Bizkaiko arrantzaleen hiztegia J

J

jakenarru; dxakenarro (B-a, M-d) - dxakenarrue (B-a-r, M-d)

Def.: iz. M-d: entzadoen jakea. v. jakentzaro.

jaki; dxáki (M-d) - dxákidxe (B-a, M-d) 1.

Def.: iz. karnada edo jatekoa.

Zit.: ori da dxákidxe atunentzat [ezkira gorria] / au anguli da, ballenentzako-ta dxákidxe (M-d)

jaki; dxáki (M-d) - dxákidxe (B-j, M-d, E-jf) 2.

Def.: iz. M-d: bakoitzak bere tarteratxuan itsasora eroaten zuen jatekoa. Arinka nahi tortilla edo okela-edo. B-j: normalean makailoa eroaten izan da antzina.

Dok.: Azkue. «Jaki 1º (c), vianda, cosa de comer : mets, chose comestible.»

jan; yan (A-ja); dxan (B-a, M-d, E-jf-s, L-pj); jan (O-b)

Def.: ad. “G. comer. F. manger. I. to eat”.

Zit.: bai yaten da, bai arrañe frésko dana yaten da, bayaa, esta- bendible esta / goso da yateko [abusio] / au esta yaten, normalen esta yaten au (A-ja) / au de atalu bai, batzuk au dxan eitxen dauie / da total gosue, nik dxan nauen da lebatza baiño gosuaue / dxaten e antzekuk esango dis, neuk esto dxan (B-a) / obengiee bótaten da, dxan gure-s dauenien (B-Renteria) / esatebin e Sumaidxen da orretan dxan eitxe sala [garda] / ori dxan be-sta eitxen, atxiñe dxaten sin orrek / igiri txa sikatu, dxateko erreta / ori arrañe amen estu dxaten / an asala kenduta dxate san / txitxarro baltza, dxateko bastuaue / fíñaue dxateko / kasán estau gura dxan [arrainak] (M-d) / guk au esku dxaten e? / jeneralmente esteu eskapaten, oin, dxaten deu, ero esteu dxaten [zimarroiak] (E-jf) / da dxateko gosu ra ganera gero! [pota] (L-pj) / diar eitten dabenin kosiñeruk, bueno! jatea / ba esta despresiateko arrañe.. koño! ondo jaten da [lebatz-aingira] (O-b)

JANDAKOA; JANDAKU (O-b)

Def.: O-b: joaten zinenean kordara, besigutara, besigua markatutakoa bazetorren, beste arrain batek igual markatuta, esaten zen: jandaku. Hura izaten zen beti tretzarentzat: “señen tretzi re au? de Juanena, aiba! jandaku” [beretzat].

jangartzu; dxangartzu (B-j, M-d)

Def.: adv. M-d: jan gura ezik dagoenean arraina, ez duenean gura ten.

Zit.: dxangartzu dabil arrañe / kontus gero, dxangartzu dabil arrañe-ta / dxangartzu dau arrañe (B-j) / dxangartzu dau arrañe (M-d)

Ez: A-ja

Dok.: Azkue. «Jangar (B-d), jangartzu (B-g-m, Gc), parco en la comida, sobre dans la nourriture.»

jareta (M-d) - jaretie (M-d)

Def.: iz. nuebomunduak zakua zabaltzeko behean daukan txikota, eraztunak dauzka. M-d: sarabardoak azpian edukitzen duen zabaltzekoa. Sarea beste sare batekin jota badaukazu, txikota pasata baino ez, hura ere jareta da. Trainaren sirri-sarra ere jareta da. v. txinga.

jaso; dxasó - dxasú (E-jf); dxosó (M-d) - dxosue (B-r, M-d)

Def.: iz. M-d: haize asko dagoenean bueltaka-bueltaka doan haize zirimola. B-r: borraska formatzea legez, haize indartsua, termino txikian baina indartsua. E-jf: haize asko, haizeak zarata daukanean alanbretan eta paluetan-eta. Olatuak apurtzen egon eta haizeak nobera jotzen duenean esaten da.

Dok.: Azkue. «JASO : 7º (B-l-mu, Gc), marejada fuerte : houle, grosse mer. — 8º (B-l), nimbo, nubarrones lluviosos : nimbus, gros nuages pluvieux.» «IOSO (B-b) : 1º nubes de lluvia, nuages chargés de pluie. — 2º borrado, fuerza del viento que levanta agua del mar convirtiéndola en espuma : ventée, force du vent qui fouette l'eau de la mer et la fait écumer.» [Azkueren definizioen artetik IOSO-ren bigarrena izango litzateke neuk jasorikoarekin ondoen datorrena.]

JASOTAN; DXASOTAN (E-jf); DXOSOTAN (B, M-d)

Def.: adv.

Zit.: dxosotan dau egualdidxe [M-d: haize asko dago] (M-d) / dxasotan deu aixie! / dxasotan deu! (E-jf)

jata; dxatá (B-a) - dxatak (B-a); dxat (M-d) - dxatak (M-d)

Def.: iz. “G. yate. F. yacht. I. yacht”.

jatarrain; dxatarrain (B-g, M-d) - dxatarrañe (B-g-j, M-d)

Def.: iz. M-d: kostako arraina: breka, tximinoia, kabra.. B-j: hemen atrapatzen diren arrainak: kabrak, txilipitxeroak...

Ez: E-jf

JATARRAINTAN; DXATARRAINTXEN (B-g-j, M-d)

Def.: adv. (Joan). Kostako arrainaren bila.

Zit.: e! Erdu! dxatarraintxen dxungo gari-ta (B-g) / etorri dxatarraintxen! (B-j) / nora sues? da dxatarraintxen (M-d)

jatera; dxátera (M-d, E-jf); dxátire (B-j); jatea (O-o)

Def.: adv. (Arraina egon, ipini). M-d: ondo heltzen ari dela.

Zit.: dxatera dauenin arrañe, kañabera laburre [pikean] / da kañabera lusi da ya, lusera botateko, arrañe estauenin e ondo dxatera (M-d) / da imintxen dabe dxátera [arraina] / dxátera deu (E-jf) / arrañak urtete ban, arraraka urtete ban, arraraka, eurak- eurak ixurdak eoten sin jatea (O-o)

jaube; dxaubé (M-d) - dxaubie (M-d)

Def.: iz. “G. armador, dueño”. v. armadore.

Dok.: Azkue. «JAUBE : 1º (Bc), dueño, maître.»

Jaungoikoaren izenean!; Jaungoikun ixenien! (M-d)

Def.: ex. lehenengo atuna enbarkatzean esaten zena. v. alabado sea Dios!

jente (B-j - E-jf [jén]) - jéntie (B-a-j)

Def.: iz. “G. tripulación. F. équipage. I. crew of a ship”. v. tripulazino.

Zit.: e tripulasiñu ser? Danokaus barru? Edo jéntie barrun gaus? (B-a) / ordun, lelengo sasoyen abadejupe, omon eitxe ben jéntiri, kásu bate- e jéntiri, tripulasiñuri (M-d)

Jesus! (B-a-e-g-j - M-d [sús])

Def.: ex. kazan arrainak heldu duela patroiari jakinarazteko botatzen den oihua. v. eutso!, mautso!, eta!, deutsa!

Zit.: e Jesus! agarra dost (B-a) / Jesus punten! / Jesus erdidxen! / Jesus berrelien! / Jesus ubillien (B-e)

Ez: E-jf, O-b

jibi - yíbi (A-ja)

Def.: iz. “G. jibia, sepia. I. common cuttlefish. L. Sepia officinalis”. Bar.: txibia. v. txoko.

JIBITAN; YÍBITXEN (A-ja)

Def.: adv. txibiatan.

jibinera - yibiñere (A-ja)

Def.: iz. “G. jibionera, potera”.

jibinoi - yibiñoi (A-ja)

Def.: iz. “G. jibión, chipirón, calamar”. Bar.: tximinoi.

JIBINOITAN; YIBIÑOITXEN (A-ja)

Def.: adv. Bar.: tximinoitan.

jin; dxin (M-d) - dxiñé (B-a, M-d), dxinek (E-jf)

Def.: iz. “G. cinc. F. zinc. I. zinc”.

Zit.: igual élise suritxute eroo, olako plastikoren bat ero euki leike, eroo dxinek dxanda ero suritxute-ero (E-jf)

jinezko; dxiñesko - dxiñeskue (B-a-j-m)

Def.: adj. “G. de cinc”.

Zit.: txirritxie da, esate baterako txapaskue, metaleskuk eta dxiñeskuk eta eitxen sien (M-d)

jiratorio (A-ja); jiratoidxo (B-a, M-d, E-jf) - jiratoidxue (B-a, M-d), jiratoidxu (E-jf); jiratoxo (O-b) - jiratoxu (O-b)

Def.: iz. “G. giratorio, sacavueltas”. Aparioetakoa.

jitu; dxitú (B-a, M-d)

Def.: ad. “G. achicar”. M-d: antzinako berba da. v. atxika, jolatu, ura kendu.

Ez: B-j

jo; dxo (B-j, M-d, L-pj), jo (O-b) 1.

Def.: ad. (Sarea, etxea, bela, amua). M-d: josi, amarra.

Zit.: kórtxu dxo su? [B-j: kortxoa enpalmaten zoazenean sendagarriarekin] (B-j) / belie dxoten denien, bergan / termiño txikidxan ote sin dxota ámuek (M-d) / potxeran yoten gendun amua (L-l)

jo; dxo (M-d, E-jf) 2.

Def.: ad. leku batera ailegatzea, jotzea. M-d: arribadan edo errekaladan sartu portu batera.

Zit.: se dxo sue ba? / lelau Basamendi dxote su / urandidxe dxote sunin a birar, estau gedxau-te. Bay nik ori ein biarrien urandidxe dxote nauenin eitxen-un barruruskue (M-d) / igual iru bidar be bai sarrin ein gus e, portu dxo orduko, karnati-, arrañe deskarga orduko, ba karnati eitxen iru bider Burdeosera / ondo espadatzu kuadraten ee, Aviles ero Musel dxotie (E-jf)

PORTUA JO BEHAR DOT; PORTU DXO BI DOT (B-j, M-d)

Def.: e. B-j: konsumoa eskas daukazulako, edurra akabatu zaizulako edo egunak egin dituzulako batzuek esaten dutena.

jo; dxo (B-j-p, M-d) 3.

Def.: ad. (Arraina, sarda). Arraina topatu. Ez dakit Boniren hurrengoa ere hemen sartzekoa den: da jote'osunin arrañe, enbarka [alaerrioan].

Zit.: arrañe esiñ dxo enbarkasiñuk-eta / da igual e, seigarren egunin jo arrañe (B-p) / e dxo du arrañe / arrañik etxulakon dxo.. arrañik estauelakon topa / ba igual itxe-san daui dxo sardí, bóta karnadie (B-j) / suerte-arrañe da ba dxun-dxun-dxun da batek dxo / da urrengoko kaleri be berak dxo (M-d) / besiue joten danin (O-b)

jo; dxo (E-jf) 4.

Def.: ad. “G. varar”. Galdera horri Juan Franciscok emandako erantzuna da.

Zit.: aspidxek garbisteko dxo eingus enbarkasinu / aur e dxo gus enbarkasinue / plaidxan dxo gus enbarkasinue aspidxe garbisteko / an kánpoko portún dxo gus amen / erranblan dxo dot enbarkasinu aspidxe garbisteko (E-jf)

joan; dxuan (L-pj); dxuen (B, M-d); dxun (E-jf); jun (O-b)

Def.: ad. “G. ir. F. aller. I. to go”. Ant.: etorri.

Zit.: badire dxute-san disenin txitxarrotan (B-a) / sei illebeterako dxuen, da amasortzi illebetin otorri bes etzera / kabutik e norustin dxuen, da amairu millagas dakosu Basamendi (M-d) / arrañe saldu orduko eitxe su igual birritxen dxun e Burdeosera (E-jf) / nora sus? de Plai Asure / Burdeosea jun giñan (O-b)

jolatu; dxolatu (M-d)

Def.: ad. “G. achicar”. Antzina esaten zen, orain ez. v. jitu, ura kendu, atxika.

Ez: B-a

Jose Maritar; Kose Marittar - Kose Marittarrak (L-pj)

Def.: iz. Gipuzkoako arrantzaleak. Ant.: behetarrak. v. goitarrak.

josi; dxosí (B-a-g, M-d)

Def.: ad. M-d: arraina engantxatzea.

Zit.: e! amen dxosten da! (B-j) / esu dxosi da eskapa tzu (B-g) / ámun etorten da dxositxe [zakila] (B-g) / e dxosi dau! (B-a) / arrañe dxosi dot / dxoste sunin e korañetan edo arrañin edo dana dala, gogorraue, bai, tituten e gogorraue [tximinoi zaharra] (M-d)

Ez: O-b

joso. Ik. jaso

jo ta tapa; dxo ta tapa (B-r - M-d [pá], E-jf)

Def.: M-d: haizearen barrura zoazenean manejadarekin, zaparradak enbarkatzen. B-r: haizearen barrura zaparradak, jakenarroa jantzita.

Zit.: dxo ta tapa goyes (E-jf)

ju; dxu (B-j, M-d) - dxué (B-a, M-d)

Def.: iz. M-d: itsaso handia.

Zit.: ño! selako dxue dako onek baporak! / da bapora pikaue, da aisin bárrure beti dxu gitxiau (B-j) / ño! Dxu andidxe dau! / dxu gitxi dau (M-d)

Ez: E-jf

jua joan; dxue (joan) (B-j)

Def.: arrain asko joatea ardorean. B-j: hori ardorean esaten da.

Zit.: see arrain du ba? ta arrain sábala, da alako baten e, e arrañe neiku du amen gero, dxué du gero / abe arrañe dxue due / ámen dator dxuau (B-j)

jubila (E-jf, O-b); jubile (B-j)

Def.: ad. “G. jubilarse. I. to retire”.

Zit.: asko jubile dis / auntxe jubile da / au jubile da, au jubileta dau (B-j) / a jubilata ongo da (M-d) / jubila eiñye ori te laga eiñyotza ittosuai (O-b)

jubilazino; jubilasiño - jubilasiñue (M-d)

Def.: iz. “G. jubilación. F. retraite”.

Zit.: españoletan e jubilasiñue artun eskero, ba, diru gedxau irabasten nauen estranjerutaku baiño jubilasiñue (M-d)

junta (M-d [jún]), júnte (B-a) - júntie (B-a, M-d), juntek (B-a-j) 1.

Def.: iz. “G. junta”. M-d: ohol biren enpalmea. Hori joaten da galafateata eta gero mastika edo zementua ematen da.

junta (M-d [jún]), júnte (B-a) - júntie (B-a, M-d) 2.

Def.: iz. “G. junta, reunión”.

Entz.: M-d: San Pedroetan eta Santa Katalinetan egiten dute junta arrantzaleek Mundakan.

Zit.: júnti armadorina deu, edo tostartekuna (B-a)

juzturi; dxusturi - dxústuridxe (M-d)

Def.: iz. “G. relámpago. F. foudre. I. lightning flash”.

Dok.: Azkue. «JUZTURI : 1º (B-ar-mu-otx), trueno, tonnerre. — 2º (B-ber-mu-otx), relámpago, foudre.»