Bizkaiko arrantzaleen hiztegia F

F

fabrika (M-d), fabrike (B-a) - fabrikie (B-a, M-d), fabrikak (M-d)

Def.: iz. “G. fábrica de pescado, conservera”.

Zit.: Ondarrotik etorten siren ona Armintzera fabrikeraa ekarten aatune (A-ja) / oiñ unicamente oten dies aunek fabrikeko belarridxek prijiduk atunenak / baye seure andrie ba esta esan neskatillie, esan da ba, edo fabrikera dxutekue, etzeko biarrak eta fabrikera (B-a) / da amen portuen da aur e Bermion dakosu fabrikie onena, selan da? Konserban fabriki ta dakosu: "Alfa" ta onek eta / or atxiñe-atxiñe, nik estot esetu, ba ote san fabrikie, Posadan, fabrik(i) konserbie / da, ori ba, dxan be esta eitxen e-, fabrikara, urun eitxeko ta alan [putxanoa] / Bermion be esaten tzoe, e andrak saltzen datosenien fabrikatik e prejidute, orrek, mikak / atunen e belarridxek. Ekarte bin berotan fabrikatik eta saltzien / etzegunak ixaten sin da gixonak pasitan da andrak fabrikara Bermion / da fabrikarako, au presidxu eiñdxau / atxiñe botaten sin or, fabriketan, eitxe bien latak (M-d) / fabrikarako gure mandi obeto preparaten da (E-jf) / Leketto-ta di, ba kosterak eitte'ottues orreik antxobi.. ba fabrikaku, atune.. fabrikaku / orrek balixo rau fabrikako [fabrikarako] (O-b)

fabrikante (M-d)

Def.: iz. fabrikako ugazaba.

Zit.: da erregalaten dostie- bermitar batek, fabrikante batek [Hegoamerikako dorada] (M-d)

faja (B-a, M-d) - fájie (B-a, M-d)

Def.: iz. “G. faja”. Patentea eta pinturaren bitarteko lerro zuria, atzeraino doa buelta guztian. Cfr. bigote. v. zinta.

Ez: E-jf

falla (E-jf [llá])

Def.: ad. “E. huts egin. G. fallar”.

Zit.: da gu, andik etorri, da amen be ein ban arrañek fallá / aste bi politxek ein gendun, baya gero falla ban antxobik ostabe (E-jf)

falsa boza; falsabosa (M-d) - falsabosie (M-d)

Def.: iz. “G. falsa boza”. M-d: arrastan ateak daroa, txikota da kate zati batekin dagoena maileta trinkatzeko.

falta (B-a-j-p - M-d [fál]); palta (E-jf, L-pj)

Def.: ad. (Txikotak, kateak). “G. faltar, ceder cuerdas, cadenas...”.

Zit.: fálta apaidxuek da ainbeste tertzá galdu igual onduen / fáltata dator kóblie (B-a) / ónek txikotak fáltatekoo.. asko bi da (B-j) / erremorkak fáltaten dauenien / da kati falta ta molla-ganetik itxasu ta, len e, itxaso gogorrak ote sin / onduk agarraten batzu apaidxuri edo ba ten da falta ta an itxitxe su / ondun agarraten bádau, plak! ensegida faltaten dau / e! fálta dau [aparioak] (M-d) / igual beraunek ondun agarra, palta apaidxue, ámu- ámu palta / txo! a tretzi paltata doye (E-jf) / ño! palta eiñddau tretziak! (L-pj)

faneka - faneke (A-ja)

Def.: iz. “G. faneca”. v. palanka, takart.

fardo (M-d [fár], O-b) - fárdue (B), fardu (O-b), fárduek (M-d)

Def.: iz. “G. fardo, bala”. v. bala.

farol (B-a-j - M-d [ról]) - farola (B-j-p, M-d, L-pj, O-b), farólak (M-d)

Def.: iz. “G. faro. F. phare. I. lighthouse”.

BABORREKO FAROLA (M-d)

Def.: iz. Dimasen irudi baten arrastero batek kaseta goian baborrean daukan farola edo argia-edo.

ESKUKO FAROLA (M-d)

Def.: iz. “G. farol de mano”.

Entz.: M-d: orain erabili ere ez da egiten.

TOPEKO FAROLA (M-d)

Def.: iz. Dimasen antzinako baporaren irudian tximinian bertan dagoen farola.

Itsasora irteteko seinaleak:

FAROL BERDEA; FAROL BERDIE (B-a-j-p, M-d)

Def.: iz. M-d: señeroek esandakoarekin ipintzen zen argia, zalantzan irteteko edo ez. B-r: berdea ipintzen badu o(b)serbasiñue.

Zit.: e bidxár goiseko bóstetararte dau farol berdie! (B-j)

FAROL GORRIA; FAROL GORRIDXE (B-a, M-d)

Def.: iz. M-d: señeroek esandakoarekin ipintzen zen argia, etxeguna adierazteko.

ferri (B-a, M-d) - férridxe (B-a, M-d), férridxek (B-a)

Def.: iz. “G. ferry”.

filamen (B-p, M-d) - filamena (M-d), filámenak (M-d)

Def.: iz. M-d: txikotak dauzkan hariak. [Erdarazko hiztegian ez dut “filamen” hitza topatu, “filamento” bai.]

filamento (M-d) - filamentue (M-d)

Def.: iz. “G. filamento”. M-d: filamenak.

filastika (M-d) - filastikie (M-d)

Def.: iz. “G. filástica”. M-d: txikota desegin eta handik ateratako hariekin eginiko trentza, estrapoentzako erramuak-eta egiteko izaten da.

firme (B-p - M-d - E-jf - O-b [fír])

Def.: (Egin, imini). Firme egin, trinkatu? M-d: arrastan elementu guztiak erria direnean makinillan egiten duzu frena eta ja firme elementuak.

Zit.: erria iru grilleta edo lau grilleta edo dana dala, da gero (etxaten su) bueno firme!, lelau eitxen su firme makinillan, frénuas, da gero emon bi tzasu bosie ta estoporra trinkateko / sídxau emon bi dau.. baporak, átzera ekarteko sarie, trínketa, da eitxen da, átzera dator au, da gero.. erria. Ya fírme imintxen dauenin átzien, erria (M-d) / ordun sari erriateko, botaten su berari bósi ostabe [arrastan parejari], bidxek- fírme eitxeko bidxek (E-jf) / kasia da.. korriu, andik eta beonek firme eiñ arte [ez dauka zerikusirik arrastarekin, arpeuagatik ari da] (O-b)

FÍRME! (M-d, O)

Def.: ex. kontramaisuak esaten diona patroiari elementu guztiak firme daudenean, erriata daudenean.

firu - firú (A-ja)

Def.: iz. “G. hilo. F. fil”. v. hari.

Dok.: Azkue. «FIRU : 1º (B-a-o-tx), hilo, fil.»

fitxero. Ik. 1. bitxero. 2. pintxeru

fitxie. Ik. pita

flet (M-d) - fleta (M-d [tá], O)

Def.: iz. “G. flete”. M-d: merkantekoa da.

fleta (M-d [flé])

Def.: ad. “G. fletar”. M-d: enbarkazioa alokatu.

flota (M-d [tá])+

Def.: “G. flotar”.

Zit.: kateripe esan agertu kubertan, ia katik e se eiben ba? flotá? itxasuas (M-d)

flota (B-j-l - M-d - E-jf [fló]) - flótie (M-d), flóti (E-jf)

Def.: iz. “G. flota. I. fleet”.

Zit.: Bermion flota andidxe dau / len e, ukusten sendun flóti amarrata [Bermeon] / árek e amarrata flótie ta an ote sien, Lameran (M-d) / emeretziko lonjitun ibil sin ee kuadrillie, da- bueno flota gedxena emeretziko lonjitun / orrako eunerako, ba flóti preparaten datzu ostabe, órretan pórtutan (E-jf)

flotazino; flotasiño - flotasiñue (M-d)

Def.: iz. “G. línea de flotación”. M-d: merkanteetan “obra muerta” eta “obra viva”-ren bitartea.

flotean; flotén (A-ja); flotín (O); flotán (B-a-j, M-d)

Def.: adv. “G. a flote”. M-d: pertsona bat itota, enbarkazioa portuan..

Zit.: ori flotén egoten da [marmoka] (A-ja) / flotán dauela bárkue (B-a) / papardotako apaidxu dauelakon flotán, da beseutekuk ondu dxo bi dauelakon / bera kaji estauelakon flotán [sondafondoan] (B-j) / flotin dola bapora (L-j)

fogoneru (M-d), fogonero (M-d) - fogonerua (L-l), pogonerua (L-l), fogonerue (M-d), fogoneruek (M-d) 1.

Def.: iz. (Ibili). “G. fogonero”.

Entz.: M-d: ikatza bota eta galdara jagoten zuena.

Zit.: an ibiltxe naitxen fogoneru (M-d)

fogonero; fugonero - fugonerue (B-j) 2.

Def.: iz. “G. engrasador”. B-j: lehen horrela deitzen zitzaion engrasadorie esan beharrean.

fogonero (M-d, L) - fogonerua (L), fogonerue (M-d) 3.

Def.: iz. “G. fogonero, carbonero”. M-d: arrastako arraina, ez kostakoa. Makailo arrainaren antzekoa, beltzagoa, horregatik izena.

Entz.: M-d: makailo tartean ateratzen dugu hori, Gran Solen-eta atrapatzen da.

Dok.: Anasagasti. «Fogonerue, Karbonerue; Pollachius vireus, Carbonero.»

fogonero - fogoneruek (B-p) 4.

Def.: iz. B-p: abadeak, beltzik jantzita egoten zirelako.

foka (M-d [fó]) - fóke (A-ja), áurreko fóke (A-ja), fokia (L-j-l-pj), fókie (B-a-j, M-d), áurreko fókie (B-j-r, M-d), fóki (E-jf), aurreko foki (O-b), fokak (B-a); poje - aurreko pojia (L-pj), poje bolantia (L-pj) 1.

Def.: iz. “G. foque. F. foc. I. fore staysail”. Ondarroan Bonik foka eta aurreko foka ere esan zidan birritan, foki esan beharrean. M-d: aurrean ipintzen den bela branka-musturretik eta palura. L-pj: haize gutxi egoten zenean erdian egoten zen bela handia.

Entz.: M-d: atunetan eta eguraldi txarra dagoenean erabiltzen da, baltsa botatzen dute eta ipintzen diote foka geldi-geldi popadan edukitzeko enbarkazioa. Beleroek ere erabiltzen dute haizerantz joateko. B-j: orain ere erabiltzen da: balsarekin zaudenean, etxada bat eginda zaudenean, mandaz zaudenean.

Zit.: báltzie botaten dauie.. ee átzetik, da gero, fókatxu imiñi, áurrien (M-d)

foka (B - M-d [fó]) - fókie (M-d) 2.

Def.: iz. “G. foca”.

foko (M-d) - fókuek (M-d)

Def.: iz. “G. foco”.

folio; folidxo (B-a, M-d) - folidxue (B-a, M-d)

Def.: iz. barkuaren matrikula. M-d: “folio”.

fondea; fondia (E-jf, O), fondie (B-a, M-d)

Def.: ad. “G. fondear, dar fondo. F. mouiller. I. to cast anchor”. Ik. fondo emon.

Zit.: ta gero ba, portún a fondeata egote nitzenen aa, yibiñoitxen bere (...) (A-ja) / nora susi ba? ba fonditen gues / fondita gaus gu (B-a) / se sarri ibil gari lebatzetan, ba esauseles fondita, fijo, esaus-da, saus pal, para (B-g) / fonditen gues (B-j) / fondiku? [Antza fondo-mon esaten du gehiago Dimasek, fondie horrelako galderaren batean-edo berak dioenez.] / sarik fonditeko ankillie / apaidxue badue trabes, ba sosegateko arridxe edo seoser, fondi in bixu (M-d) / an-, Fransian-da, fondia eitxen gendun gabas (E-jf) / ensenadetan e fondiaten sasenin ba (O-p) / kordak fondeateko / bolantak-eta fondeateko (O)

fondeadero (M-d, O-b) - fondaderue (M-d), fondeaderu (O-b)

Def.: iz. “G. fondeadero. F. mouillage. I. anchorage”.

Ez: B-j

fondo (B-j - M-d) - fóndue (B-j, M-d) 1.

Def.: iz. “G. fondo de dinero”. M-d: enbarkazioaren irabazia, armadoreari lotu zaion irabazia. B-j: armadoreena da. v. bueno [M-d: fondue erabiliagoa da.]

Zit.: se fóndo ein sue ba? (B-j) / edo arrañik es da “bueno, fóndotik e partiku ba, mille bana peseta”, edo bi mille bana edo amar mille edo, oiñ e, oin milloyek ixeten die baye atxiñee, atxiñe diruye eskasa ixeten san. Da fóndu partidu ori ixeten san, ori ixeten san, da euren ártien, ba kostera santarra edo dau ta ba, seoser fóndotik ata bi du partiteko (M-d)

fondo - fóndue (B-m), ur kriselan fóndue (B-m) 2.

Def.: iz. Mek. “G. fondo”. Itsasoko urarena, ur kresalarena.

fondo emon (B-a [fón]); fóndo-mon (M-d); fondu bota (O)

Def.: ad. “G. dar fondo, fondear. F. mouiller. I. to cast anchor”. Bermeon eta Mundakan guztiz gaitz egiten zait fondo-mon edo fondo emon esaten duten bereiztea. Ik. fondeatu.

Zit.: fóndo-moten gues / portoren baten edo nonon e fóndo gure badaui emon, ba etxaten dauie [arpioa] / Aritxatxun gaus fondo-monda (B-a) / amen oten di udén.. kanóak eta beléruk-eta, oten di amen e fóndo-monda (M-d) / ámen emongous fondo / fóndo emongous ámen / txo! emon fondo seuk, gero geuk emongous-da (E-jf)

frakonazko, frakanazko. Ik. prakonezko

frankobordo (M-d) - frankobordue (B-a, M-d)

Def.: iz. “G. francobordo”. Merkanteetan noraino kargatu behar den erakusten duen lerroa.

frena (M-d [ná], O)

Def.: ad. “G. frenar”.

Zit.: frénu da ba estaipa, apur bet frenateko (B-a)

freno (M-d [fré]) - frénue (B-a, M-d), frenu (O)

Def.: iz. “G. freno”. M-d: arrastan makinillak eroaten du frenoa.

Entz.: M-d: sarritan engantxatu barik, frenoaren gainean doa sarea arrastan.

freskera (B-a, M-d) - freskérak (B-a, M-d)

Def.: iz. M-d: freskotako arraina hartzen duten andreak, plazarako kaxa bat edo bi arrain-edo. Nagusiak ere badaude kamioikadak botatzen dituztenak herrietara.

Entz.: M-d: antzina andreak buruan otzara hartuta etortzen ziren Mundakara antxoba saltzen. Baita orain sasoian ekartzen zituzten injadak berotan fabrikatik, atunen belarriak.

fresko (M-d) - fréskue (B-a-j-r, M-d)

Def.: adj. “G. fresco”. Ik. arrain fresko.

Zit.: bai yaten da, bai arrañe frésko dana yaten da, bayaa, esta- bendible esta (A-ja) / da karnadi dakosunien e fréskue (B-j)

FRÉSKOTAN (B-a, E-s)

Def.: adv. “G. fresco”.

Zit.: fréskotan dxateko (B-a) / dxaten arraiñ ona da, fréskotan (E-s)

FRÉSKOTAKO (M-d); FRESKORAKO, FRESKOAKO (O-b); FRÉSKURAKO (E-jf)

Def.: adv. M-d: fabrikarako barik freskerek saltzen duten arraina. Freskotako beti karuago fabrikarako baino.

Zit.: freskotako, au presidxu eiñdxau da fabrikarako, au presidxu eiñdxau (M-d) / fréskurako arrañe dales (E-jf) / amen e, artze'(o)su suk e.. antxobi, eta freskoako juten da / Ondarrure etorri bir ixaten dabe, freskoako saltzeko (O-b)

freskotu

Def.: ad. brisatik haize freskora iragan. Ik. haize fresko.

Zit.: ba deuenin ba amarreko aisi ero, amarreku ero amabiko aisi ba, ya fréskotuten deu aisie, aisie fréskotuten deu (E-jf)

frigo (M-d) - frígue (B-a, M-d); frigorifiko (M-d) - frigorifikue (M-d)

Def.: iz. “G. frigorífico, congelador”.

Zit.: a due neberie, edurregas, edo frígu dakoye batzuk (B-a)

fueraborda (B, M-d) - fuerabordie (B, M-d)

Def.: iz. “G. fueraborda”. Ez dela euskarazko berba dio Dimasek.

fueta (B-a [fué]) - fuetak (B-a-m)

Def.: iz. Bermeon bolanderak adierazteko fuetak esaten da. Julianek tximístek gehiagotan erabiltzen dutela dio, tximisteles due! B-a: ardorean ikusten den arrain soltuen mugimendua, zuritasuna, bolandera botatzea legez ikusten da. v. bolandera.

Zit.: e! aur du fuetak, fuéta gránue / se- arrañipadu edo? estau, iru-lau fuéta dues (B-a) / fuéta gránu due! (B-Renteria)

fumeta (L-pj) - fumetak (L-pj); pumeta - pumetak (L-pj)

Def.: iz. L-pj: itsasoa apurtzen datorrenean esaten diogu guk. v. gar.

Zit.: fumeta(k) botaten dator a itxasua / pumeta(k) botaten dator (L-pj)

Ez: L-j-l, gar-gar dator.