edule”. B-a: txirlaren antzekoa baina beltzagoa. Txirla baino txarragoa (ordinaidxuaue). Jateko da baina haragia ez da hain ona eta merkeagoa da. B-j: txirla baino biribilagoa. Txarragoa (ordinaidxuaue). Lohi asko edukitzen du, hare asko, txirla garbiagoa da. v. berberetxo, margol.

Entz.: B-a: Laidan-eta ateratzen da basatzan.

berlenka - berlenki (O-b)

Def.: iz. perlitaren antzeko arraina. O-b: normalean perlita baino haziagoa da.

Entz.: O-b: lehen kordan atrapatzen zen, besigutara joaten zenean. Berlenka ez da askoa, gutxia da; arrasteroek gutxi atrapatzen dute, gutxi-gutxi. Gozoa da jateko.

berniel - berniela (L-j)

Def.: iz. “G. chicote popel del braguero”. Bar.: berrel.

Zit.: para berniela! (L-j)

berrel (B-a, M-d [rrél]) - berrela (B-a, M-d); berril (O-b) - berrille (O-b) 1.

Def.: iz. enbarkazioko leku bat. M-d: guardakola baino atzeragotxuago eta atzea baino aurrerago babor-estiborretan, enbarkazioaren erdi inguruan, botabera bertan joaten da.

Ez: A-ja, E-jf

berrel (B-a [rrél]) - berrela (B-a-j) 2.

Def.: iz. “G. chicote popel del braguero o jareta”. Bar.: berniel. B-a: brageroaren atzeko manda.

Ez: M-d

Dok.: Astui. «Para cerrar el cilindro se utilizaba el “bragerue”, tirando de sus extremos llamados “espaldie” el proel y “berrela” el popel.» (La pesca en Bermeo en el siglo XIX-12)

besegu (M-d) - besegue (M-d), besegu (A-ja); beséu (B-a-j-m, M-d) - beseue (B-a-g-j-r, E-jf-s)

Def.: iz. “G. besugo. I. red bream. L. Pagellus bogaraveo”. Bar.: besigu.

Dok.: Azkue. «BESEGU (B-b), besugo, rousseau.» / Anasagasti. «Beseue, Besegue; Pagellus centrodontus, Besugo.» / Urkidi. «besugo (beseue)» (B3-373) / Anton Perez. «beseu (beseue) = (Pagellus cantabricus). G. besugo. F. daurade. I. red seabream.»

BESEGUTAN (M-d), BESEGUTEN (A-ja); BESEUTAN (M-d), BESEUTEN (B-a-j-p); BESEUETAN (E-jf)

Def.: adv.

ÁIDEKO BESEGUE (M-d); ÁIDEKO BESEUE (B-a)

Def.: iz. M-d: hondoan ez dagoen besegua, hogeita hamar edo berrogei braza hondotik. Pasuko arraina da. v. gollauko besiu, gollau.

besegu-txillo; beseu-txillo (B-a-j, M-d) - beseu-txíllue (B-a-j-o, M-d)

Def.: iz. M-d: txilloa eta beseguaren tartekoa, besegura ailegatzen ez dena, 500-700 gramoko arraina. v. txillo 1.

beseguzale; beseusale (M-d) - beseusalie (M-d); besegosale - besegosalie (M-d)

Def.: iz. besegutan dabilen enbarkazioa.

Ez: B-j. Julianek dioen moduan lebasalie esaten da gehiago, besegutan, txitxarrotan, berdeletan, arrain guztietan ibiltzen direnak.

besigu; besiu (L-l-pj, O-b) - besiua (L-l-pj), besiue (O-b), besiuak (O-b)

Def.: iz. “G. besugo. I. red bream. L. Pagellus bogaraveo”. Bar.: besegu.

Entz.: L-pj: besigurik ez dago orain, bat ere ez, gutxi.

Dok.: Azkue. «Besigu (B, G), besugo, rousseau.»

BESIGUTAN; BESIUTAN (L-l-pj, O-b)

Def.: adv.

BESIGUTARA; BESIUTA (O-b)

Def.: adv.

Zit.: arek jutekun ba jute sin besiuta (O-b)

GOLLAUKO BESIUA (L-pj); GOLLAU - GOLLAUA (L-pj)

Def.: iz. L-pj: bolata egoten zen besigua, hondotik igual hogei brazara-edo. v. aideko besegu.

betandi - betandidxa (L); betaundi (O-b) - betaundidxe (E-jf), betaundixe (O-b)

Def.: iz. “G. cuerva, estornino. F. maquereau espagnol. I. Spanish mackerel. L. Scomber japonicus”. v. makarel.

bete (B-a [té], O-b); betetu (B-a-j)

Def.: ad. “G. llenar”. Ant.: hustu, hutsitu.

Zit.: utzík es etorteko itxen dauie árek tankak beté / bueno ondo estibe edo ondo betetu orrek arkádak (B-a) / erun dun, kubiertaa gustidxee beteta [arrainarekin] (B-j)

betikotan (egin) (M-d)

Def.: ad. M-d: portuan uger egiten betetzen edo kubritzen duen lekura sartzea.

Zit.: betikotan eiñdxot (M-d)

beza; besá (B-a, M-d, E-jf) 1.

Def.: ad. M-d: biberora egitea karnada, ohitzea. v. reposa, usau.

Zit.: sénai batera sartun edo porto batera sartun ba ordu batzuk eitxen, besateko arrañe (M-d)

Dok.: Azkue. «BEZA : 1º (B), domar, acostumbrarse : dompter, s'habituer.»

beza; besá (B-j-m, M-d) 2.

Def.: ad. lehen bapor handietara joateko lebazaleetan edo beste enbarkazio batzuetan beza egin behar izaten zen, sei hilabete edo urtebete egin euretan. v. usa.

Ez: E-jf

bibera (B-a, M-d) - biberie (M-d), bibérak (B-a-g-j-p, M-d, O-b)

Def.: iz. “G. víveres”.

Entz.: Ik. baltzu

Zit.: biberak egin, biberak erosi dendan da eruen (B-a) / enbarkasiñu apaidxaten, trañe enbarka, biberak enbarka / da, neskatillek ekarte bien, ikatza ta krielak eta onek, biberak eta bateletara / bibera gitxi erun badau ba “ondo apaidxa bari dxun da”, esa lei / Mundekan “biberak enbarka bi di” edo dana dala, patroyak esan dau biberak eruteko edo (M-d) / biberak barrun das? (O-b)

biberero - bibereruk (E-jf)

Def.: iz. alasean biberoekin dabiltzanak. v. alasero.

Zit.: aundidxek, ónek e bibereruk, alaseruk (E-jf)

Ez: B-j, pikekue

bibero (B-j, M-d, O-o-z) - biberue (B-j, M-d), bibéruek (B-j, M-d), biberuk (O-b)

Def.: iz. “G. vivero”. M-d: “vivero”.

Entz.: B-j: oholezkoak ezagutu ditut nik, Digno de Amor-ren. Denetara hamabi tonelada ur eduki ditu. Ezer ere ez, gaur handietan bibero batek hamasei eta hamazortzi tonelada daukatsuz. Laurogei - hirurogeita hamar - berrogeita hamar tonelada ur dauzkate orain beharbada. Berrogeita hamar toneladakoa bat egongo da, Montecarlo-k edukiko ditu berrogeita bi tonelada. O-o: bajorak edukitzen ditu ba hiru, bost, segun, batzuk orain zortzi ere bai; baina jeneralean bost bibero izaten dira, hiru aurrean eta bi atzean.

Zit.: atunetako karnadi ta eitxen dauenin biberutarako, errediñegas enbarkaten dauie / besá gu dau esan ba, e, eiñ arte, eiñ arte biberora (M-d)

Dok.: Astui. «Vivero: BIBERUE» (I7-191)

bibirillo - bibirilluek (B-m)

Def.: iz. pikerako karnata edukitzeko kaelean eroaten direnak. B-m: batzuk kaelaren gainean eta besteak kaelaren alboan. v. poto, tangarrillo, tangarro.

bibitxo (M-d) - bibitxue (M-d)

Def.: iz. “G. alca, arao, frailecillo común”. v. uxuxo.

Entz.: M-d: portura etortzen dira horiek neguan. Abusa edo arrain txikiaren atzean ibiltzen da, paita legez dabil, hondora egiten du eta portu guztia errekorritzen du agertu barik gora.

Ez: B-j

bide; bire (O-b)

Def.: iz. “G. camino, ruta”.

Zit.: bost orduko bidea jun ei de julano (O-b) / txibieruk-ero ta an e kanpotitabis, txibieruk, igual amendik orduerdiko birin-ero (O-z)

BIDEAK EGITEN

Def.: adv. errutan.

Zit.: bidík eitxen gues (M-d)

bieira (M-d) - biéirie (M-d)

Def.: iz. “G. vieira”.

Ez: B-j

bieira-kuma (M-d) - bieira-kumie (M-d)

Def.: iz. M-d: bieira txikia.

Entz.: M-d: gordinik jaten da gozo.

bieja (M-d)+

Def.: “G. viaje”.

Zit.: marmiton, da bertan ibil naitxen iru-lau bieja / Bílbora, Santursera, da, lélengoko bieji ein gendunin Santursen otor san ori, geure aitxeiñe [Mundakatik Bilbora jendea euren baporean ebakuatzen egon zirenean, gerra-denboran] (M-d)

biela (M-d) - biélie (B-j-m, M-d)

Def.: iz. Mek. “G. biela. I. connecting rod, rod”.

biento (M-d [bién]) - biéntuek (M-d) 1.

Def.: iz. “G. vientos”. M-d: paluaren trinkak. v. estai.

Dok.: Igelmo, Iribar, Lerga. «1. Vientos del palo de proa. 9. Vientos del puntal central» (Inventario-148)

biento (E-jf) - biéntu (E-jf), áurreko bientu (E-jf) 2.

Def.: iz. botaberatik aurreko palura doan biento edo kontra. Cfr. kontra.

bigote (B-a, M-d) - bigotie (B-a, M-d)

Def.: iz. Cfr. faja, zinta. M-d: enbarkazioak aurrean edukitzen duen pintura. Patentea beste pinturatik bereizten duena, folioaren amaieraraino-edo izaten da.

Entz.: M-d: zuria izaten da normalean. Orain bigotea baino sintxie egoten da gehiago.

bihor; bidxór (B-a-j, M-d, E-jf) - bidxorra (B-a-g-j, M-d, E-jf), bidxórrak (M-d)

Def.: iz. (Euki, hartu). “E. bihur”. Cfr. kota. M-d: txikotaren bihurra.

Zit.: nai ein lei destú, o artun lei e bidxór lárrei / ño! Bidxorra dako brageruek (B-j) / bidxorrak artun txus / bidxórrak artzen bádau / itxasuen bidxorra artzen dauie [tertzek] / da eitxe san, bidxorra okitxe banien, luxetu / librá ta atesa. Bidxorrak e dakosenak kentziko (M-d)

Dok.: Azkue. «BIUR : 1º (AN, B, G), ligadura, vilorta : rouette, attache, anneau.»

bihortu; bidxortu (B-j, M-d, E-jf)

Def.: ad. “E. bihurtu”.

Zit.: sartzen da kortxun punti ta gero eitxen da bidxortu-bidxortu-bidxortu kortxue bertan sardanguen / txikót arrá, da, bidxortute urteten dauenien (M-d) / bidxortute deu au e txikota (E-jf)

billau (B-o - M-d [lláu]) - billaue (M-d, E-jf), billáu (O-b)

Def.: iz. “G. angel, pez angel, angelote, villano. F. ange de mer. I. monkfish. L. Squatina squatina”. Fauna marina de la costa vasca-ren arabera “villano” Laredon erabiltzen da. v. aingeru.

Entz.: M-d: lehen atrapatzen zen, amaitu egin da erraza. Ni gaztea naizela getariarrak etortzen ziren bilauak atrapatzen, bilau-sareak edukitzen zituzten. Atrapatu eta gero buztanetik lotu eta bizirik edukitzen zituzten, andreek eskatzen zutenean atera, azala kendu eta saldu egiten zen. Hemen ere egoten ziren bi edo hiru horretara dedikatzen zirenak. Arrain gozoa.

Ez: B-a

Dok.: Azkue. «BILLAU : 4º (B-b-l), sollo, pez de cabeza grande, boca ancha, que anda casi tocando el fondo : sole, poisson qui possède une grosse tête, une bouche large, et qui nage presque en touchant le fond de l'eau.» / Anasagasti. «Billaue, Squatina squatina, Pez angel.» / Anton Perez. «billau (billaué) = Aingeruguardakue ere esaten zaio. (Squatina squatina). G. angelote. F. ange de mer.»

bira (M-d - E-jf [rá], O); biré (B-a-j) 1.

Def.: ad. “G. virar”. Enbarkazioa, sareak, ankilla, etab. Sareak-eta direnean gora ekartzea edo alatzea esan nahi du.

Zit.: ala asi bragerue bireten! (B-j) / bira- ba estiborrera edo bira baborrera-edo, ori da giñadi emon bátera edo béstera / sarratuten denien Monte Ano, Santoñan, ordun birate su oesterantz / da eitxen dau ba, birakeran, eitxen dau boltzie sarratu, ori da bragerue / da orti du pásata bragerue. Da biraten da gero makinillakas da / esixena “Mamala” da, a ixeten san makinillakue sarabardu biratekue / da brageru da, trañien, beyek ekarten txusena, biraten dena beyek / ba oin biradorak berak biraten dau e sarie ta / e árti biratekue, biradora, biradora da au.. Au da jiratoidxu(e) batera nai bestera, da, birateko onek tirak / da gero arrañe, biraten dauie, onekas makinillakas / da due sari ameti bera. Da gero biraten daue auna, da arrañe neberara / bira eitxen gendunien, a txakurre, amarra ein bi-xete gendun, se saretik urteten dauen arrañek, listo saltateko beti / enkapillateko bítetan enkapillateko dárue, estrapo bat alanbraskue, da a enkapillaten da, da gero merkantin biraten da alanbrias, bítetara, ori da kalaborta / ankilli birateko ba, (seiñ)? Makinilli-xengo da ori? / ankillak-eta birateko-ta [kabrestantea] / arrastan, arrastan karretela da, biraten dinak, alanbrak / anteoye, da birateko makinillias. Ori da arrastako sarik e birateko, anteoye / e len karretelera, bragerue sartze san, oiñ eskus biraten tzue, kubertara / amen eruten dau makinilla bat, áurri birateko / baborreti botaten san arti-ta, estiborreko mandan ote san makinilla bat, tanborragas, “tanborra” deitxuten dxakon, da ara biraten san, baye oiñ amen dakotzue da, eskus biraten dauie. Len tanborrera bertara birate san / eskue, errie, errie-errie-errie, da ya lotzen denien, ba “bira-bira!” diñonin patroyek, asten da ba biraten / enbarrie, da, an bira-bira-bira, da diñoste se: atras omon! / Erroskerie eitxen sanien, urandidxe, an birate sendun / kalak igual ba ordu bi txa erdigas da irugas da akaba eitxen di ta birá ein bixu / sari ekarten denin kostadure, biraten da, parejin moduen, bákan, manda bidxek artun da- abosa ta bira ta abosa ta bira (M-d) / au e biraten-biraten atzetik dxuten da (L-j)

Dok.: Azkuek izen moduan badakar.

BÍRA! (B-a-j, O-b)

Def.: ex. biratzeko agindua. Hemen ere, errie-erria bikotearekin gertatzen den moduan, exklamazioa a-duna da Bermeon. B-j: ala espaldie ez da esaten.

Zit.: bíra espaldie! / bíra bragerue! (B-j) / dzas! salabardu serkoa, da bíra! (O-b)

BÍRAN (M-d, L-j-l)

Def.: adv. “G. virando”. Enbarkazioak biratzen. Sareak direnean hauek gora ekartzea esan nahi du.

Entz.: M-d: arrastan orduak egin eta gero makinillak-eta biratzea, sareak eta dena gora ekartzea.

Zit.: ya, ein sunin seure orduk arrastan, ba ordun asten sara biran, makinillak eta biran / soltaten da bosa ta gero, alanbri du aurrera, da plantate(n) sara bíran aurretik / au dau atrakata, gero emoten tzasu suk e, errire, da errire, da sus bíran-bíran-bíran, da plegaten denin gero emon espriñek eta kontrak eta listo / bíran saus da, e bádau ee istú, ba eitxe su igual, abosa manda bat eta bésti bira ta- (M-d) / da au brageru biran asten danian (L-j) / bíran daonian (L-l)

BÍRARAKO (M-d)

Def.: adv. “G. para virar”.

Zit.: muñoye du amen, gero bírarako, birateko ta (M-d)

bira (M-d [rá]) 2.

Def.: ad. beste arrain handiago batek azpitik arrainari azaldu eragin eta azalean bira-biraka, buelta-bueltaka eduki, bera azpitik jaten dagoen bitartean.

Zit.: angula asidxe, e txoridxek eta arrañek birata oten da (M-d) / e birata deko antxobie! antxobi birata deko / antxoba gorridxe deko, birata deko antxobie / birata dekoee antxobie atunek (E-jf)

birabordo (M-d) - birabordue (M-d)

Def.: iz. M-d: mandara egin, ziaua.

Ez: B-j, E-jf

birada - biradie (M-d), birádak (M-d)

Def.: iz. “G. virada”.

Zit.: anteoyek, die, sensillun dusenak, sensilluen e, esatiles e birádak eitxeko sariri (M-d)

birador (B-a, M-d) - biradora (B-a-j, M-d, E-jf), biradorak (B-a)

Def.: iz. “G. virador, halador”. v. alador.

Zit.: da gero ori esku due, biradorera, da biradoreti dator sarie (M-d)

Ez: O-b

bisera; bixera (M-d) - bixerie (M-d), bixeri (O)

Def.: iz. “G. cielo o visera”. Arrastako sarearen zati bat, kortxoko txikotean erdian doana biribilean. Gero hortik zakuraino burloye deitzen zaio.

Dok.: batzuk. «Cielo o visera.» (I7-14)

bista (M-d, E-jf [tá]), bisté (B-a-j) - bistie (M-d), bistí (E-jf, O-b)

Def.: iz. “G. vista”.

Zit.: seitxik meriadiani beti artun bi de sestantias, dalakon e, gauserik esatuna, da bisté ona bádau be bai / aixerriku ta biste ona badau ba mendidxe ikuste su / bisté ona bádau / ori de ba biste gitxi dauenin edo baixú dauelakon / total dako biste andidxe [zakatzekoak] / patroyek okin bi dau bisté andidxe, ba aixi oestekue, imin bi dau (au)lan, barku imin bi dau aulan, e? / arrain bet ikustemasu, métro bidxen edo iruen seure bistin alkantzuen / lau metro baiño gidxau sure bistik estau- uretan estau emoten / da seu selan korridu lesteka, onaska-onaska-onaska, dátortzu bistera / seuk planta bixu bárkue, seure bistera (B-a) / bisté gidxau oten da (B-j) / egualdi santarra dauenien, ixaten san argi gorridxe, es urteteko iñope, kofradidxen edo, bistan e non e, bista onena dauena an ixete san / bistie kantza ta / malla txikidxe ta geupe bistie- andirik es-da / papardue amen galdu san, bistatik / bistara be ukusten da ori / Lema-dxalie ukusten da ba, non dauen. Bay bistara estator amalau pie ta erdiko mari ixen esik (M-d) / bistá gitxi deuenin / igual mílla bateko bistí ero / bistara datosenin markak (E-jf)

BISTÁN (M-d, E-jf-s, L-pj, O-b); BISTÉN (B-a)

Def.: adv. “G. a la vista”.

Zit.: mendidxek bisten deus (B-a) / bistán dauela kostie, kosterres / aur dakosu badidxe, bistan. Ogoñotik asi, da Matxakure, au dana da badí bat / Lagako baixie, au e oten da, mare txikidxas be bistán oten da / a! erridxe bistan dau / marismi bistan dau / erridxoko basatza gustidxetaus bistan / Kánpoko eskiñadi da, Titilli bistan dala (M-d) / an bistán eoten da ori [Otzo-arridxe] (E-jf) / da errite sendun sondia ta markarik igual bistán es (L-pj) / bistán esta juten [bar-bala] / an Txata bistán (O-b)

BISTAZ; BISTAS (M-d [tás], L-pj); BISTÉS (B-p)

Def.: adv. “G. con la vista”.

Zit.: bistés-da, nekés eitxen da ikusi (B-p) / estenin ukusten bistás ba, aparatu daru martxan da igual ondorau, ondun dauena esu-kusten-da (M-d)

bita (M-d), bíte (B-a-j) - bítie (B-a-j, M-d), biti (E-jf [bí], O), bitak (O), bitek (B-a-j)

Def.: iz. “Enbarkazioarena: G. bita. F. bitte. I. bitt. Herrikoa: G. noray, bolardo. F. bollard, cannon. I. bollard”. M-d: Erdaraz “noray” esaten zaio herriko bitari. Bitie herrikoa nahiz barrukoa izan daiteke, mutilloye bezala. Cfr. mutilloi. v. pillara.

Entz.: M-d: lehen oholezkoa egoten zen, orain burdinazkoak dira.

bits; bitz (M-d) - bitzá (M-d, L-j-pj), bitze (A-ja, B-a-j-r eta E-jf-s [tzé], O-b-z [bí, tzé])

Def.: iz. (Atera). “G. espuma”. Ondarroan Bonik eta Salbadorrek bítze esan zidaten, hala ere Boniri bitzé ere jaso diot. Zentzu orokorra dauka, aparra, olarroa eta bestelakoak bits klaseak dira. Cfr. apar, gar, olarro, kordero, ardi. B-a: “espuma”.

Zit.: da enbarka barrure ta babi emote ban, bitzales babi emote ban [antxobak] / bitzales okitxen dau berak arrañe / olan bitza dauenien / bigoti da, e.. deitxuten tzagu bitza dakonien, bitza dakonien. Da, plantxán, lusetuten badau bitzak, señale itxasu dakarrena / garra = bitze ekarten dauena, bitze- bitzeles edo eitxen dauena / apurtuten dauenin bitza ataten dauena, a da olorrue / aurrien ataten dauen bitze, sáltun da tzus! bitze ataten dauena, ori da aparra, bai. Datorrenin barrure “saparradie”, bitza datorrenin barrure / da due bitza emoten, oidxi- oidxidie / uger da ibilldxe. Da salta ta bitzak urteten dau. Da “bitza es galtzera” Mundakan esaten san, “bitza es galtzera”. Salta batek eta bitze galdu orduko danba! salta beste batek (M-d)

Dok.: Azkue. «BITS (Bc), espuma, écume.»

BITSETAN; BITZETAN (B-a, M-d, L-j)

Def.: adv. bitsa ateratzen.

Zit.: a itxosue garbi dator garbi bay gero dator- bitzetan asten da (B-a) / da beste bokarta da ba bitzetakue, ba suridxaue dena “bitzetaku” deitxuten dxako / bitzetan dauenin bai, ori da olarro gogorrak e, bitzetan datorrenien / atzeko bitzetan errebornue (M-d) / gorritxuta, bitzetan daonian, eskamia ta danak aidian [arraraka] (L-j)

BITZA ES GALTZERA (M-d); BITZE GALDU BARIK (B-r)

Def.: e. bitsa ez galtzera, bitsa galdu barik. Umeen olgeta, salta batek uretara eta bitsa galdu orduko salta beste batek.

BITZÉ EMOTEN DAU E? (B-j); BITZE BOTATEN DA! (O-b)

Def.: e. Julianena eta Bonirena apur bat desberdinak izan daitezke, Boniri gauez esaten zen galdetu nionean trainean atrapatzen denean esaten dela erantzun zidan, sarearen barruan ikusten den bitsa. B-j: batelak arraina argira daukanean esaten da arraina nahikoa dagoela adierazteko. O-b: atrapatzen duzunean.

Oha.: abe neiku dakot, bitze emoten dakot arrañe! ere esan zuen Julianek.

BITSIK GALDU BARIK; BITZI GALDU BARIK (M-d), BITZA GALDU BARIK (M-d)

Def.: adv. (Ibili, egin). Arin, hainbat arinen.

Zit.: bitza galdu barik ein bi da ori e? (M-d)

bitxero - bitxeru (E-jf); fitxero - fitxerue (B-j); pitxero - pitxerue (B-a), pitxéruek (B-a)

Def.: iz. tuntuxak atrapatzeko palua. E-jf: “bichero”. B-j: hark bost bat metro edukiko zituen gutxi gorabehera. Oholezkoa izaten izan da. v. palokako, tuntux-palu.

bizar - bixarra (M-d, O-b), bixarrak (M-d, O-b) 1.

Def.: iz. M-d: kokotxak. v. kokotxa.

Zit.: makallun bixarrak dxan tas [“he comido kokotxas de bacalao” esaldiaren itzulpena] (M-d) / leas-bixarrak (O-b)

Ez: E-jf

bizar; bixár (M-d) - bixárrak (M-d) 2.

Def.: iz. M-d: mendi bat kikuka dagoenean, apurtxu bat agertzen dena.

Zit.: Santamoroko kánpoko urandidxe, Kanpasarren bixarrak agertuten dinien / bixarrak agertun dau / Erdiko arridxe, berrotabi brasan sues, da, agertuten din atxak, edo Ákatx, kábutik agertuten denin-.. saus ba orduen ba Ákatxen bixarretan, agertukeran (M-d)

Ez: B-j

bizira; bixire (B-a-g, M-d)

Def.: adv. alaerrioan edo alasan eskua gora eta behera ibiliz.

Zit.: bixire ibil bi de, aulan. Potxa-, tximinoitxen ibiltxiles, baye, gidxau / alasan, aulan bixire ala, errie ostabere (B-a)

Ez: E-jf

blak (B-a, M-d) - blaká (B-a-j-r, M-d, E-jf)

Def.: iz. pintura beltza. Ik. pitxe. Ingelesezko “black”-etik dator baina ez hizkuntza honekin harreman zuzenik egon delako, potean “black” ipintzen zuelako baino.

Entz.: M-d: erabiltzen da baina gutxi, saietan barruan ematen diete enbarkazioei. Lehen ez zen egoten oraingo legez pinturarik eta blakaz pintatuta egoten ziren batelak-eta. B-j: nik ez dut ezagutu blakik ematen eguno enbarkazioari, patentea baino. Blaka hauek beharbada, kalara ibiltzen izan diren legazaletxuek, merkeagoa izan delako.

blakberniz; blakbernix (M-d) - blakbernixe (M-d); lanbernis - lanbernise (E-jf, O-b [x?])

Def.: iz. blaka baino pintura hobea, distiraduna.

Entz.: O-b: lehenago bidoietan etortzen zen.

blankira - blankiri (O-b)

Def.: iz. O-b: arrainak tripa erakusten duenean txak! txak! txak! txak!, zuritasuna ateratzen du. Edozein arrainek, hementxe errioan lasun batek rast! egiten duenean, blankira ematen du hark ere. v. zurizgora.

blankiraka (O-b)

Def.: adv. “G. blanqueando”. Blankirak egiten, tripa erakusten joatea arraina. O-b: goitik begiratu eta han doa azpian blankiraka. Egunez izaten da. v. zurizgoraka.

Zit.: blankiraka ru / amen dator arrañe blankiraka / aur du antxobi blankiraka (O-b)

blankura (M-d, O-b), blankure (A-ja, B-a, M-d) - blankure (A-ja), blankuria (L-pj), blankurie (B-a-j-p, M-d), blankuri (E-s, O-b-o), blankúrak (O-b), blankúrek (B-a)

Def.: iz. M-d: eguraldi ederra eta bare dagoenean azal-gainean burua agirian ikusten den bokart multzoa. O-b: azalean dagoenean: antxoba-blankura, txitxarro-blankura, sardina-blankura. Goitarrek sardak deitzen diete. O-o: azalean ikusten da, arrain txikia da hori jeneralean.

Zit.: aur blankure! / ikusten sendun igual aa blankure bat (A-ja) / an blankurie! (B-p) / gero dakosu ba blankurako arrañe, antxobie, blankuren atrapaten dena / se blankuran e susenien, ukuste su noras korriten dauen. Da areri aurri atrapa bi tzasu [arrainari] / se tiren gánin plántaten san blankurie, eitxen sendun etxadie esta? da blankuri due kasu baterako no- norustin bárrure / ein blankuran edo etxadie (M-d)

Dok.: Anton Perez. «blankuré (blankurié). = Ardoraren modura baina egunez ikusten dena, une ilun gorrizka baten itxuraz (-erd. blancura). (ik. gorri).»

BLANKURAN (M-d, L-pj); BLANKUREN (M-d)

Def.: adv. blankurak topatzen.

Zit.: ordurarte ixurdan, da blankuren. Blankuren-da esan oten konpañerik / bokartin dxu:n da ixurdakas edo blankuran edo / ordun e, ixurdan da blankuran ixeten san (M-d)

ZENBAT ASIAGOKOA BALTZAGOA!; SÉMAT ÁSIAUKU BÁLTXAUE! (B-j)

Def.: e. blankuretan esaten zen esakera, urrunago blankura handiagoa dagoela esaten duenari erantzuten zaiona. Pentsatzen da beti dagoela gehiago beste toki batean. Urrutiko intxaurrak hamalau, bertaratu ta lau.

?blaustra, bláustre (B-j) - blaustrek (B-j); pláustre - pláustrie (B-m), plaustrek (B-m)

Def.: iz. Mek. erdarazko “balaústre”-tik etor liteke beharbada. B-j: txilibroten ordez jarri direnak. Gomaren barruan doaz eta ez dira apurtzen lehengo txilibrotak bezala motorra gelditzen denean.

Entz.: B-j: oraintxe hogeitaz urteetako gauza da.

Ez: M-d

bloke (M-d), blóka (B-j) - blókie (B-j-m, M-d)

Def.: iz. Mek. “G. bloque”. M-d: pistoia eta kulata eta dena da blokea. Izatez kamisa doana da.

bodega (B, O) - bodege (A-ja), bodegie (B-a, M-d), bodegi (E-jf, O), bodegak (A-ja, B-a); borega - boregi (O) 1.

Def.: iz. “G. lonja”. M-d: Gaur egun erabiltzen den berba. v. loia, txalupa-etxe.

Zit.: txo! Gorde au bodegan (B-j) / bodegatik erutebesen tretzak (L-pj)

Ez: B-l-r. “Bodega” erdaraz dela esan zuen Rafaelek, loidxie esaten dela euskaraz.

bodega - bodegie (B-j), bodegi (E-jf) 2.

Def.: iz. “G. rancho, bodega”. v. arrantxo.

ÁTZEKO BODEGI (E-jf)

Def.: iz. “G. rancho de popa”. v. atzeko arrantxoa, atzeko kubertazpia.

Zit.: dxun átxeko bodegara! (B-j)

ÁURREKO BODEGIE (B-j); ÁURREKO BODEGI (E-jf)

Def.: iz. “G. rancho de proa”. v. aurreko arrantxoa, aurreko kubertazpia.

boga (B-a - M-d [gá], L, O) - bogé (A-ja), bogie (B-a-g, M-d), bogí (O-b-o), bogak (B-a)

Def.: iz. “G. boga. F. bogue. I. bogue. L. Boops boops”.

Entz.: M-d: ez da arrain ona (bastue), trainekin-eta atrapatzen dute. Jaten da. B-a: haitzetan ateratzen da, neguan. Mamarroak edukitzen dituzte ahoan. Jaten txarra da (ordinaidxue). O-o: beti egoten da hondoan. Beti ekartzen du bogak mamarroa.

Dok.: Azkue. «BOGA : 1º (B-l, G-don), pez blanco de entre peñas, poisson blanc qui se tient entre les rochers.» / Anasagasti. «Bogie, Boops boops, Boga.» / Anton Perez. «boga (bogie) = (Boops boops). G. boga. F. bogue. I. bogue, ox-eye.»

BOGATAN (B-a)

Def.: adv.

boka (M-d) - bókie (M-d), bóki (O-o)

Def.: iz. “G. boca”. M-d: arrastako sarearen ahoa, beraunetik eta kortxora dagoen altura. v. bokana.

BERAUNEKO BÓKIE (M-d); BEUNEKO BOKI (O)

Def.: iz. M-d: “boca del plomo”. Arrastako sarekoa. v. berauneko bokana.

bokana (M-d) - bokanie (M-d)

Def.: iz. “G. boca”. Arrastako sarearen ahoa. v. boka.

BERAUNEKO BOKANIE (M-d)

Def.: iz. “G. boca del plomo”. v. berauneko boka.

bokart (B - M-d [kárt]) - bokarta (A-ja, B-a-g-j-r, M-d, L), bokártak (B-a-j, M-d)

Def.: iz. “G. anchoa, boquerón, bocarte. I. anchovy. L. Engraulis encrasicholus”. Izatez Bermeoko berba dela dio baina sarri erabiltzen du Dimasek. v. antxoba.

Entz.: M-d: hiru hilabete-edo izaten da kostera. Antzina martiaren lehenengoetan hasten zen eta San Joseetarako partilak egiten ziren. Maiatzaren azkenetararte izaten zen, San Pedroetararte.

Dok.: Azkue. «BOKART (B, G), anchoa (pez de mar), anchois (poisson de mer).» / Ortuzar. «Bokarta. Anchoa.» / Anasagasti. «Bokarta, Antxoie; Engraulis encrasicholus; Boquerón, anchoa.» / Anton Perez. «bokart (bokarta) = (Engraulis encrasicholus). G. anchoa, boquerón, bocarte. F. anchois. I. anchovy.»

BOKARTEAN; BOKARTIEN (B-a-j-p, M-d)

Def.: adv. ohar bedi ia adibide bakarra dela -tan egiten ez duena: papardotan, beseuten, txilipitxerotan, antxobatan, tximinoitxen, e.a. v. antxobatan.

Zit.: itxosora urten esketero bokartin-da / bokartin gues (B-a) / bay kófrie-, kófri oten da bokartin be bai e? (B-j) / kasu baterako bokartin ba iru illebete edo ixeten da kosterie / bokartin pintxe itxe sin elixek surix / bokartin edo ibil básara ba desapaidxe / se gure sasoyen, ixurdan da ibiltxen giñin bokartien (M-d)

BITSETAKO BOKARTA; BITZETAKO BOKARTA (M-d); BITZETAKO (M-d) - BITZETAKUE (M-d)

Def.: iz. M-d: bokart zuriagoa dena.

BOKART BALTZA; BOKAR BALTZA (M-d)

Def.: iz. M-d: alde batetik arrain algateko bati esaten zaio, ez da egoten askorik. Bestetik bokart lepo azul ederrari ere esaten zaio, hogeita hamarreko edo hogeita zortziko arraina.

Ez: B-g

BOKART GAZIA; BOKAR GASIDXE (B-r, M-d)

Def.: iz. M-d: antzina besegua ateratzeko erabiltzen zen karnada. Bokarta gazitzen zen antzina besegutako eta papardotako-eta, hura izaten zen bokar gasidxe, edo antxoba gasidxe. V. Antxoba gazi.

Entz.: M-d: urria-azaroan atrapatzen zen eta egiten zen gazitu, bokart gaziarekin plameatzen ziren tertzak. B-j: papardotakoa da hazitxuagoa besegutakoa baino, amu hazitxuagoa delako.

BOKARTAK BAINO KONTRARIO GEHIAGO DAUKAZU ZUK; BOKARTAPAIÑO KONTRAIDXO GEDXAU DAKOSU SUK (M-d)

Def.: e. arerio asko dauzkanari esaten zaio, bokartarenak asko dira-eta.

bokarzale; bokarsale (M-d) - bokarsalie (M-d)

Def.: iz. bokartean joaten den enbarkazioa.

bokilla (M-d) - bokillie (B-j-m, M-d)

Def.: iz. Mek. “G. boquilla”. Hodiena da. Jualianen azalpenetatik hodia zafatzeko-edo da.

bola (M-d [lá])

Def.: ad. M-d: azaldu (arraina).

Zit.: arrañe dau bolata / e arrañe bolata dau! / e beseue bolata dabil / epa! bolata dau (B-j) / arrañe bolata dabil / aur arrastan, ietargidxe dauenien, liridxuk eta onek eitxen dau, bolá / arrañek eitxe ban bolá, ondótik / lebatza be, bolata ibiltxen da ietargi betien (M-d) / bolata deu arrañe / asal-asalin bolata on sales dana atrapa (E-jf)

BOLAN (O-b)

Def.: adv. bolan, bolata.

Zit.: bolan da arrañe / ordun bolan ibiltte san besiue, antxobiai segike (O-b)

bola - bólie (B, M-d) 1.

Def.: iz. “G. bola”. Arrainaren subastan mugitzen joaten zen bola, botoiari sakatueran bola zegoen prezioan lotzen zen.

bola (E-jf) - bóle (A-ja), bólie (B-j, M-d), bóli (E-jf) 2.

Def.: iz. “G. bola de la piedrabola, etc.”. Juan Franciscok antzina langostatan erabiltzen ziren kristalezko bolei ere horrela deitzen die.

ARRAINAK BOLARA NAHI DAU; KOÑO ARRAÑEK E BÓLARA NAI DEU (E-jf)

Def.: e. piedrabolan arraina gorago datorrela adierazteko esakera. E-jf: bola goragotxuago, amu gehiagorekin ipini behar duzu.

bolador (M-d) - boladora (B-p, M-d, E-jf)

Def.: iz. “G. pez volador. I. Atlantic flying fish. L. Cheilopogon heterurus”. M-d: arrain azula. Berdelaren antzera ere egiten da eta sardinaren antzera ere bai, haragi sikua dauka.

Entz.: M-d: hemen bat ere ez dago. Kanarietatik behera zoazenean, Atlantikoan baina hegoa-mandatik dago hori. Sarri jan dugu, nabigatzen joan eta ipintzen genion argia gauez. Saltatzen zuten argira eta goizean joaten ginenean hamabost edo hogei topatzen genituen barkuaren barruan. Frijitu eta jan. E-jf: berton ere egoten dira.

Dok.: Azkue. «BOLADOR (Bc, Gc), pez volador : exocet, poisson volant.» / Anton Perez. «bolador (boladora) = (Cephalacantas volintas). G. pez volador, golondrina. F. dactyloptère. I. flying gurnard.»

bolandera; bolandero (E-jf) - bolanderuk (E-jf)

Def.: iz. ardorean ikusten den arrain soltuen mugimendua, zuritasuna, bolandera botatzea legez ikusten da. v. fueta.

Zit.: txo! bolandero bakarratoyes (E-jf)

bolanta (M-d) - bolantie (B-l, M-d), bolántak (B-l-r, M-d, L-l, O); bolante - bolantik (O)

Def.: iz. “G. redes de volanta”. B-l: Bermeon lehen deitzen izan zaio hondora botatzen izan denari, lebatza eta besegua ateratzeko.

Entz.: M-d: lehen egoten ziren, orain ez dakit galerazita daukaten. Horiek botatzen zituzten kalan, kanpoan, besegutan eta lebatzetan-eta, eguraldi txarrarekin galdu egiten ziren igual. Nailonezko sareak izaten ziren eta hondoan galduta lotzen ziren, arraina mailatu eta hil egiten zen. Gu ibiltzen ginen arrastan Sananderetik “la Marona” izeneko kalan, sare horiek hasi zirenean han ere botatzen zituzten eta galdu sareak eta arraina galdu egin zen.

bolante - bolantie (B-m, M-d)

Def.: iz. Mek. “G. volante”. B-m: redutorin akoplamientue.

bolante - bolantie (M-d)

Def.: adj. bolan edo aidean dabilen arraina. Lebatzagatik gauez gora igotzen duela esan zuen Dimasek.

Zit.: arrain bolanti da [lebatza gauez-edo] (M-d)

bolina; boliña, boliñe - boliñie (B); bolín - boliñe (M-d), bolíñek (M-d)

Def.: iz. “G. bolina. F. bouline. I. bowline”. Dimasek egin zuen txaluparen irudian aurreko belan kokatu zuen boliña, berga-puntatik eta bere eskotera, entxaltxadurak dauden lekuan. Hala ere, badirudi ez dela gogoratzen zer den. M-d: boliñek entzutea badaukat baina ez dakit zer den.

Ez: B-j

Dok.: Azkue. «BOLIN, boliña (B, G), bolinas, cuerdas para estirar las velas por delante : boulines, cordes qui servent à haler les voiles de l'avant.» / Astui. «Bolinas: BOLIÑEK» (I7-191)

BOLINEAN; BOLIÑIEN (M-d)

Def.: adv. M-d: belan joateko modu bat baina ez dakit zertara den.

Ez: B-j

Dok.: Astui. «La verdad es que las bolinas o BOLIÑEK sirven para halar la relinga de barlovento de una vela hacia proa cuando se navega ciñendo, con el fin de que el viento entre en ella sin hacerla tocar o flamear. De aquí se deriva que a la navegación ciñendo se le llame también navegar "de bolina".» (B3-419)

bolintx (M-d [líntx], O-b) - bolintxa (L-pj), bolintxe (M-d, E-jf, O-b), bolintxak (L-pj), bolíntxek (M-d); boláintx (B-a) - bolaintxe (B-a-j), boláintxek (B-j); bolintxa (L-j) - bolintxia (L-j)

Def.: iz. “G. bolinche”. M-d: enbarkazio txikiek badian erabiltzen zuten sardinatako traina. B-r: sardinatako-eta erabiltzen izan direnak. Txitxarrotako ere bai. B-j: train txikitxuak izaten izan dira. Hirurogei brasa edukitzen izan badituzte eta kaida hogeita bost braza beharbada.

Entz.: B-j: lepoan eroaten izan dituzte antzina lagun bik edo hiruk. Arbia botata mazi egiten zuten. Txitxarro sasoian masamorra ere bai. E-jf: badian erabiltzen zen antzina. Bota mazia eta gero mazi haren usainera datorkizun arrainari etxada egin.

BOLINTXEAN; BOLINTXIN (E-jf, O-b)

Def.: adv. (Ibili). Bolintxeko trainekin.

Zit.: aunke oin, train aundidxe be bota eitxen dis, berton ee bolintxin, bolintxin ixeten san masidxas (E-jf) / da ibiltten giñan bolintxin / bañe gastetas ibiliko san a be bolintxin (O-b)

bolintxero (M-d) - bolintxeru (O-b), bolintxeruak (L-pj), bolintxeruek (M-d), bolintxeruk (E-s, O-b)

Def.: iz. bolintxarekin sardinatan joaten ziren enbarkazio txikiak. v. mazizale.

bolo (M-d) - bólue (M-d), bóluek (B-a, M-d)

Def.: iz. M-d: arrainaren urdaila. Arrainari urdailak irteten dio eta auenbolue plantatzen zaio. v. barrutei, lebatz-potroak, triputxak.

Zit.: lebatzen bóluek (M-d)

Ez: Julianentzat ez dira arrainarenak, pertsonarenak baino.

bonba (B-j, M-d) - bónbie (B-j, M-d), bonbak (B-a, M-d, E-jf)

Def.: iz. Mek. “G. bomba de achique, agua, aceite...”.

ATXIKEKO BONBAK (M-d)

Def.: iz. Mek. “G. bombas de achique”.

ESKUKO BONBIE (M-d)

Def.: iz. Mek. “G. bomba de mano”. v. atxike.

Ez: B-j

ORIOAREN BONBEA; ORIDXUN BÒNBIE (B-m)

Def.: iz. Mek. “G. bomba de aceite”.

PETROLIOAREN BONBEA; PETROLIDXUN BÓNBIE (B-m)

Def.: iz. Mek. “G. bomba de gas-oil”.

UR KRESALAREN BONBEA; UR KRISELAN BÓNBIE (B-m)

Def.: iz. Mek. “G. bomba de agua”.

bonbilloi (B-j) - bonbilloye (B-j)

Def.: iz. traina gauez ikusteko botatzen diren argiak, kolore desberdinetakoak daude. v. kinkek, koreanoak.

BONBILLOI BERDEA; BONBILLOI BERDIE (B-j)

BONBILLOI GORRIA; BONBILLOI GORRIDXE (B-j)

Entz.: B-j: normalean trainaren erdian eroaten da.

bonbona (M-d) - bonbonie (M-d), bonbónak (M-d)

Def.: iz. Mek. “G. bombona”. M-d: haizez beteta edukitzen zituzten beti motorra arrankatzeko. v. botilla.

borraska (B-j) - borraskie (B-j)

Def.: iz. “G. borrasca. F. tempête. I. storm”.

Zit.: e borraska gogorra dator! (B-j)

Ez: M-d, denporalie esaten dela dio.

bota (A-ja - B-a-g-j-p - M-d - E-jf [bó], L-j, O-b)

Def.: ad. (Sarea, traina, amua, buia, txikota, esku-aparioa, aparioa, ankila, arpoia, baltsa, tertzak, palangrea, arpeua, enbarkazioa —botaduran—, baliza, defentsa, piedrabola). Bermeoko hiztun batzuen erabileran etxa da nagusi eta botaren adibiderik ezin izan dut jaso eurakandik. v. etxa.

Zit.: batzutan igual esan bótaten / ta ordun eitxen da saré bóta (A-ja) / tertxak e kálan ba bapodak alkarren albun dxuten di bótaten (B-m) / sarikas botaten su bai arridxen da bai aretan / errire botaten sun txikota / botata daku apaidxue (M-d) / apaidxo asko botaten gendun guk / antxine ba arraiñ asko oten san da topa barik arrañe be botaten sendun sarie / tretzak botaten sin [botaten-ek ez dauka azentua lehenengo silaban hemen] (E-jf) / igual bestik nai ixate ban traña botatia (L-pj) / igual botate osu sari olan (L-j) / apaxu botatea gus (O-b)

Dok.: Azkue. «BOTA : 1º (AN, B, BN, G, S), echar, arrojar : jeter, chasser.»

BÓTA! (B-j, M-d, E-jf, O-b)

Def.: ex. botatzeko agindua.

BÓTAN (M-d, E-jf, L-l-pj)

Def.: adv. aparioa botatzen.

Zit.: bótan artes sues [arrastan] (M-d) / bótan dxuten giñin [piedrabola] / su, asten basara txikotetik bótan (E-jf) / asi dis botan [tretzak botatzen] / asi da botan a (L-pj) / botan do(y)enian (L-l)

bota. Ik. ur-bota

botabara - botabaria (L-pj) 1.

Def.: iz. L-pj: latineko paluari horrela deitzen genion. v. latin-palu.

botabara (A-ja) - botabare (A-ja), botabarak (A-ja); botabera (B-a-j-m-o, M-d) - botaberie (B-a, M-d), botaberak (B-a-g-j, M-d) 2.

Def.: iz. (Bota, etxa, ipini). Kazan joateko pertxa handiak, nagusiak. v. alai, espelet, espet, pertxa.

Zit.: bota lau botaberak / pikin onek botabera bidxek etxaten dies (B-j) / egualdi kalmí dauenin da, amen imintxen da botaberie / ameti du botaberie / egualdi barik eta olan kalmatausenien, eitxen da tanganillun beko agiñin imiñi, botaberie. Egualdi normalien ba due goidxen / tanguen bígarren gántxora bajá, baixuau otorteko botaberak / atunetako ba, bakixu, darus botabera bi atzien / botaberie amarrata kandelerutan / tangotik aulako estropo bategas imiñdxe, botaberi aguentaten / da egualdi bari dauenien eitxen (da) botaberak baja, estrapo bategas / altzateko, da erriteko botaberie / kasán dusenak, botaberakas (M-d)

Dok.: Astui. «varas o perchas (Botaberak)» (B4-118)

BOTABERA HANDIAK; BOTABERA ANDIDXEK (B-j)

Def.: iz. botabera nagusiak, botaberak.

BOTABARA TXIKIAK; BOTABARA TXIKIK (A-ja); BOTABERA TXIKI (M-d) - BOTABERA TXIKIDXE (B-j, M-d), BOTABERA TXIKIDXEK (B-j, M-d), AURREKO BOTABERA TXIKIDXEK (B-j, M-d)

Def.: iz. kazan aurrean eroaten diren botabera edo pertxa txikiak. v. pertxa txiki, sanbrus, tanganillo, txerkio.

botadura, botadure (B-a, M-d) - botaduria (L-pj), botadurie (B-a, M-d), botaduri (O-b)

Def.: iz. “G. botadura”. M-d: enbarkazioa botatzen denean.

Entz.: L-pj: bertan astilleroan makailaoa piper berdeekin eta horrelakoxe gauzaren bat ematen zen. Orain jatetxeetan egiten dute.

Zit.: botaduri daku gaur (M-d)

botakar (B-a, M-d) - botakarra (B-a-j, M-d); botakor - botakorra (L)

Def.: iz. “G. papardón, paparda. F. balaou. I. skipper. L. Scomberesox saurus”. M-d: akularen berdin-berdina, hezur zuria dauka. v. lantzoi.

Entz.: B-a: itsaso-kanpoan ateratzen da, udan. Latetan ipintzen dute konserban. Gozoa da.

Dok.: Azkue. «BOTAKAR (G-don-zumay), botakor (B-l) : 1º papandrón, pez parecido al chicharro, más esbelto y duro : capelan?, poisson ressemblant au merlan, plus svelte et plus ferme.» / Anasagasti. «Botakarra, Lantzoie; Belone belone; Aguja, Saltón.» / Anton Perez. «botakar (botakarra) = (Scomberesox saurus). G. paparda, relanzón. F. balaou. I. billfish. Izen honen esanahia kuriosoa da: bokart arra ala bokart zarra?). Lantzoie ere deitzen zaio.»

BOTAKARREAN; BOTAKARRIEN (M-d)+

Def.: adv.

Zit.: ur-larridxe botakarrena, ixeten san, botakarrien / ixurdi abille botakarrien (M-d)

botakera - botakerie (B-p, M-d), botakerak (B-g)

Def.: iz. aparioa botatzeko errunboa, modua.

Entz.: B-g: kala batzuk daude aparioa nortearen barrura botatzekoak, beste batzuk norte-kuarta-noroestean, beste batzuk norte-kuarta nordestean. Bera kala nolakoa den, hala botatzen duzu aparioa.

Zit.: dakoye botakerak, ba diferentiek [kalek] (B-g)

botera (L-pj) - boteria (L-l-pj), boteri (E-jf)

Def.: iz. E-jf: ur haundia. L-pj: txikota erria eta jo ez hondoa, boteria esaten genion guk hari. L-l: ura galtzen duzunean botera esaten diogu. v. ur handi, ur hazi.

Zit.: e! Boteran geus! [E-jf: korda amaitu duzunean] (E-jf) / errite san sondia da ene! sondaripes, koño! estao amen sondarik, ño boteran gaos! / ene! Boteri do amen! (L-pj)

Ez: B-j

Dok.: Azkue. «BOTERA : 1º (B-b), lugar de pesca de mucho fondo, en que se pescan BOTA : endroit de pêche qui a beaucoup de fond, et où se pêchent les BOTA.»

botilla, botille (B-j) - botillie (B-j) - botíllek (B-j)

Def.: iz. Mek. “G. bombona”. Motorra arrankatzekoak. v. bonbona.

Entz.: B-j: haizearekin edukitzen izan dituzu, hogeita hamar kilo-edo sartzen izan dira. Konpresorarekin kargatzen duzu. Botila batekin hiru, lau edo bost arrankada eman daitezke.

botoi (B [tói], O-b) - botóyek (B, M-d), botoik (O-b)

Def.: iz. “G. ventosas del pulpo” galderaren erantzuna.

bou (M-d) - boué (M-d)

Def.: iz. “G. buey”. v. karramarro.

boza; bosa (M-d) - bósie (B-l-p-r, M-d), bósi (E-jf); bos (M-d, L-l) - bosá (B-e, M-d, L-j), atzeko bosa (M-d), bosak (M-d)

Def.: iz. “G. boza. F. bosse. I. stopper”. B-l: alanbra amarratzen den lekua.

Entz.: B-l: erremorkadorek ere erabiltzen dute erremorkako txikota amarratzeko. M-d: ateak popaganean eroaten du boza eta buak mandan.

Zit.: arrastan ba, e mallétak trínkateko-ta bosá emoten dxakon (M-d)

bozin; bosin (B-a - M-d [sín], O-b) - bosiñe (B-a-m, M-d, O-b)

Def.: iz. “G. bocina”. M-d: atzean itsasora irteten duen ardatza, barruko manda eta kanpoko alderdiaren arteko barru hura. B-m: “bocina”.

braereko. Ik. bragero

bragér (B-j, M-d) - bragera (B-p-r, M-d), bragérak (B-l)

Def.: iz. B-r: armazoiak gogortzeko, aurretik hasi eta atzeraino. B-l: mandatik armazoi denak amarratzeko. M-d: armazoiak trinkatzen dituena, enbarkazioaren aurretik atzera doaz kubertaren azpian, kostaduan.

Dok.: Azkue. «BRAGER (B-b), bagra, tabla que á modo de barandilla se fija por dentro en el costado de las lanchas, por bajo de los bancos : planche qui, en manière de balustrade, se fixe en dedans sur les côtés des bateaux de pêche, sous les bancs.» / Urkidi-Apraiz. (Txalupez) «durmientes (bragerak) (159) / para reforzar adicionalmente la estructura se colocan en cada banda de proa a popa uniformemente espaciados tres pares de palmejares (bragerak), de 45 X 10 cm. cada pieza» (196) / Astui. «Pujamen: BRAGERA; BRAERA» (I7-191)

brageru, bragero (M-d) - bragerue (B-a-j-r, M-d), brageru (A-ja), bragéruek (B-a); braereko - braerekua (L-l), braereku (E-jf, O-b)

Def.: iz. “G. llave, jareta, braguero”. M-d: beraunean doan txikota kankamoetatik pasata, birakeran egiten du zakua zarratu. Atuneroetakoa alanbrazkoa izaten da.

Zit.: brageru dau pásata kankamutatik / e len karretelera, bragerue sartze san, oiñ eskus biraten tzue / makinillara dator bragerue / kasu baterako ba ur txikidxau(e)n erriteko ein bi tzasu, brageru istutu, estaidxen e ondora dxuen (M-d)

brai (M-d) - bráie (B-j), bráye (M-d) 1.

Def.: iz. “G. pardela”. Puffinus familiako txoriak. v. martin.

Entz.: M-d: atun-sasoian etortzen da, braia ikusten bada seinale hurre dagoena atuna. Urrian eta azaro inguruan atrapatzen genituen braiak eta saltzen genituen Ondarroan berrogeita hamar eta berrogeita hamabian-eta ogerleko bat bikotea, brai bi. B-j: atunarekin ibiltzen da hori.

Dok.: Azkue. «BRAI (B-b), roldón, una ave marina, un oiseau de mer.» / Anton Perez. «brái (bráie) = (Puffinus puffinus). Pardela. (brá-i-e = hiru silaba).»

BRAI BALTZA (M-d)

Def.: iz. Bruun-en liburuko “pardela sombría”, Puffinus griseus irudiari eman zion erantzuna.

brai (M-d) - bráie (B-j), bráye (M-d) 2.

Def.: adj. itsutzen den pertsona.

Zit.: txo! Bráie basara su txo! (B-j) / txo! Brayen antzin abil / braye sar'ela? Es idi itzutu! (M-d)

branka (M-d) - bránkie (B-j, M-d), bránki (E-jf, O-b)

Def.: iz. “G. proa. F. proue. I. bow, prow”. O-b: guk normalean aurri eta atzi. v. aurre, mustur.

Zit.: erria! bere branka [arrainaren brankara] jarte sasenin, erria sari! (O-b)

Dok.: Azkue. «Branka (AN-ond, Bc, Gc, L), proa de un buque : proue d'un navire, l'avant.»

BRANKAZ; BRANKAS (B-a - M-d - E-jf [brán], L-pj, O-b)

Def.: adv. (Joan). “G. de proa”.

Zit.: bránkas nuen (B-a) / dxun biarrin e, bránkas beren barrure, ankerara / bránkas sues aixera / amuladan gus, bránkas e gogor dau-te / branka-brankas dxun biarrien, apur bat ladita / popadan beti dxuten deles ariñau brankas baiño / brankas gues da trabestu ein gara / segiku bránkas? (M-d) / bránkas goyes / au e bránkas e fiñe isengo da [enbarkazinoa] / bránkas-bránkas dxun garis (E-jf) / brankas baru (O-b)

branka-buelta (B-a, M-d) - branka-bueltie (B-a-g, M-d), branka-bueltak (B-a)

Def.: iz. (Emon). “G. ballestrinque, cote”. Hariekin entzerak egiteko ematen den buelta bat.

Zit.: branka-buelta bat emon bíten (B-a)

branka-gane (B-a, M-d) - branka-ganie (B-a-l, M-d)

Def.: iz. M-d: aurreko musturraren gainea.

Zit.: da gixona branka-ganien ardora ukusten (B) / branka-ganera nuen (B-a)

Ez: E-jf

Dok.: Azkue. «Branka-gaiñ (AN-ond), tabla provista de agujero en el centro, para meter en él el mástil de proa : planche pourvue d'un étambrai par le milieu, afin de permettre le passage du mât de beaupré.» / Urkidi-Apraiz. (Txalupez ari direla) «Los extremos de proa y popa poseían unas mínimas cubiertas, la de delante denominada brankagane casi a ras de regala» (159) / Astui. «Tilla de proa: BRANKAGANIE» (I7-191)

brankaldi (E-jf) - brankaldidxe (E-jf)

Def.: iz. brankaz egiten den aldia.

branka-mustur (B-a, M-d) - branka-musturre (B-r, M-d)

Def.: iz. “G. roda, roa”.

Zit.: bertan branka-musturrin ibiltxen dxatzu olgetan [izurdea] (M-d)

Ez: B-j

brankape (M-d) - bránkapie (M-d)

Def.: iz. lehenengo silaban azentu barik ere entzun diot berba hau Dimasi. M-d: bertan musturraren azpian, kubertapea.

Entz.: M-d: belak-eta brankapean egoten ziren.

Dok.: Urkidi-Apraiz. (Brankaganeren azalpenaren jarraipena) «Al espacio que quedaba encerrado bajo la primera se llamaba brankapie» (lehenengo hori brankaganea da) (159)

brauntada (B-a, M-d) - brauntadie (B-a, M-d), brauntadak (B-p); braunpara - braunparia (L-pj)

Def.: iz. izurdeak azalean ematen duen golpea buztanaz arraina hondora botatzeko.

Entz.: M-d: nekatu direnean jaten hasten dira buztanarekin joten.

brauntadaka (B-a, M-d); braunparaka (L-pj); frontaraka (O) 1.

Def.: adv. brauntadak ematen.

Zit.: ixurdataus brauntadaka / da gero bustenas dxote bin brauntadaka, kantzate sinin dxaten brauntadaka ondora bótaten / an daus brauntadaka (M-d) / braunparaka ros (L-pj)

brauntadaka; brauntedaka (A-ja) 2.

Def.: adv. izurdeak saltoka. v. dzangiuan.

Zit.: isurdek brauntedaka datos [A-ja: saltuka] (A-ja)

braza; brasa (A-ja - B-a-g-j-m - M-d - E-s [brá], E-jf [sá], L-l-pj, O-b) - brásie (B-j, M-d), brásak (B-j, M-d, O-b)

Def.: iz. “G. braza. I. brace”.

Zit.: atxiñen okitxe-san du guk, berrotamar brásako ártiek / úrren dan e brásatati gora, kánporau, beseu gidxau on da (B-a) / or be ba eitxen da eun-, eun brasatik e berreun da ogetamar brásara (M-d) / amen daus eun da berrogei brasa (E-s) / e! eun de ogei brasa deus / amar brasatik barrurako arrañe / eun brasa kordél (E-jf) / laroei brasa eiñddous! (L-pj) / amen das amabos brasa (O-b)

BRAZATAN; BRÁSATAN (B-j); BRÁSETAN (M-d); BRASAN (B-a-j [brá], L-l)

Def.: adv. brazatan, brazan. Mundakako brásetan mugagabea izango litzateke, breka-tik breketan egiten den moduan. Brásan da bermeotarrek normalean esaten dutena, hala ere adibideetan ikus daitekeenez Julianek brásatan ere erabili du behin.

Zit.: bay suk igual etxa su kordí igual ba-, preparaa larogei brásatan! / suk ikuste su a ugerdun duna da igual dxu lei sei-brásan, ero bos brásan (B-j) / káli asten da ba larogei brásan (B-a) / kalan e, or e eun brasetan da atrapaten da / berrogei brásetan bótaku / Gineako gólfuen, ogetamabos brasetan, eitxen gendun kala arridxe topa / kabo Santa Katalina neguen. Ogetamabos brasan, an ataraten gendusen / andana gorridxe, da, gorridxe ukuste su, arrañe, es asalien, e, lau brasan edo, bos brasan edo / da or be eitxen da ba berreun brasan, eun da piku brasan biar (M-d) / berau baro amar brasan-ero / eun brasan ipiñi tuntuxak (L-l)

brazabete; brasabete (M-d)

Def.: iz. brazabete, braza bat.

Zit.: ondotik eee brasabeterarte igaten dau e / brasabeteko egu dako, batetik bestera, aulan imiñi txa brasabete dako [kofreak] (M-d) / brasabeteko txikota (E-jf)

brazeada; brasiara - brasiari (E-jf); brasida (M-d), braside (B-a) - brasidie (B-a-g, M-d); brazada - brasade (A-ja)

Def.: iz. (Emon). M-d: esku-aparioarekin zaudenean, arrainak tenten dizunean ematen zaion tirakada.

Zit.: e an! Brasidi emon tzo arek (B-a) / amo-bakarrien, emoten dxakon brasidie / an emon tzo brasidie (M-d) / emoten san brasiarie (E-jf)

ELANTXOBEKO BRASIDIE (M-d)

Def.: iz. zelan dagoen galdetueran sorbaldak altxatuz erantzuten duenaren mugimendua. Zentzu ludikoan erabiltzen da.

Ez: E-jf

brazea; brasia (E-jf, L-pj, O-b), brasie (B-a-g, M-d)

Def.: ad. “G. bracear. I. to brace”. Brazak zenbatzea.

Zit.: da patroyetiño bueno brasí or, berrogei brasa imiñi (B-a)

brazo; bráso (M-d) - brásuek (M-d), brasuk (O-z)

Def.: iz. M-d: arrastako atearen gantxoak. v. gantxoak.

brei (M-d) - breyé (M-d)

Def.: iz. “G. brea. F. brai, goudron. I. pitch, tar”. v. alkitran.

breka (B-a - M-d [ká], O-b) - breké (A-ja), brekia (L), brekie (B-a, M-d), brekí (E-jf, O-b)

Def.: iz. “G. breca”. B-a: beseguaren antzekoa, gorritxua. Gozoa jaten.

Entz.: B-a: antzina portura sartzen izan dira.

Dok.: Azkue. «BREKA (B, G), breca, un pez de mar, un poisson de mer.» / Anasagasti. «Brekie, Pagellus erhythrinus, Pagel, breca.» / Anton Perez. «breka (brekie) = (Pagellus erythrinus). G. breca, pagel. F. pageau rouge. I. pandera.»

BREKATAN; BREKETAN (M-d)

Def.: adv. Mundakako deklinabidearen ezaugarri bat da hau, berdin gertatzen da luletan berban ere.

brianda; bridxanda (M-d) - bridxandia (M-d), bridxandie (B-l, M-d)

Def.: iz. M-d: makailo arrainaren antzekoa, meheagoa da. Angiraren antza gehiago dauka abadejoak baino. Begi handiak dauzka, arrain gozoa.

Entz.: B-j: kalan ateratzen da.

Dok.: Azkue. «BRIANDA (B-b), un pez, “lij” en Noruega : un poisson, “lij” en Norvège.» / Anasagasti. «Brijjandie, Molva macrophthalma, Arbitan.» / Anton Perez. «brijanda (brijandie) = (Molva macrophtalma). G. arbitán. F. lingue. I. ling. (Macrophtalma = begihandia tik. brihandia-brijandie?).»

brisa - brísie (B-j)

Def.: iz. “G. brisa”.

brisaldi - brisaldidxe (E-jf), brisalditxu (E-jf); brixaldi (M-d) - brixaldidxe (B-r, M-d)

Def.: iz. M-d: “ráfaga (de viento)”.

broga (M-d) - brogie (B-r [bró], M-d)

Def.: iz. “G. toletera, escalamera, chumacera”. M-d: toleta doan errefortzua kaela ez gastatzeko abantean. v. txaplata.

Dok.: Azkue. «BROGA (B-b), toletera, escalamera en las lanchas : toletière, pièce de bois clouée sur le plat-bord des bateaux de pêche, pour recevoir les tolets.» / Urkidi-Apraiz. «chumaceras (brogak)» (B1-159) / Astui. «Toletera: BROGIE» (I7-191)

bronkaldi - bronkaldidxe (E-jf)

Def.: iz. E-jf: kasu baterako hogeiko haizea egon eta gero era batera gehitzen den haizea eta gero kalma ostabere. Berbetan gaude gu eta ni hasten banaiz bronka botatzen, horrelakoxe zer bat da hori.

Zit.: koño bronkaldidxe eukin gu ontxen ero (E-jf)

Ez: B-j

brus (B, M-d) - brusá (M-d), brusé (A-ja, B-a-j, M-d), brusek (B-j)

Def.: iz. “G. brus, bruza, cepillo”. M-d: azpia eta kuberta garbitzeko izaten zen. v. eskobilla.

Zit.: eskuko baldias eitxe san da brusegas e garbitxu enbarkasiñue (M-d)

BRUS BIGUNA; BRUS BIGUNE (M-d)

Def.: iz. (Pasa). M-d: garratzaren ostean erabiltzen zen bigunagoa.

Zit.: garratza ixeten san ba bedarra ta kentziko ta gero, pásaten san, brus bigune (M-d)

BRUS GARRATZA (B-j, M-d)

Def.: iz. M-d: belarra-eta kentzeko izaten zena. v. eskobilla garratz.

Zit.: ekarri brusek bost, da garras bi ekarri! (B-j)

BRUS GAZA; BRUS GASA (M-d) - BRUS GASIE (M-d)

Def.: iz. M-d: brus biguna. v. eskobilla gozo.

bu (M-d) - bué (B, M-d), buek (B-a)

Def.: iz. “G. bou, embarcación de arrastre”.

Entz.: M-d: lehen kostadutik botatzen zuten sarea beti, buak jeneralean estiborretik enbarkatzen zuen arraina eta bakak baborretik. Burik orain egon ere ez dago.

buelta

Def.: ad. “G. dar la vuelta”.

Zit.: olan lusén, ondo dos [kazako aparioak], baya buéltakeran motorra (...) (A-ja)

buelta (M-d - E-jf [buél]) - buéltie (M-d) 1.

Def.: iz. (Emon B-j, M-d). “G. vuelta”.

Zit.: buélta gustidxe (M-d) / bay klaro emoten baban buéltie, konpañin sartzen datzon e béste enbarkasinue, e? selako serak e? e dxakin- an dator enbarkasinue, baya arek ein baban buélta osu artun, da isurdiri bi dan morun bota... (E-jf) / auntxe agarra'otza bueltiai! [traineru baten ziaua, “G. ciaboga”] (O-b)

BUELTAN (O-b)

Def.: adv. “ciaboga” galderari hala erantzun zion Bonik.

Zit.: bueltan du / auntxe asi de bueltan! / auntxe rus bueltan! [hiru adibide hauek traineruenak dira] (O-b)

buelta (B-j - M-d - O-z [buél]) - bueltak (M-d) 2.

Def.: iz. Mek. “G. vuelta”. M-d: motorraren bueltak.

Zit.: lareun da otamar buélta / atune alaten ba vamos a suponer dxun bi lekida legín ba bérreun da larotamar buélta. Da igual sus irureun da amar buéltaa áurri atrapatiarreitxik, garbire dxutiarreitxik / porke au motor sentrala auntxe dabisu igual irureun buéltan, gero ostabe igual kala sulakon e bérreun buéltan-da (B-j) / motorrak e, omon arren e otamar buélta, edo mille buélta, redutorik emoten dau buélta gitxiau / e millen bueltako motorra bada ba “bostéun buéltan gues”, makiña erdidxen-edo, e “seireun bueltan gus”-edo, ori da noberak emoten tzun makiñin e bueltak / oiñ e bi mílla buéltan gues / iru milla buéltan gues (M-d) / makiñi ipintten danian baa ba bi milla bueltan-ero (L-pj) / onenbeste bueltan ipiñi arrastin jun bir dan bueltan (O-z)

bueno (M-d) - buénue (M-d)

Def.: iz. “G. fondo de dinero”. M-d: armadoreena da. v. fondo.

Zit.: buéno ona okiñdxu aurten (M-d)

Ez: B-j

bufada (M-d) - bufadie (M-d), bufádak (B-j)

Def.: iz. behean, ardorean arrain asko dagoenean ikusten den arrainaren mugimendua eta distira. Onomatopeia batetik datorrela dirudi.

Zit.: bufadi iñdxau / bufada andidxe eiñdxau (M-d)

Ez: E-jf

bufadaka (B-j)

Def.: adv. bufadak egiten.

Zit.: bufadaka due (B-j)

buia; búdxa (M-d), búdxe (B-a-g-j) - búdxie (B-a-j-r, M-d), budxak (M-d), budxek (B-a-r); buxa (O-b-p) - buxak [mugagabeko bui zein buxa formatik etor liteke] (O-b); bui (E-jf, O-b) - búdxe (E-jf), buxe (O-b), budxek (E-jf)

Def.: iz. “G. boya. F. bouée. I. buoy”. B-a: “boya”.

Dok.: Azkue. «BUI 1º (B, G, L-côte), boya, bouée.»

bujia - bujíak (B-j-m); bujidxa (M-d) - bujidxie (M-d)

Def.: iz. Mek. “G. bujía”.

buloi - buloye (B-m)

Def.: iz. Mek. “G. bulón”. Biela eta pistoia lotzen dituena. “Bulón” ez dut erdarazko hiztegietan aurkitu baina bai mekanikako liburuetan. B-m: “bulón de biela”.

Entz.: B-m: buloia eskuaz, atzamarrarekin ateratzen da. Biela bertara buloira doa.

bunker - búnkerra (B-m)

Def.: iz. Mek. “G. bunker”. B-m: engranea bezalakoa da, “macho-hembra” izatea legez.

burbina; burbiña (L, O-b) - burbiñia (L), burbiñie (M-d), burbiñi (O-b); burbín (B-a, M-d) - burbiñe (B-a-r, M-d)

Def.: iz. “G. corvina”. Bar.: gurbina. Bonik lantesaren familiakoa zela esan zidan baina burbina bastoagoa zela. B-a: handia izaten da. B-r: arrain hazia da. M-d: buruzbeherakoaren antza dauka baina burbinak dauzkazu hogei, hogeita bost eta hogeita hamar kilokoak ere, handiak egoten dira.

Entz.: M-d: lehen kostan asko atrapatzen zen, orain hori ere galdu egin da, gutxi ikusten da. B-a: bateleroek-eta ateratzen dute.

Dok.: Azkue. «BURBIÑA (B-b-l-ond, G), curbina, pez de mar, muy sabroso, de ojos pequeños, escama roja : poisson de mer très savoureux, à petits yeux et écailles rouges.» / Anasagasti. «Burbiñe, Psendosciaena hololepidota, Corvina.» / Anton Perez. «burbiñ (burbiñe) = (Argyrosomus regius). G. corvina, berruguete. F. aigle. I. maigre.»

burdina; burdiña (L-l-pj) - burdiñi (O-b); burdín (B-a-j-r) - burdiñe (B-j-m-r); burní (A-ja) - burní (A-ja) 1.

Def.: iz. “G. hierro. F. fer. I. iron”.

BRANKA-BURDINA; BRANKA-BURDIN (M-d) - BRANKA-BURDIÑE (M-d)

Def.: iz. M-d: enbarkazioak musturrean daroan burdina. v. korosteko burdin.

Dok.: Azkue. «Branka-burdiña (B-b), codaste, coraza de hierro que tiene la lancha por delante, para afianzar la quilla : étambot, armature de fer que l'on adapte à l'avant des bateaux de pêche, pour garantir la quille.»

GILLA-BURDINA; GILLA-BURDIN - GILLA-BURDIÑE (M-d)

Def.: iz. gilako burdina. Antza lehen enbarkazio batzuek eroaten zuten hau, oraingoek batek ere ez.

KOROSTEKO BURDIN - KOROSTEKO BURDIÑE (B-j)

Def.: iz. B-j: goitik hasi eta gilaraino doana lanbas-iltzeekin josita. v. branka-burdin.

burdina; burdín - burdíñek (B-j, M-d) 2.

Def.: iz. burdinak, makina.

Zit.: burdiñek ondo oteko [San Juaneri eskatzen zion] / atunetan or- orras guseles, ba eskatuteko osasune da burdíñek ondo ibiltxeko [buelta bi edo hiru eman San Juanetik] (B-j) / burdíñek ondo daus [makina ondo dabil] (M-d)

burdinazko - burdinasku (E-jf), burdiñasku (O-z); burdiñesko (B-a) - burdiñeskue (B-a-j, M-d), burdiñeskuek (B-a); burnisko - burniskok (A-ja)

Def.: adj. “G. de hierro”.

burdinetako jaube; burdiñetako dxaube (M-d) - burdiñetako dxaubie (M-d)

Def.: iz. Bermeon ere esaten da, Alejandrok hori ere azaldu zidan. Dxaubie edo dxauie esaten duten ez dakidanez ez dut hemen gehitu badaezpada. Gazteek dxauie esango lukete beharbada, nagusiek dxaubie esan lezakete agian. Lekeition Pedro Juani “burdiñetako kefia” jaso nion baina Josuk eta Luisek hori Bermeoko esakera zela esan zidaten. M-d: makinistaren esakera moduko izena merkanteetan. B-a: makinista, esakera bat da hori.

burdinetako morroi - burdiñetako morroyek (M-d)

Def.: iz. M-d: merkanteetan goikoek makinetan behar egiten dutenei ematen dieten izena.

burloi (M-d [lói]) - burloye (B-l, M-d)

Def.: iz. “G. burlón”. Arrastako sarean hondoko kateetatik zakurainokoa.

burmoi. Ik. murmoi

burriketa - burriketie, burriketak (B-r)

Def.: iz. B-r: bela txikiak.

Ez: M-d

Dok.: Azkue. «BURRIKETA (AN-ond, B-b-ond, G-zumay), burriquete, velas pequeñas de las lanchas, petites voiles des bateaux de pêche. = Hay dos : BURRIKETA y BURRIKETA-TXIKI, que es la menor de todas las velas. Il y en a deux : BURRIKETA et BURRIKETA-TXIKI, qui est la plus petite de toutes les voiles.»

burruak emon (L); burruk emon (L-l)

Def.: ad. amarratuta dagoen untzi bati beste batek, itsasotik etorkeran, amarrak ematea. Ez dut lortu berba soltetzat entzuterik eta mugagabea “burro” edo “burru” litzatekeen argitzerik. L-j: bitatik bitara, aurretik ere bai eta atzetik ere bai. v. kontra.

Zit.: emon burrua (L-l)

buru, buro - buru (O-b)

Def.: iz. “G. cabeza del pescado”.

burutu (M-d), buruto (M-d) - burutua (M-d), burutue (M-d)

Def.: iz. beharbada Elantxobeko mustur biribila izango da. M-d: brekaren berdin-berdina baina surzapalagoa da eta hagin zorrotzak dauzka. Kolorea iluntxuagoa dauka igual. Gibela normala dauka.

Entz.: M-d: nahikoa atrapatzen da. Uda-hasikeran burutu kumea egoten da eta orain sasoi honetan [irailaren zortzian esanikoa] burutu ederrak, kilokoa ere bai. Egunero ateratzen dugu tximinoitan eta brekatan goazenean ere ezkirarekin. Antzina atrapatzen ziren aritzunetan itsasoa egoten zenean, ze ostantzean baretan lulak ez dio uzten jaten.

Ez: B-l. Antza kofradian besteek ere ez zekiten. Dena dela Leonek erdi atzeratua denari-edo burutu sara txo! esaten zitzaiola aipatu zuen.

Dok.: Azkue. «BURUTU : 1º (B-b-mu), pez parecido a la lija, tiene el hígado muy grande : poisson qui ressemble au squale, et qui a un foie volumineux.»

BURUTUTAN (M-d)

Def.: adv.

buruzbeherako arrain - burusberako arrañe (M-d); burusberako (M-d) - burusberakue (B-g-o-r, M-d)

Def.: iz. M-d: tanborreroa. Batzuek burbinari ere esaten diote. B-r: urreburua lakoa da buruzbeherakoa, lehenengoak buru gainean zer horia daukala. v. tanborrero.

Entz.: M-d: lehen asko atrapatzen zen hemen, orain bat ere ez.

Ez: B-a

Dok.: Anasagasti. «Burusberakue, Dentex dentex, Dentón.» / Anton Perez. «buruzbeherako (buruzbeherakue) = (Sparisoma cretense). G. vieja colorada. F. vieille.»

buruzko; burusko - búrusko (A-ja) 1.

Def.: iz. “G. gobio”. José Antoniok Lorenzo Asúaren liburuko “chaparrudo”-ri eman zion uzena. Bar.: abruzko, otsoburuzko. A-ja: batzuek “güitos” esaten diete erdaraz.

Dok.: Azkue. «Buruzko : 1º (B-b), pececillo de mar, petit poisson de mer.»

buruzko; burusko - burúskuek (B-r) 2.

Def.: iz. B-r: arraina saltzeko andreak, konpañe eginda daudenak.

Entz.: B-r: Amalau lapurrek egon dira Bermeon andreak, konpañe. Gernikan arrain asko saltzen zuten. Banco Vizcaya dagoen lekuan, Bermeon, aurrean plantatzen ziren, zabaldu amentala eta han egiten izan dituzte partilak. Elkarri aldarrika beti eta beti lagun. Francoren sasoian izan da hori.

Ez: B-a

Dok.: Anton Perez. «buruzko (buruzkue) = Emakume arrain-saltzailea, kalez-kale ibilten dana. Pescadera, callejera.»

busgorri - busgorridxe (B-j); brusgorri - brusgorridxe (M-d)

Def.: adj. aliadoa, arrain gutxi atrapatzen duen patroia. Berari ezin zaio esan errespetu falta izango litzateke eta. v. aliado, ali.

Zit.: beitu ori busgorridxe! / an ori busgorridxe! (B-j)

?busindu; busiñdxu (B-j); bosiñdxu (M-d)

Def.: ad. M-d: urarekin enbarkazioa handitu eta usteldu. “Bosinduta dagoela” ba ura daukala oholetan, kendu eta berria ipini.

Zit.: entablasiñu eiñdxa busiñdxu (B-j)

buzo; búso (B-a, M-d) - búsue (M-d)

Def.: iz. “G. buzo. F. plongeur. I. diver”.

Entz.: M-d: Talako moilaren musturra, neuk dakidala, bi edo hiru bider jausi da. Buzoa etortzen zen zakuak-eta ipintzen, hura zarratzen.

buztan - bustana (L-pj); bustén (B-g, M-d, E-jf) - bustena (A-ja, B-j, M-d, E-jf-s, O-b)

Def.: iz. “G. cola de pescado”.

Zit.: bustena deko aa métxu-métxu (A-ja) / bustenetik amarra, da uretan okitxe bin bixirik / auri dako, bustenin sue / amen arrantzalik eta guk estu dxaten bustenetik edo silletik bera / bay dako bustena lusie / busten labur-laburre / en kanbio arratako bustena meye / bustenas dxote banien, da “dxangiuen” (M-d)

buztanbaltz; bustanbaltz - bustanbaltza (L-pj); bustenbaltz - bustenbaltza (E-jf); bustenbaltx (O-b) - bustenbaltxe (O-b), bustenbaltxak (O-b)

Def.: iz. “L. Oblada melanura?” v. popamiento, kolanegra.