Bizkaiko arrantzaleen hiztegia G

G

gabarra (B-a, M-d) - gabarria (L-pj), gabarrie (B-a, M-d)

Def.: iz. “G. gabarra. F. chaland, barge. I. barge”. M-d: merkanteari kargak husteko.

Dok.: Azkue. «Gabarra (B, G), gabarra, gabare (bateau).»

galafatea; galafatie (B-a-j, M-d)

Def.: ad. “G. calafatear. I. to calk”. M-d: estopa sartu oholetan. v. estopa.

Entz.: M-d: enbarkazio berriak lehenengotarik daroa eta sarri, ura egiten badu, galafatea egiten da.

galarren (M-d, E-jf) - galarrena (M-d, E-jf, O-b)

Def.: iz. “G. galerna. F. galerne. I. stormy north-west wind”.

Entz.: M-d: normalean eguerditik gora izaten da.

Zit.: galarrena-edo ekarri eskero (M-d) / da gero galerna ata [atara], da amen e “banderi ipiñikou, estou ipiñiko, salidi eingo ra” (O-p)

Dok.: Azkue. «Galarren 1º (B, G), galerna, galerne.»

galdara (B-j, M-d) - galdarie (B-a-j, M-d), galdari (O), galdárak (B-a-j, M-d)

Def.: iz. “G. caldera. F. chaudière”. Cfr. kalderin.

Dok.: Azkue. «Galdara (Bc), caldera, chaudière.» / Urkidi-Apraiz. «caldera (galdarie)» (B1-171)

GALDARA ÁLTU (M-d) - GALDARA ÁLTUEK (M-d)

Def.: iz. M-d: tutua kalderinera barrura edukitzen zutenak.

GALDARA TUNBAU - GALDARA TÚNBAUEK (M-d)

Def.: iz. M-d: artez ez dagoena, bertikalean ez dagoena. Ura berotzeko tutua labara, sutara etortzen zen.

galdara-makin (M-d) - galdara-makiñek (B-a-g-m, M-d); makiñe-galdara - makiñe-galdarak (A-ja)

Def.: iz. “G. máquina de vapor”.

Zit.: galdara-makiñak atara da- bapora satitxu, desguaserako (M-d) / kaldera-makiñakin (L-pj)

galdu (B-a [dú]) 1.

Def.: ad. “G. perder. F. perdre. I. to lose”.

Zit.: sari edxatzu galdú? (B-a)

galdu (M-d [dú]) 2.

Def.: ad. “G. desaparecer”.

Zit.: galdu da, masopi bera be galdu da amen (M-d)

galdu (O-p-z) 3.

Def.: ad. “G. morir”. Ez dakit noraino doan lotuta galdu-ren bigarren esanahiarekin.

Zit.: or gixon bi-ero galdu sin (O-p)

galeri - galeridxe (B-m), galeridxek (B-j-m)

Def.: iz. Mek. “G. galería”. B-m: “galería de agua, galería de aire, galería de escape”, galeriak mota asko daude.

galernazo; galernaso (M-d) - galernasue (M-d), galernasu (O-b)

Def.: iz. “G. galernazo”. M-d: galarren gogorra.

Zit.: ño! Au dok galernasue! (M-d)

Ez: B-j. Juan Franciscok esaten dela dio baina galarren gogorra nahiago du berak.

Dok.: Alvarrek Castro Urdialesen “galernazo” jaso zuen.

galgoi - galgoi (O-b)

Def.: iz. “G. viento del sudoeste”. O-b: suroesta da, sur a oeste.

Dok.: Azkue. «GALGOE (Bc, G-zumay), galgoi, viento sureste, vent du sud-est.»

galjoi; galdxói (B-a, M-d) - galdxoye (B-a-g-r, M-d)

Def.: iz. “G. gallano, gayano. L. Labrus ossifagus”. Bar.: kayoi. M-d: lula baino handiagoa da, eskama dauka. B-l: koloreduna da. B-r: koloreak dauzka: horia, gorria, urdina. B-g-k irudietan “gallano”, Labrus bimaculatus arrainari deitu zion. v. txistu.

Entz.: M-d: lulatan zaudenean atrapatzen da, arrain ona da jateko. B-a: txilipitxerotan zaudenean ateratzen da asko. B-l: hemen kostan atrapatzen da, haitzeko arraina da.

Dok.: Azkue. «GAIO 1º (B-mu), un pez marino, sin escamas, de piel muy lisa y reluciente; es mayor que la LULA : poisson de mer, sans écailles, à peau fine et brillante, plus grand que la LULA.» / Anton Perez. «galjoi (galjoie) = (Labrus oxifagus). G. tordo. F. labre. I. wrasse.»

galla (M-d [llá], E-jf [gá]) - gallie (M-d), gálli (E-jf); gall (B-a) - gallé (B-a-j)

Def.: iz. “G. agalla, arponcillo”. Bermeon mugagabean gaill ez ote den zalantzan nago. M-d: amuak puntan daukan gantxoa, arpoiak legez egiten duena. B-a: amuak daukan pintxotxua, guztiek daukate. Arrainak ez eskapatzeko da.

Dok.: Azkue. «GAILLA 1º (B-b-mu), pala ó paleta del anzuelo, en que se sujeta la pita del aparato de pesca : palette de l'hameçon, sur laquelle on assujettit la florence de l'appareil de pêche.» [Badirudi Azkuek pala-ren definizioa eman duela, erratuta-edo.] / Astui. «arponcillo (Gaille)» (B4-131)

galleta (B-a, M-d) - galletie (B-a, M-d)

Def.: iz. “G. galleta. F. pomme. I. truck”. Paluaren punta.

galtzai (M-d) - gáltzaidxe (M-d)

Def.: iz. “G. pérdida, desperdicios”. Tintatueran hariak hartu ez duen tinta, amurako balio ez zuen bokart gazia, eta abar.

Dok.: Azkue. «Galtzai (Bc), pérdida, perdición, ruina : perte, ruine, perdition.»

ganba (B-a - M-d - O-b [gán]) - gánbie (B-a, M-d), gánbi (E-s, O-b), ganbak (B-a, O-b)

Def.: iz. “G. gamba”.

Dok.: Anasagasti. «Ganbie, Pandalux borealis, Gamba roja.»

ganbelabuztan egin; ganbelabusten (egin) (B-r)

Def.: ad. B-r: arrain asko dagoenean kortxoak hondora joatea, arraina gainetik eta traina gora azaltzea.

gane-, gánien (B-j, M-d), ganera (B-j, L-pj)

Def.: adv.-ak sortzeko. Gainean, alturan, leku batekin nortean. Ideia hau adierazteko beste modu batzuk ere erabiltzen dira: Ábrako alturen, Ábrias, non sausi? da Ábrias (M-d) / koño au e, Billauas ero, or da (O-b).

Zit.: ámen gaus Santoñe gánien, gaus Sanandere gánien / jeneralmente, arrañe, topaten sune amen da-, e, kábo gánin ero Santoñe ganien, ero imajineko gari ero, Lekeitxo ganien / Ogoñu ganera dxungo garie (B-j) / bérreun mílletan Castro gánin saus (M-d) / Ogoño ganera errekala rau (L-pj)

gangil (M-d [gán]) - gángille (M-d)

Def.: iz. “G. gánguil”.

Entz.: M-d: Erandion egoten ziren hondoko basa hartzen.

gantxo (B-a - M-d [gán]) - gántxue (M-d), gántxuek (M-d) 1.

Def.: iz. “G. gancho”. Los barcos en la mar y su maniobra en puerto liburuko 41. orrialdeko "ganchos" ikusieran hori erantzun zuen Dimasek.

gantxo - gántxo (A-ja) 2.

Def.: iz. v. kako, txist.

gar (M-d) - garrá (B, M-d)

Def.: iz. M-d: itsasoa errementa gurarik datorrenean dakarren bitsa, garra dariola.

GAR-GAR DATOR ITXASUA (L-l)

Def.: e. itsasoa errementatzen datorrenean.

GARRA BOTATEN GOAZ; GARRÁ BÓTATEN GUES (M-d)

Def.: e. makina guztian joaten denean esaten da. Garretan esaten zen galdetu nion nik eta berak beste hau erantzun zidan.

Dok.: Ortuzar. «Garretan. A todo vapor; caminar de prisa.»

garbi (M-d [bí])

Def.: adv. bare. Ant.: lohi. v. bare.

Zit.: Barrí garbí dau / selan dau Barri? ta, e bastante garbi dau (M-d)

garbitu; garbittu (O-b); garbitxu (B-a-j, M-d, L-pj)

Def.: ad. “G. limpiar”.

Zit.: desenkarna ostabere, garbitxuteko tertzak (A-ja) / ori ba terterak-eta garbiteko / lamasa ba, garbiteko, arrañen odola nai edoser garbiteko (B-a) / oiñ elanbrataus, eskeitxeko edo, imintxeko enbarkasiñuk e garbitxuteko ta pintxeteko ta orretako / lanbasa da, ba, garbitxuteko kuberta ta / da galdarak ataten sin grugis errire, tuberidxe garbitxuteko urtien, tuberidxe ta garbitxuteko ta (M-d) / plaidxan dxo gus enbarkasinue aspidxe garbisteko (E-jf)

garda (B-a - M-d [dá], O) - gardé (A-ja), gardia (M-d), gardie (B-a-g-o, M-d), gardí (E-jf, O-b), gardak (B-a-j, E-jf); karda (O-b) - kardí (O-b), kardak (O-b); kardai, karda - kardaya (L-l) 1.

Def.: iz. “G. tintorera. F. requin bleu. I. blue shark. L. Prionace glauca”. A-ja: “caila”. M-d: tiburoiaren antz-antzeko arraina, hogeita hamar, berrogei kilokoa eta gehiagokoa ere bai. B-g: duroiaren estilokoa. Usain arraro bat dauka, azalekoa da. B-o: Donostian kontxa esaten diote.

Entz.: M-d: lehen ez zen jaten, gero orain hogei bat urte-eta hartzen zituzten gauez gardak eta azala kenduta saldu egiten ziren Ondarroan. Esaten zuten Zumaian jan egiten zela, udatiarren eraginez izango da. Jeneralean hirugarren bueltan jaten du karnada. B-a: ez dute balio jateko. Orain azala kendu eta itsukia-edo delakoan saltzen dute, ezagutzen ez duenari. B-o: gaur ondo balio du, lehen ez. L-l: urdina da.

Dok.: Azkue. «GARDA 1º (B-b-mu), pez que parece ser el marrajo, poisson qui est probablement le requin.» «KARDAE (B-l, G-zumay), cimarrón, pez grande, malo y de mucho instinto : castagneau, marron (vulg.), gros poisson vorace et d'un instinct remarquable.» / Anasagasti. «Gardie, Hexanchus griseus, Ganabota, Boquidulce. Tiburoie, Tiburoi azule, Prionace glauca; Tintorera, Tiburón.» / Anton Perez. «garda (gardie) = (Prionace glauca). G. tintorera, azulón, cailón. F. lamie, requin bleu. I. porbeagle, blueshark.»

GARDEA BAINO LUZEAGO ZAGOZ; GARDI BAIÑO LUSIAU SAUS (M-d)

Def.: e. baporean etzanda lo-edo dagoenari esaten zaio.

garda (M-d) - gardia (M-d), gardie (M-d) 2.

Def.: adj. okerra. v. arrain zantar, trabeseko panel.

Zit.: gardi sara (M-d)

Ez: B-j

gartxi (B-a - M-d [gár], O-b) - gártxidxek (B-a, M-d), gartxíxak (O-b)

Def.: iz. M-d: motoak, tirak eta barruko apario guztiak, armamendu guztiak. Legez erdaraz belarenak baino ez dira. L-pj: paluari eustekoak.

Dok.: Alvar-Irigoien. «gartzidxek» (“obenque” eta “brandal” galderen erantzuna).

gasoil; gasóill (M-d) - gasolle (M-d)

Def.: iz. “G. gasoil. I. gas-oil”. v. petrolio.

gasolina; gasoliña (M-d) - gasoliñie (M-d)

Def.: iz. “G. gasolina. F. essence. I. gasoline”.

gasolinero; gasoliñero - gasoliñerue (B-m), gasoliñeruek (B-j)

Def.: adj. gasolinaduna, gasolinarekin dabilena. Baporen ondoren etorri ziren lehenengo motorrak, dieselak baino lehenagokoak.

Zit.: au gasoliñeru da, onek bujiatiselakon.. (B-m)

gasta (A-ja [tá])

Def.: ad. “G. gastar dinero”.

Zit.: oiñ aa, tiretu ber da, asau tiretu ber da, ta gastá asko (A-ja)

gasto (B-a-g [tó]) - gastúek (M-d), gástuk (E-s)

Def.: iz. “G. gasto”.

Zit.: ainbeste gastó, ainbeste diró pagá (B-g) / sobraten dana, gastutatik (B-j) / gastuk kenduten di ba monte mayorretik (M-d)

gatera (M-d) - gaterie (M-d); katera (B-a-j) - katerie (B-a-j), katérak (B-a-j)

Def.: iz. “G. gatera”. v. belarri.

gatza emon (B-a, E-jf, O-b)

Def.: ad. “G. salar”. v. gazitu.

Zit.: gatzá emoteko antxogiri-txe [tinak] (B-a)

gau (M-d) - gaua (L-pj), gaba (O-b), gaué (B-j, M-d) 1.

Def.: iz. “G. noche. F. nuit. I. night”. Ant.: egun.

Zit.: gaué da, da ardora esta ikusten (B-j)

GAUEZ; GAUÉS (B-j, M-d); GAUÁS (A-ja); GABAS (A-ja eta E-jf [bás], L-j, O-b)

Def.: adv. “G. de noche”. Ant.: egunez.

Zit.: ori gabás da [ardora] (A-ja) / suk e klaro órrek markak e, gabás estosus ikusten (E-jf) / gabas eitte san biarra (O-b)

gau - gaua (L-pj) 2.

Def.: iz. L-pj: lohi edo “borroso” dagoen horizontea, kontrastea egoten denean.

gaueko izarratua, goizeko izorramentua; gaueko ixarratue, goixeko ixorramentue (M-d)

Def.: e. M-d: gau izarratua dagoenean hurrengo goizean izorramentua egongo da. Leia etortzen da, hotza erriotik behera. Tximinoitan-eta joan eta izorramentua.

gazitu; gasittu (O-b), gasitxu (B-a, M-d)

Def.: ad. B-a: gatza eman. v. gatza emon.

Zit.: urridxen eitxe-san da atrapa, bokar txikitxue, da a eitxe-san da gasitxu, gatza emon (B-a) / abadejuk atrapate sinak, ba eitxe sin gasitxu, da etzerantz otorten giñenien, ba partidu (M-d) / arbixe leatzana, eitte san gasittu, bodegan (O-b)

gaztaina-lokotz; gastaña-lokotz (M-d) - gastaña-lokotza (M-d)

Def.: iz. M-d: gaztainaren lokatzaren berdin-berdina da.

Entz.: M-d: itsasoan haitz-tarteetan-eta egoten da.

gazte; gaste - gastie (M-d), gasti (E-jf, O-b)

Def.: adj. arrainekin, lapekin-eta erabilitako adjektiboa. Txikia edo handia ez dena adierazi ohi du berba batzuetan: lapa gaztea, lebaz-gaztea. Ant.: zahar.

geldirago imini, ipini; geldirau imiñi (M-d)

Def.: ad. makina gutxitu. Dimasek esan zidanez dauzkan sinonimoetatik gehien esaten dena da berau. v. amodera, errebaja, errekorta, gitxitu.

Zit.: imiñi geldirau! (B-r) / geldirau imiñi makiñie / geldirau imiñi burdíñek! (M-d) / suk.. motorra, geldixa selaik ipini, alaik urreatzen di eurak e [arrainak hurreratzen dira kazan] (O-b)

geldu (L-j-l) - geldua (L-j-pj)

Def.: iz. “G. gueldo, plancton”. L-pj: uraren gainean formatzen den halako gauza txiki-txiki-txikina. v. iskurri.

Entz.: L-pj: antxobak jaten du hori. Asko egoten da hori. Nabega egiten du.

Dok.: Azkue. «GELDU (AN-ond, B-l), gueldo, pececillo diminuto como una pequeña quisquilla, de tres colas, su forma es como el de la tortuga : poisson gros comme une petite crevette, muni de trois queues; il a la forme d'une tortue».

geun - geune (O-b)

Def.: iz. arrainak botatzen duen zikina, adurra...

Dok.: Azkue. «GEUN : 2º (B-d-g-l-m-mu-oñ-tx), tamo, pelusa, moho : bourre, duvet, moisi.»

gia; gídxe (B, M-d) - gídxie (B, M-d) 1.

Def.: iz. ITSASOA entziklopediako lehenengo liburuan, 211. orrialdeko 23 zenbakidun irudiko “cala”. Antzinako arteetan. M-d: otzaratik gora datorren txikota buiara.

gia; gídxa (M-d) - gídxie (M-d) 2.

Def.: iz. “G. luz de guía”. v. luz de guía. 1. M-d: atzean eroaten den argia, atzetik badator enbarkazioa zelan zoazen ikusten du han. 2. M-d: erremorkatueran atzeko enbarkazioak eroan behar duen atzeko argi bat.

gibarroi - gibarroye (B-j)

Def.: iz. B-j: atunak-eta gibela legez edukitzen duena. Gibelaren kolorearen antzekoa.

Entz.: B-j: gibarroiari egiten diozu apurtxu bat sakatu odola edukitzen duelako. Total gozoa izaten da. Zimarroiak, serrutxoak-eta badaukate baina ez da hain ona. Lebatzak ez dauka.

gibel (M-d [bél]) - gibela (B-a, M-d, O-b), gibélak (M-d)

Def.: iz. “G. hígado. F. foie. I. liver”.

Entz.: M-d: Gran Solen lebatzaren gibela bidoietan sartzen genuen eta gero Erandion saltzen genuen, ez dakit pinturetarako edo zertarako erabiltzen zen hura. Ondo pagatzen ziguten.

gilla (M-d - O-b [llá]) - gillia (L-pj), gillie (M-d), gilli (E-s [llí], O-b); gill - gillé (B-a-j-p)

Def.: iz. “G. quilla. F. quille. I. keel”.

Entz.: B-j: eukalituzkoa nire denboran.

Dok.: Azkue. «Gilla 1º (B-b-l), quilla.»

GILLAZ GORA; GILLAS GORA (M-d); GILLES GORA (B-p, M-d)

Def.: adv. M-d eta B-p: tripaz gora.

Zit.: an dakosus andra danak, gilles gora plántata pláidxen (B-p) / an dakosu a gilles gora plantata (M-d)

gillol (M-d) - gillola (B-l, M-d, O-b)

Def.: iz. M-d: gilaren kontra doan lehenengo ohola.

Dok.: Urkidi-Apraiz. «las tracas adyacentes a la quilla, de nombre aparaduras (gillolak), que son de 26 cm.» (197) / Alvar. Pasaian killola, Lekeition eta Bermeon “tabla de alefriz” galderari erantzun zitzaiona.

giltz (M-d) - giltzá (M-d), giltzak (M-d)

Def.: iz. (Zarratu..). “G. las llaves”. Benetan erabiliko du edo erdarazko “llave”-ren itzulpena izango ote da? Berak baietz dio. v. kankamo.

giña (M-d [gí])+

Def.: ad. “G. guiñar”.

Zit.: giña batera ta giña bestera (M-d)

giñada (M-d) - giñadie (B-a-j, M-d); giñara (O-p) - giñari (O-b)

Def.: iz. (Emon). “G. guiñada. F. embardée, abattée. I. yaw, lurch”. Brankaz joan barik baborrera edo estiborrera hartzen den okertasuna. M-d: arrastan mandaraka-mandaraka joan sarea zabaltzeko.

Zit.: aulan lemán sues da, patroyetiñotzu ba giñadi emon baborrera edo, giñadi emon estiborrera (B-a) / emon giñadatxu bet! (B-j) / arrolladan giñadi emoten da / largakeran enpatxorik es eitxeko, emoten dau lélau, giñadie, estiborrera [arrastero mota batek] (M-d)

giñadaka (M-d)+

Def.: adv. “G. dando guiñadas”.

giñarro (M-d) - giñarrue (M-d)

Def.: iz. “G. tentáculos del pulpo, jibión, etc.” Dimasek hau erro berba baino erabiliagoa dela dio. Mundakako andra batzuek ere giñarruak esan zidaten. v. erpa, erro.

gitxitu; gitxitxu (B-l, M-d)

Def.: ad. (Makina). “G. moderar (máquina)”. v. amodera, errekorta, errebaja, geldirago imini.

gizon; gixón (B-j-m-p, E-jf[s]-s, L-pj) - gixona (B-j-p), gixonak (B-a-j, M-d, E-s, L-pj)

Def.: iz. “G. tripulante”. v. tripulante.

Zit.: da emen dausen gixonak, ein bi dauie au txoridxe ekarri (B-a) / da gero andik ba dxun naitxen ya gixón e Sabalara (B-m) / enbarkasiñoko gixonak / da oin be ba neskatillak Bermion ba eitxen tzue, baporera dus da, e karruk eta kargaten da, gixonari lagunduten (M-d) / semat gison dekosue? (E-jf)

gizon-mutil; gixon-mutil (B-j-m, M-d) - gixon-mutille (B-j)

Def.: iz. (Ibili). Mutila eta gizonaren bitartekoa.

Entz.: M-d: maria kobratzen zenuenean.

Zit.: ya gixon-mutil nabillela ya, Sabalan on nai karguen (B-m)

goberna (B-a, M-d, O) 1.

Def.: ad. “G. gobernar. F. gouverner. I. to handle”. M-d: lema eroan.

Zit.: portu dxo bi dot, bay enai kapas enbarkasiñu amen gobernateko ba, penás asmaten dot-eta (B-j) / e ba esiñdxot goberna (B-a) / makiña asko bádu goberna- estau gobernaten bi den moduen enbarkasiñuek (M-d)

goberna (B-j, O-b) 2.

Def.: ad. “G. gobernar, manejar, cuidar”.

Zit.: gaur arrañe obeto gobernaten da / apurtxu be goberna antxobak / ostantxin gausi espasu gobernaten (B-j) / gixona jute sanin etxea jan, da agarra, beree tretzai, eta goberna, sikatu te esku pasa-ta.. (O-b)

gobernu, goberno (B-a, M-d) - gobernue (B-a, M-d)

Def.: iz. “G. gobierno”.

Zit.: goberno bari lotu de / e! Gobernu galdu dot (B-a)

GOBERNUA GALDUTA NAGO; GOBERNU GALDUTA NAU (M-d)

Def.: e. kontrola galduta egotea. M-d: lema hautsi zaiolako edo lema trinkatu delako-edo.

goi (B-j, M-d, E-jf) - goidxa (L-l-pj), goidxé (B-a-j)

Def.: iz. “G. cielo. F. ciel. I. sky”. v. zeru.

Zit.: e goidxé klarú bádau, áurdun ikusten da ba gorri-gorri [andan gorria] (B-a) / goi klarú onkeran (B-j) / da ikusten da igual ardora urrunetik, goi illune badeu (E-jf) / baeuan ee goidxa illuntxuaua (L-l)

GOI KAPAU (M-d) - GOI KAPAUE (B-j), GOI KAPADUE (M-d)

Def.: iz. M-d: zerua zarratuta.

Zit.: ur klaru dauenin e gitxiau ataraten da, goi kapaue dauenin abillaue [berdela] (B-j)

goitar; goittar - goittárrak (O-b); góitxar (M-d) - góitxarrak (A-ja, B-j-o, M-d)

Def.: iz. lesteranzko portuetako arrantzaleak. M-d: goitarrak lekeitiarrak eta ondarrutarrak ere bai baina gehien giputzari esaten zaio. O-b: goitarrak dira gure lestekoak, Ondarroatik eta haranzkoak. Ant.: behetar. v. Jose Maritar.

goiz; goix (M-d)

Def.: iz. “G. mañana. F. matin. I. morning”.

goizalde

Def.: iz. “G. madrugada”.

Zit.: gu gatos, ee ba amaseiko lonjitutik, da eltzen garis, Avilesera, baa goisaldeko láuretan (E-jf)

golfo (M-d [gól]) - gólfue (M-d)

Def.: iz. Geo. “G. golfo. F. golfe. I. gulf”.

gollauan (L-l-pj)

Def.: adv. bolata. Gaztelerazko “ollao” berbatik etorriko da beharbada, besigua aidera edo zelan datorren adierazteko. Arraina zelan zetorren harria tripan edo ollaoan ipintzen zen. Ik. gollauko besiua.

Zit.: gollauan eon daa arraña (L-pj) / gollauan do arraña [L-l: aidean, goian dabil] (L-l)

goma (B-a [gó], L-l) - gomia (L-l), gómie (B-j-l), gomak (B-l-m)

Def.: iz. “G. goma".

goma-fardo - góma-fárduek (M-d), goma-farduk (O-b); goma - gomak (L-pj)

Def.: iz. itsasoan topatzen ziren goma handiak. M-d: alanbrekin lotuta egoten ziren. Ez dakit ehun eta piku kilo-edo zeuzkan bakoitzak. Berrogeita bat edo berrogeita bian izan zen.

Zit.: gomak ekarri gendusan guk [1943an] (L-pj)

gomazko; gomasko (B-m - M-d [gó], L-pj, O-b) - gómasko (A-ja), gómaskuek (B-a), gómaskok (A-ja)

Def.: adj. “G. de goma”.

Zit.: atzandelak.. bai, gómaskok edo trapuk edo (A-ja) / oiñ ibiltxen dauie onek bolak, gómaskuek [defentsa modura] (B-a) / gómasko túbuek (B-m) / baitxee sáltaten dauie andik e gómasko enbarkasiñotxukas (M-d) / lena sin gomasko defentzak (O-b)

gonbito-larri; gonbitxo-larri - gonbitxo-larridxe (B-j, M-d)

Def.: iz. “G. mareo”.

Zit.: gonbitxo-lárridxe dakot [bota orduko larri zaudenean] (B-j)

gonbiz; gonbíx (M-d) - gonbixa (M-d), gonbixe (B-r, M-d); gomíx (B-a) - gomixe (B-a); bonbux - bonbuxe (E-jf [s?]); ponpix - ponpixa (L)

Def.: iz. Scorpaena familiako arraina. Pentsa liteke Juan Franciscorena definizio desberdina dela, kanpokoari deitzen dio eta. B-a: iluna, pekekin, itxaskabra baino beltzagoa. Burua handiagoa dauka eta txikiagoa da. M-d: itxaskabra baino txikiagoa. E-jf: kostako gorria itxoskabri, eta kanpokoa bonbuxe. “Cabracho” baino haundiagoa izaten da.

Entz.: B-a: kostan, haitzetan eta aolan atrapatzen da. Haragia total dauka gozoa. B-r: kostakoa da. M-d: kostan-kostan atrapatzen da. E-jf: hirurogei brazatan-eta egoten da hori. “Cabracho”-agatik ematen dizute baina ez dira kabratxoak, geuk berehala igarten diegu, kabratxoaren haragia gogorra da. Bonbuxa jatetxeetarako-eta aurkezgarriagoa da, handiagoa da eta.

Ez: A-ja, kabratxo.

Dok.: Azkue. «GOMIZ (B-b), pececillos comestibles de aletas y cabeza grandes, que se pescan junto á las peñas; unos son negruzcos, otros rojizos : petits poissons comestibles que l'on pêche près des rochers; ils ont les nageoires et la tête d'une certaine taille : les uns sont noirâtres, les autres rougeâtres.» / Anasagasti. «Gombise, Scorpaena scrofa; Cabracho, rascacio.» / Anton Perez. «gonbiz (gonbize) = (Scorpaena porcus). G. rascacio. F. rascace. I. sea scorpion.»

gonio, goniu (O-b) - goniua (L-pj), goniue (O-b), goniuak (L-pj); gonidxo (B-a, M-d [gó]) - gonidxue (B-l-r, M-d [gó])

Def.: iz. “G. gonio, goniómetro. F. gonio. I. radio-direction finder”.

Entz.: L-pj: gure denboran ez zegoen. Hona berrogeita hamarreko hamarkadan ailegatuko zen.

gorabehera; gorabera (B-a, M-d) - goraberie (B-a, M-d), goraberi (E-jf)

Def.: iz. “G. resaca. I. surge, surf, undertow”. v. erresaka.

Zit.: gorabera andidxe deu (B-a) / igual portun goraberatxu dauela ero (B-j) / gorabera andidxe dau (M-d)

Dok.: Azkue. «Gora-beera, gora-behera, gora-bera 2º (B, G), flujo y reflujo del mar, flux et reflux de la mer.»

goraldi (M-d) - goraldidxe (B-a, M-d), goraldixe (O-b); gorazkaldi - goraskaldidxa (L-pj); gorantzaldi - gorantzaldidxe (E-jf)

Def.: iz. erresaka dagoenean uraren goranzko aldia. Ant.: beheraldi, beherantzaldi, beherazkaldi.

Zit.: e! Auntxek asi de goraldidxe (B-a) / goraldixe ra (O-b)

Dok.: Azkue. «Goraldi 1º (B, G), flujo, flux.»

gorgora - górgorie (M-d) - górgorak (M-d); gorgor - górgorak (B-a)

Def.: iz. “G. górgoros”. Arrainak uretan ateratzen dituen pustilatxuak. M-d: baita biberoetan ere haizea hartzen badu nonondik arraina hil egiten da eta berak haizeak-edo ematen ditu gorgorak biberoetan.

Zit.: bokartak estau emoten górgorik (B-a) / txitxarruk omoten dau górgora asko (M-d)

gorputz (E-jf [pútz]) - gorputza (L-pj), gorputze (B-a, M-d, E-jf, O-b)

Def.: iz. “G. tronco del pescado”.

Zit.: guk tolle deitxute-san tzagune da, angiri lakue.. e gorputze dako biribillaue (B-a) / múxarran antza dako b- ixetes, dakona arraidxek [Neuk: bustenien?] e, gorputzin be bai (M-d) / pintolini erdi morá tipoku ero, pikadak e- pikadetekosena gorputzin / pospolu estuaue da, e gorputze estuaue deko (E-jf) / buru andidxa, da gorputza rauko me-meya rauko gorputza [pikulak] (L-pj) / eudak gorputzin e- pegata eruten dabe lanpri [arrain handiek] (O-b)

gorri (A-ja - B-a - M-d - E-jf [rrí]) - gorridxa (L-pj), gorridxe (B-a-j-m, M-d, E-jf), gorrixe (O-b), gorrí (A-ja)

Def.: iz. (Atara). “G. tintura”. Gorri ikusten den arrain multzoa. Alejandrok azaldu zidanez izurdeek-edo sortarazitakoa da, berez dagoena anda gorridxe izango litzatekeelarik. Cfr. anda gorri. A-ja: “tintura”.

Entz.: O-b: gorria jeneralean lehenago, orain ez da ikusten horrelakorik. Gutxi ikusten da, behin edo antxoba txiki-txiki-txikia, oraintxe sasoi honetantxe (10-XI).

Zit.: aur gorrí! (A-ja) / abe! An gorrí mándue! [handia] (B-a) / gorri txikidxe / gorridxe ixurdak atate bien (M-d) / gorridxa atarate ban ixurdiak / ia auntxe dakarre gorridxa! [izurdeek] (L-pj)

Dok.: Azkue. «GORRI 3º (B-l), manjúa, montón de sardinas ú otros peces pequeños de la mar, bancs de sardines ou d'autres petits poissons de mer.» / Anton Perez. «gorri (gorrijé) = Arrain multzoa itsasoan. (Banco de peces, cardumen). Blankuraren sinonimoa.»

HAN GORRIA!; AN GORRIDXE! (B-l-p, M-d); AN GORRIXE! (O-b); AN GORRI! (A-ja)

Def.: ex. arrainaren gorritasuna ikusieran botatzen zen oihua, manjungan sarri esaten zena.

gorri-berde - gorri-berdiek (B-j, M-d)

Def.: iz. baxurako enbarkazioen argiak, gorria eta berdea. M-d: baborra gorria eta berdea estiborra, zubiaren alboetan.

gradu (B-j - M-d [dú]), grado (B-a-j-m) - gradue (B-a), gradúek (B-j, M-d)

Def.: iz. “G. grado. F. degré. I. degree”. M-d: konpasaren graduak.

Zit.: emon e sínkotxu bet estiborrera! [bost gradu] / e au errenbu bay sínkotxu bet emon estiborrera ero sínkotxu bet emon baborrera (B-j)

grano (B-a-j-m-r - M-d - E-jf-s [grá]) - gránue (B-a-j, M-d), granu (O-z), gránuek (B-a-j, M-d), granuk (E-jf)

Def.: iz. garau, bat. Cfr. bakar.

Zit.: Bermion esteu e, bat, bat? Gráno bapes [arrasteroak] / señerutis lau e serak, ba Okantzara, Okantzara ba igual bat, Txillimankora beste bat, da, aráa, Papardomankura igual señero gráno bapes (B-a) / gráno bapes igual [arrain bat ere ez da geratzen sarean] (B-r) / an atrapa dau igual berrogei gráno ero / berrogei gráno artun dus / gránu baiño estue! / pixé eitxen dalakon arrañe, gránuek [bentarako] / koño onek e tártetxun txiki-gránotxu dako (B-j) / onen gaiñako granoko bokarta. Kilun onen gaiña grano / granuk otorten die, esta otorten kantidadin, gránue / barbañe eskastu eiñdxe. Ba atrapaten da granu esta bay eskastu eiñdxe / se papardue, atunetan da sabiltzasenin or kanpotik- kanpotik igual ataraten da papardue e- e- alaerriuen, gaués e, páraten sarenin lo eitxeko, baye, ona kostara, gitxi, gránue, bat edo beste, granue / oin be otorten da ona, gránue e? Papardo bi - iru igual atrapate su, gránue (M-d) / atun granuk / ein naban ordubete ero, enaban atrapa granorik [kañamoaren ganean egon ginen berbetan] (E-jf) / on esta ikusten- granoripe esta ikusten on [pantxoa] (L-pj) / amen barrun txibi gránu eoten da ba (O-z)

GRANOTZU DAU (B-j [tx], M-d)

Def.: e. arrain gutxi atrapatzen denean esaten da. v. banakatzu dago.

Zit.: arrañe ba, granotxu dau (B-j) / se badau eser edo? da banakatzu dau, edo granotzu dau (M-d)

granpin (B-a - M-d [pín]) - granpiñe (A-ja, B-a, M-d, O-b)

Def.: iz. “G. grampín”. Bar.: karpin. M-d: ankillaren antzean baina txikia.

Entz.: M-d: txikoten bat atrapatzeko edo batelean bazaude moilara granpina botata atrakatzeko.

grilleta (B-a-j, M-d, O-b) - grilletie (B-a-j, M-d), grillétak (B-j)

Def.: iz. “G. grillete. F. manille. I. shackle”.

Entz.: M-d: kateak amarratzeko, guardakaboa ere grilletan doa.

Zit.: e grilleta bat imiñi or (B-a)

grua (M-d [grú]) - grúie (M-d)

Def.: iz. “G. grúa. F. grue”. Cfr. matxiñie.

guaiakan; guayakan (M-d) - guayakana (B-l, M-d)

Def.: iz. “G. guayacán. F. guaiacan. I. guaiacum. I. Lignum vitae”.

Entz.: M-d: kaskilloak guaiakanezkoak izaten ziren.

guaiakanezko - guayakaneskue (M-d)

Def.: adj. guaiakana, guaiakanezkoa.

guante (M-d [guán]), guanta (B-a) - guántie (B-a), guantak (B-a)

Def.: iz. “G. guante. F. gant. I. glove”.

Zit.: edo guantekas bere bai, itxosoko guantekas bere bai sarri (A-ja) / amo andidxe barrure dakasunien, aguenta, guantias nai guanta barik (B-a)

guarda-guardaka (B-j, M-d)

Def.: adv. (Joan). M-d: eguraldi txarra dagoenean saltoka eta balantzadaka joatea enbarkazioa.

Zit.: guarda-guárdaka gues (B-j)

guardakabo (B-a, M-d, O-b) - guardakabue (B-a-r, M-d), guardakabu (O-b)

Def.: iz. “G.. guardacabo. F. cosse. I. thimble, bull's eye”.

guardakol (M-d) - guardakola (B-a-j, M-d)

Def.: iz. “G. guardacalor”. M-d: zubia eta makina tapatzen dituena, ezkatza eta denak hor barruan doaz.

Dok.: Urkidi-Apraiz. «guardacalor (guardakola)» (B1-171)

guardarrain (M-d) - guardarraña (M-d), guardarrañak (O-b), guardarrañek (B-a-j, M-d)

Def.: iz. arkadak zatitzen dituzten kaxoiak. B-j: guardarrain handiak eta guardarrain txikiak daude. M-d: kubertan arraina ipintzeko dauden kaxoiak.

Ez: E-jf, arkara.

guardazobil; guardasobil (M-d) - guardasobille (M-d)

Def.: iz. “G. pez martillo”. Espainian ere nahikoa arrunta da “guardia civil” deitzea Alvarren datuetan ikus daitekeenez. v. txapeloker.

guardi (M-d [guár]) - guárdidxa (M-d), guárdidxe (B-j), guárdidxek (B-j, M-d)

Def.: iz. (Egin, euki). “G. guardia. F. quart. I. watch”.

Entz.: M-d: arrastan kosta joaten zen gau guztian eta beti marinel batekin, marinelek erlebua hartzen zioten elkarri.

Zit.: lebasalitan esta eitxen guárdirik / erridxen dauenien gaués guárdidxe itxen da / nor dau guárdidxen ba? / albako guárdidxe nori tokaten dxatxo ba? / Ánton! albako guárdidxe dakosu? / estau modorik eta ala dxun kátrera, guárdikupakarrik geratu (B-j)

guardian (M-d [dián]) - guardiana (B-j-m, M-d), guardiának (M-d)

Def.: iz. “G. guardián. F. gardien. I. watchman”. Enbarkazioa portuan dagoenean bera jagoten egoten den gizona.

gura izan

Def.: ad. arraina nola atrapatzen den hobeto, zertara dagoen. v. nahi izan.

gurbina - gurbini (E-jf [baita “ñi” ere])

Def.: iz. “G. corvina”. Bar.: burbiña.

gurma (E-jf) - gurmí (E-jf)

Def.: iz. “G. niebla. I. fog, mist”. v. murmoi.

Zit.: gurmá sarratu eoten da askotan (E-jf)

Dok.: Azkue. «Gurme (B-l), bruma, brume.»