Bizkaiko arrantzaleen hiztegia K-L

K

kaballaje (B-j, M-d, O-z) - kaballajie (B-a), kaballaji (O-z)

Def.: iz. Mek. “G. caballaje”.

Zit.: selako kaballaji dakarren e txalopik.. osea potentzixe (O-z)

kaballo (B-a-g-j, M-d)

Def.: iz. Mek. “G. caballo. I. horse”.

Zit.: bostéun kaballoko makiñi dako onek, pángiek (B-a) / larogei kaballoko motorra / semat kaballo dako motorrak? (M-d) / mille ta berreun kaballoko motorrak (E-jf) / milla kaballoko pangak (L-j) / onenbestee kaballoko motorra (O-z)

kabezada; kabesada (M-d, E-jf) - kabesadie (B-a, M-d), kabesadi (E-jf), kabesadak (M-d, E-jf)

Def.: iz. (Emon. “G. cabecear. F. tanguer. I. to pitch). “G. cabeceo, cabezada. F. tangage. I. pitching, racking”. M-d: haizearen barrura zoazenean da kabezada.

Zit.: kabesadak-edo omoten bádau (M-d) / kabesadak emoten deus (E-jf)

kabezadaka; kabesadaka (B-a, M-d)

Def.: adv. (Joan). “G. dando cabeceos. I. pitching”.

Zit.: kabesadaka gues (M-d)

kabezo; kabeso (M-d) - kabesue (M-d), kabesuek (B-p)

Def.: iz. Geo. “G. cabezo. F. écueil. I. isolated reef”. M-d: itsasoko haitz altuak. B-p: “los cabezos”. Behean dauden mendiak.

Entz.: M-d: hemendik ez dago, Castroalenen, Castrogaz nortean dago bat.

kabilla (M-d) - kabillie (M-d), kabillak (M-d)

Def.: iz. “G. cabilla. F. cheville, cabillot. I. tree nail, belaying-pin”. M-d: gilan-eta, juntetan sartzen den ohola, gogortzeko da.

Ez: B-a

kable (B-a, M-d) - káblie (B-a, M-d), kabli (E-jf [ká], O), kábliek (B-j, M-d)

Def.: iz. “G. cable. F. câble. I. cable”. Arrastan erabiltzen dena edo bestelakoa.

Entz.: M-d: hamalau, hamasei edo hogeiko kablea erabiltzen da. Hogeikoa enbarkazio handiek.

kablero (M-d)  - kabléruek (M-d)

Def.: iz. itsasoan dauden telefonoen kableak ikuskatzen joaten diren enbarkazioak.

Entz.: M-d: Galeatik irteten dute kable batzuek Ingalaterrara-eta doazenak. Kabarga-Basamendin beharrean ari ginela kable bati heldu genion behin.

kablezko; káblesko (M-d)

Def.: adj.

Zit.: káblesko biradora dakoe, bai, edo kábli es, malletasko biradora (M-d)

kabo (M-d) - kábue (B-a, M-d), kábuek (B-a)

Def.:  iz. Geo. “G. cabo. F. cap. I. cape”.

kabotaje (B-a) - kabotajie (B-a, M-d)

Def.: iz. “G. cabotaje. F. cabotage. I. home trade, coasting trade”.

kabra (A-ja - M-d - E-jf [ká], O-b) - kábre (A-ja), kábrie (M-d), kabri (E-jf [ká], O-b), kabrak (A-ja, B-a, M-d, E-jf, L-j, O-b)

Def.: iz. “G. cabra, cabrilla. I. comber”. M-d: zenbat eta kostarago, harri gogorrerago, beltzagoa da eta, behin hogeita hamar brazatatik eta kanpora, zuristagoa.

Dok.: Azkue. «Kabra (Bc), pajel, vulg. cabra, cierto pez rojo y espinoso : pagre, certain poisson rouge et hérissé de piquants.» / Anton Perez. «kabra (kabrie) = (Serranus cabrilla). G. cabrilla. F. serran, chèvre. I. gaper.»

KABRATAN (A-ja - B-j - M-d - E-jf [ká], L-pj)

Def.: adv. kabrak atrapatzen.

Zit.: kábratan saus (E-jf)

KABRA BALTZAK (M-d)

Def.: iz. M-d: kostan eta atrapatzen den kabra ilunagoa da, beltzagoa, horregatik izena.

KABRA GORRIA; KÁBRA GORRIDXE (B-o, M-d, E-jf), KÁBRA GORRIDXEK (B-a)

Def.: iz. “G. gallineta. L. Helicolenus dactylopterus”. Juan Franciscori neuk galdetu nion horrela esaten zuten. M-d: kanpoan, kaletan atrapatzen den kabra, arrosa kolorea gehiago dena. Finagoa da.

Dok.: Anasagasti. «Kabra gorrijje, Helicolenus dactylopterus, Gallineta.» / Anton Perez. «kabragorri (kabragórrije) = (Helicolenus dactylopterus). G. gallineta. F. chèvre. I. blue mooth.»

KOSTAKO KÁBRIE (B-l-o-r, M-d)

Def.: iz. M-d: kabra txikia, kostan txilipitxerotan atrapatzen dena.

Dok.: Anasagasti. «Kostako kabrie, 1. Paracentropistis cabrilla, Cabrilla. 2. Paracentropistis hepatus; Merillo, Serrano. 3. Paracentropistis seriba, Serrano.»

TIANO-KABRAK (L-pj)

Def.: iz. kabra mota bat.

Entz.: L-pj: Ronperrajako kandeleroetan egoten ziren, itzalak.

kabratxo - kabratxo (A-ja)

Def.: iz. “G. cabracho”.

kabrestante (B-a, M-d, L-pj, O-b) - kabrestanti (O-b), kabrestantiek (B-a, M-d)

Def.: iz. “G. cabrestante. F. cabestan. I. capstan, capstern, winch”. L-pj: barkua errimatzeko da.

kael. Ik. karel

kafetera (B-j, M-d) - kafeterie (B-a-j, M-d), kafeterak (B-a)

Def.: iz. “G. cafetera”. Itsasora eroaten zena.

kaida (M-d [dá]), kaidé (B-a-r) - kaidie (B-a-j, M-d), kaidí (O-b)

Def.: iz. “G. caída”. M-d: kortxotik eta berauneraino dagoen altura.

Entz.: brazatan neurtzen da.

Zit.: atxiñe esta geratute-san, kaide gitxiko artipe on dilakon [arraina geratu] (B-r) / onek tranpionek eruten dau igual ba otamasei brasako kaidí (O-b)

kain (M-d) - kañé (B-a, M-d)

Def.: iz. itsasadarretik behera datorren zarrazoia. v. kantarrabi, andandori.

Dok.: Azkue. «KAIN : 3º (B), niebla, brouillard.»

kaio; kadxo - kadxua (L-l-pj); kaxo (O-b) - kaxu (O-b), kaxuk (O-b)

Def.: iz. Josu eta Luisen azalpenetik santza edo itsas txori gaztea litzateke, zuria santza da, marroia edo koloreduna kaioa. Elantxobeko martoloak ete dira? L-pj: beltza da. L-l: [santza] gaztea.

Entz.: O-b: hemen errioan ibiltzen dira. Ogoñon egoten direnak, Ogoñon egiten dute lo.

Dok.: Azkue. «KAIO : 1º (AN-ond, B-l, G-zumay), mallón, cierta gaviota de las mayores; su color es entre blanco y ceniciento : goéland, mouette très grande, de couleur blanc cendré.»

kaioi; kayoi - kayói (A-ja)

Def.: iz. Armintzan José Antoniok Lorenzo Asúaren liburuko “gallano hembra”-ri deitu zion kayoi, “macho”-ri txistu deitu zion bitartean. Bar.: galjoi.

kaixa (M-d [xá]) - kaixie (M-d); kaxa - kaxí (O-b)

Def.: iz. M-d: apario berriak, amuak, sokalak eta horiek gordetzeko kutxa. Atzeko arrantxoan nahiz aurrekoan edo baita kasetan ere egoten zen. v. baul.

Ez: A-ja

Dok.: Azkue. «KAIZA : 1º (AN, B, G), caja, baul : caisse, malle.»

kaja (B-a - M-d - E-jf [já], O-b-z) - kajé (A-ja), arráin-kajé (A-ja), kajie (B-a, M-d), kajak (B-a, M-d, E-s, O-b)

Def.: iz. “G. caja”.

Zit.: ogei kaja artun dus / ba ordun esaten sendun igual ba “bosteun kaja darugu”. E! Nik e kontata dakotzutes da, irureun kaja baiño gedxau esu atrapa (M-d) / gu etorten gasenin ittosotik ekarte'ou ba, dakasus, ogei kaja txitxarro o berrogei (O-b)

kajera (B-m) - kajerie (B-m)

Def.: iz. Mek. B-m: “cajera”.

kakabelena (M-d) - kakabelenie (B-a-j, M-d)

Def.: iz. tuberietatik irteten duen zikina, basa bigunari ere esaten zaio.

Entz.: M-d: orain ez du irteten horrenbeste portura, orain haitzetara irteten du.

Zit.: beitu selako kakabeleni dauen (B-j)

kakajale; kakadxale (M-d) - kakadxalie (M-d), kakadxali (E-s)

Def.: iz. neguan txirleten atzean ibiltzen den txoria. v. marikaka, mariko.

kakaleku, kakaleko (M-d, O-b) - kakalekue (M-d), kakaleku (O-b)

Def.: iz. sastarretako aparioak joaten diren lekua.

Entz.: M-d: antzina ez zen egoten komunik eta atzeko barandillatik egiten zen kaka, horregatik dauka izen hori.

kako (M-d [kó], L-pj, O-b) - kakó (A-ja), kakua (L-pj), kakue (M-d), kakú (E-jf-s, O-b), kakuak (L-j-pj) 1.

Def.: iz. “G. cloque”. Txista esaten dute gehiago Mundakan. M-d: txista. v. txist.

Zit.: dxo kakuas (E-s)

kako - kakue (B-j, M-d) 2.

Def.: iz. atunetako alanbrari antzina egiten zitzaion bihurra. v. kota.

Entz.: B-j: txapelekin-eta artezten ibiltzen izan dira, ez badago asko eginda.

Ez: A-ja

kakotu (M-d, E-jf)

Def.: ad. kakoa egin. E-jf: pita, alanbra, txikota.

Zit.: kakotu eiñdxe (M-d) / kakotute deu (E-jf)

kala (B-a - M-d [lá], L-pj, O-b) 1.

Def.: ad. tr. M-d: trabes largatu eta aparioak erriatu.

Zit.: kalá du / kalata gaus / da non kala sue ba? ta, kábus nórtin-edo, an- edo berrogei brásetan-edo kalá du (M-d) / kala neban an (L-pj) / amen kalate'osu te esta [arrainik] (O-b)

kala (B-j - E-jf [lá]) 2.

Def.: ad. hondora joan, sartu. B-j: arraina hondora sartzea.

Zit.: ba au igual ondun e, kalata deu arrañe (B-a) / arrañe be igual an dau sardie ta, e kalá eiñdxau, ondora sartun dalakon / e sardík kalá eiñdxau / atunek istintuas daki, egualdi santarran áurrin eitxen dau dxan, bakilakon gero arrain txikidxe kalá eingo dauena / bay jeneralmente uretan da tzak! eitxen dau, kalaten dau [sapatilloak] (B-j) / da koño, braerekuk igual asaletik olan e asál, braerekuk asál, estotzo itxiten arrañeri, ero sariri kalaten, trañeri kalaten / onek trañek esteu kalaten ero pixo gedxau sartun bi datzo / sarik espan kalaten, se len train txikidxek isen, ba kalá bes (E-jf)

kala (A-ja - B-a-g-p - M-d - E-jf-s [ká], L) - kále (A-ja), kálie (B-a-g-m-p, M-d), káli (E-jf-s), kalak (A-ja, M-d, E-s)

Def.: iz. Geo. “G. playa de pesca, caladero, cala. F. pêcherie. I. seine, fishing place”. Cfr. plaia. M-d: arrastan plaia esaten da eta bolantekin, piedrabolekin eta horiekin kala. v. banko, plaia.

Zit.: sein kálatan on sara? / kálara gues (B-a) / kalara goyas (L-pj)

Ez: Ondarroan Zendoiak-eta esan zidatenez bermeotarren berba da hau, eurek plaxe esango lukete.

Dok.: Azkue. «KALA : 1º (B, G), cala, sitio de pesca en mar abierto, parage de pêche en haute mer.» / Ortuzar. «Kala. Cala; paraje distante de la costa propio para pescar con anzuelo.» / Agirre. «Kalak esaten deutse arraña joteko edo artzeko antsiñetatik aukeraturik daukezan tokiai. Itxasotik begiratuta legorrean ikusten diran mendi gallurrak izaten dira olango tokien erakusle, ta mendien izenak daroiez goie netan: Arno, Ogoño, Udala ta onetarikoak.»

BARRUKO KALAK (M-d)

Def.: iz. M-d: barrurengoko kalak: Errekado, San Anton.. Baita hementxe brekatako eta horrelako lekuak, hauek ez dira benetako kalak.

kalabort (M-d) - kalaborta (B-l-p-r, M-d, L-pj, O-b-z)

Def.: iz. “G. calabrote. F. aussière. I. hurricane hawser”. M-d: merkanteak amarratzeko txikot lodia, ia gizonaren lodierakoa. Bitetan enkapilatzeko alanbrazko estrapo bat daroa, gero merkantean biratzen da alanbrarekin.

Zit.: ata [atara] kalaborta! [aipatu zuen adibidean erremorkako txikotaren ordez dago, hau esan beharrean] (O-z)

Dok.: Azkue. «Kalabrote (B-l), calabrote : filin, câble mince.»

kalabortillo (M-d) - kalabortillua (L-pj), kalabortillue (B-p, M), kalabortillu (O-b)

Def.: iz. M-d: kalaborta baino txikot meheagoa, barruan edukitzen dituzu. Eraztun bi dauzka, bat doa moilako bitara eta bestea alanbra batekin barruko bitara.

Entz.: L-pj: merkanteak erabiltzen ditu kalabortilloa eta kalaborta. Hemen moila-kontran erresaka dagoenean-eta ipintzen dituzte kalabortilloak, bestelakoan ez.

kalada

Def.: iz. kalada, kalakera?

Zit.: orrek a- alimalidxorrek, bat bakarrik dxaten dau kalaran [izurdeak arrain bat jaten du kaladan] (L-pj)

kalado; kaláu (B-a, M-d, O) - kalaua (L-pj), kalaue (B-a, M-d)

Def.: iz. “G. calado. F. profondeur. I. depth”.

Zit.: onek arte andidxetiseles, kaláu andikuek (B-a) / se kalau dau? Pasako gara edo eskara pasako? / kaláu andidxen- básaus otamar edo berrogei brásetan-da tximinoitxen (M-d)

kalamentu, kalamento (M-d) - kalamentue (M-d), kalamentu (O-o)

Def.: iz. arrastako alanbrak eta mailetak. v. elementu.

Zit.: bueno, kalamento barridxak imin bi dus (M-d)

kalamoso (M-d) - kalamosue (B-a-p-r, M-d)

Def.: iz. Geo. M-d: kalara ailegakera, ailegatu barik atrapatzeko dagoenean, kalako ahoa. B-r: kalaren sarrera.

Zit.: kalamosun gaus (B-a, M-d)

kalasantza - kalasantzia (L-pj), kalasantzak (L-pj)

Def.: iz. “G. gaviota reidora. L. Larus ridibundus”. v. kalatxori, txirlet.

kalatxori (A-ja [ká], M-d) - kalatxoridxa (L-pj), kalatxoridxe (B-o, M-d, E-jf-s), kálatxori (A-ja); kalatxoi (O-b) - kalatxoixe (O-b)

Def.: iz. “G. garray, gaviota reidora. L. Larus ridibundus”. Armintzan José Antoniok “gaviota”-ri hala deitu zion. M-d: txirleta, itsastxoria baino txikiagoa. v. kalasantza, txirlet.

Dok.: Azkue. «Kalaterrita (B-b), kalatxori (B-l, G), cerola, cierta gaviota, de las más pequeñas, certaine mouette de petite taille.»

kaldereta (M-d) - kaldereta (B-a, M-d)

Def.: iz. galdaran behar egiten duenaren esakera moduko izena.

kalderetero (B-a, M-d), kaldereteru (M-d) - kaldereterue (B-a, M-d)

Def.: iz. “G. calderetero”. Galdaran egiten duena behar. M-d: fogoneroari eta engrasadoreari agintzen ziena.

kalderin (M-d) - kalderiñe (M-d)

Def.: iz. Cfr. galdara. M-d: bera galdara, barruko tankea.

Zit.: galdara áltuek.. okitxe ban, tuberidxe, kalderiñera barrure (M-d)

kalera

Def.: ad. pikean kalatzea.

Zit.: kasan esta kaleraten (B-j)

kalera (B-j, M-d, E-jf) - kalerie (B-j, M-d), kaleri (E-jf)

Def.: iz. (Atrapa). Pikean edo alasean kalatzea. Dimasen adibide batzuetan tertzak botatzea ere izan daiteke. Erdarazko “calar” aditzetik etorriko da, kalakera-edo. M-d: pikean ibiltzeko lekua atrapatzea.

Zit.: suk igual kalera baten atara sulakon igual, onbre betí esta atrapaten, igual ba imingu iruroi kintxél / e oingo kaleran artun du berreun da irurogei / se kalera ein su? ba e, gráno bátxuk / eun atun, berroiko kalerie, otamarrekue / amen illuntxin eiñdxu kalera bat ona / ser? da “kalera politxe eiñdxu, gero esango txu semat” (B-j) / kaleri arek atrapa dau / kalera baten ba atrapa dus e eun atun edo berreun edo lareun edo (M-d) / kalera baten artun gu onenbeste arrain (E-jf) TERTZEKIN: kalera bi eiñdxus / sarritxen eitxen san e, igual e, tertza gitxiau bota, lelengo(ko) kaleran / arrain gránu dau ba bigarren kalerie (M-d)

kalma - kalmie (B-j, M-d), kalmi (E-jf [mí], O-b)

Def.: iz. (Egon). “G. calma. F. calme. I. calm”.

Zit.: kalmí badau ba, trabés larga bixu / abe kalmi dago itxosuen da garbi dau serue / se egualdi dakosu ba? Abe! Kalmí dau emen / áuntxek kalmí dau esta? (B-a) / on lei kalmie / bota txikoteko mandara batela kalmí badau (B-j) / dauenin kalmie ta egualdi ederra / kalmi dauenin da egualdi ederra (M-d) / da apartetik igual kalmi bara (O-b)

KALMATAN (B-a, M-d, E-jf)

Def.: adv. “G. en calma”.

Zit.: kalmatan es, baye aixi dauenien da itxosue, ba, motorran balantzadakas ure dator kubiertara / aixerik espadau ba ure on bi dau ba kalmatan / kalmatan badau edo portuen da ur garbidxegas eitxen da besá [karnadagatik] (B-a) / kalmatan ondo, bay balantzadaka trínka bixunin amen, ati dutzu bun! [arrastan] (M-d)

KALMA TXITXA (M-d, O); KALMA Y TXITXA (B-a)

Def.: e. “G. calma chicha o muerta. F. calme plat. I dead or flat calm”.

KALMA ZURIA; KALMA SURIDXE (B-a-e-j-l-r, M-d, E-jf), KALMA SURIXE (O), KALMA SURIDXEK (M-d)

Def.: iz. itsaso bare-barea. B-r: haizerik ere ez dago eta itsasorik ere ez.

Zit.: aulan burue, kalma suri-suridxe esta? Kalma suri-suridxe ta alan txak!, txak! txak! Dxirtadaka (B-a) / kalma suri-suridxe dau (B-j) / kalma suridxe dau (M-d)

kalma (B-a, E-jf, O-o-z)

Def.: adv. (Egon, euki). “G. en calma”. Haizeagatik esaten da normalean.

Zit.: seitxik tximinoitxeko ta ba.. itxosu(e) kalma on bi dau, sema kalmiau ba obeto (B-a) / botaten dot arpiue.. da kalma-kalma bádeu.. ba agarrako tzu, aguentako tzu, kalma badeu.. baya aise apur bet bádeu, igual estotzu agarraten (E-jf) / ittoso gitxi eoten da da axe gitxi eoten da, kalma eoten da / sokaidi eitten da, sulu eitten da, da or eoten da kalma / ortxe eoten da axe gitxien, kalmauen da ortxe eoten da lek(o)ik e onena / semat-a kostara [kostarago] kalmaua, semat-a kanporaua, egueldi eskasaua beti (O-o) / auxe da entzenadi, da amen eukitteosu kalma (O-z)

kalma - kalmak (M-d)

Def.: adj. “G. calmado, tranquilo”.

Zit.: baye ya mayetxan-da sartxin danin ba egualdi kalmatxuauk-u txus [eguraldi kalmatxuagoak gura ditu antxobak] (B-j) / egualdi kalmatausenin (M-d)

kalmaldi (M-d) - kalmaldidxa (L-pj), kalmaldidxe (B, M-d, E-jf), kalmaldixe (O-b)

Def.: iz. “G. rato de calma”. v. kalmauna.

Zit.: itxasue, kánpotik otorten da apurtute, da or buéltan eitxen dau kalmaldidxe [Izaroko leku batean] (M-d) / kalmaldidxe ein deu (E-jf) / ontxe dator kalmaldidxa ta sartun barruna ontxe [portura sartzeko baga zegoenean] (L-pj)

kalmatu (B-a-g, M-d); kalma (L-pj, O)

Def.: ad. “G. amainar. I. to calm”. Haizeagatik esaten da.

Zit.: egualdi santarra dau bay itxaron eingu igual kalmatu eingo da-ta / e! kalmatuten deu / portorik urrienara sues arribadan, gero urteteko ba, kalmatuten danien (B-a) / batxuk e etxera eskapa, estau kalmatuko ero aburrite ero (B-j) / kalmatu eiñdxau egualdidxek (M-d) / així kalmaten doye (E-s) / kalmaten doye, aisi kalmaten doye (E-jf) / kalma eiñddau (L-pj)

kalmauna (M-d), kalmaune (B-a) - kalmaunia (L-pj), kalmaunie (B-a), kalmauni (O-b)

Def.: iz. M-d: haize asko eta halako batean egiten duen kalmaldia. v. kalmaldi.

Zit.: e! kalmatuten deu edo kalmaunadatxu auntxeteu (B-a) / kalmauni eiñddau aixiak (L-pj) / ontxe kalmaunatxu bat aatrapa rou ta etxara bat eiñyou ta artu rous e, bi mille kilo antxoa (O-b)

Ez: E-jf

kaloi, kalo - kaloya (L-j-l), kaloye (E-jf), kaloyak (L-l), kalóyek (E-jf); talói (B-j) - taloye (B-j) 1.

Def.: iz. “G. ala”. Trainak alboetan daraman maila handiagoko sarea, triangelu baten modukoa. Eskukoa biradoretik sartzekoa da, bokarta pasa ere egin daiteke. v. tranpilla.

Entz.: E-jf: Elantxoben ez dugu sirri-sarririk [trenparik] erabiltzen, kaloiak etorri direnetik hona aberia gutxiago dauzkagu eta arinago zarratzen da [traina]. L-l: oraingoek kaloia daramate, lehen ez zen kaloirik eramaten.

Ez: M-d

Dok.: Astui. «TALOI.» (B4-106) / Igelmo, Iribar, Lerga. «6. Alas.» (Inventario-154)

ATZEKO KALOYA (L-j), ÁTZEKO KALOYE (E-jf)

Def.: iz. “G. ala de popa”. v. eskuko kaloi, eskuko tranpilla.

ÁURREKO KALOYE (E-jf)

Def.: iz. “G. ala de proa”. v. txikoteko kaloi.

Dok.: Igelmo, Iribar, Lerga. «6a. Ala de proa.» (Inventario-154)

ESKUKO KALOYE (E-jf); ESKOKO TALOYE (B-j)

Def.: iz. “G. ala de popa”. v. atzeko kaloi, eskuko tranpilla.

Entz.: B-j: txikotekoa baino luzeagoa izaten da, halako bi jeneralean.

Dok.: Igelmo, Iribar, Lerga. «6b. Ala de popa o mano.» (Inventario-154)

TXIKOTEKO KALOYE (E-jf); TXIKOTEKO TALOYE (B-j)

Def.: iz. “G. ala de proa”. v. aurreko kaloi.

Dok.: Igelmo, Iribar, Lerga. «6a. Ala de proa.» (Inventario-154)

kaloi (M-d [lói]) - kaloye (B-l, M-d), kalóyek (M-d), kaloik (O-b) 2.

Def.: iz. “G. calón”. Arrastako sarekoa. M-d: “calones”.

kaltzo (M-d) - káltzue (B-l, M-d)

Def.: iz. “G. calzo”. B-l: enbarkazio bati mandetan ipintzen zaiona eskegita dagoenean jaus ez dadin, aberia egin barik.

kallejoi (M-d) - kallejoye (B-j, M-d)

Def.: iz. “G. callejón”. M-d: guardakolaren babor-estiborrak, arrastan ere bai.

kamaina; kamaña (L-pj, O-z) - kamañi (E-jf, O-b); kamáin (B-a-j, M-d) - kamañe (B-a-j, M-d), kamáñek (B-j-m)

Def.: iz. M-d: antzinako lastoekin eginiko koltxoia. v. lastamarra.

Dok.: Azkue. «Kamaiña : 1º (B-b-l), cama de marinos en sus buques, hamac de marins dans les bateaux.»

kamara (M-d) - kámarie (M-d), kámarak (M-d)

Def.: iz. Mek. “G. cámara”.

Ez: B-m

kamarote (M-d, O-z) - kamarotie (M-d)

Def.: iz. “G. camarote. F. cabine. I. cabin, bed-room”.

kamisa; kamixa (M-d), kamixe (B-j) - kamixie (B-j[s]-m, M-d)

Def.: iz. Mek. “G. camisa. I. cylinder liner”. B-m: “camisa”. M-d: pistoiak kanpotik daroana.

kamoi - kamoye (B-j), kamóyek (B-m)

Def.: iz. Mek. B-m: “camones”.

Zit.: kamoye dxan dosku / e kamoye kanbidxe ein bi dxatxo dxanda dau-ta (B-j)

kana (B-j - E-jf [ná]) - kanie (B-j), kaní (E-jf), kanak (E-jf)

Def.: iz. braza erdi. Juan Franciscok azaldu zidanez kana sareginek sarea neurtzeko daukaten palu bat da, lau ozka dauzka eginda: laurdena, erdia, hiru laurdena eta osoa. Antza paluari ezeze neurriari ere hala deitzen diote orain. E-jf: kana bi braza bat.

Entz.: B-j: sareginek kanekin neurtzen dute. E-jf: sarea brazetan neurtzen da. Inoiz andreek, eurek euretara, “honenbeste kana eduki ditu” esaten dute.

Zit.: e trañetako iminguu.. e, eun kaná (B-j)

kanal (M-d [nál]) - kanala (B, M-d), kanálak (M-d)

Def.: iz. Geo. “G. canal”. M-d: ur asko dagoen lekuan.

Zit.: kasiñue, argídxek, bistán bákosus.. ee.. Lamera-púntatik, Lamidxanetik.. bera bistán eruen, da sus kanal-kanaletik (M-d)

kandela (M-d) - kandelie (M-d)

Def.: iz. “G. candela, vela. I. candle”.

Entz.: M-d: arrantxorako ere kandela egoten zen.

Kandelario; Kandelaidxo (M-d)

Def.: iz. “G. fiesta de la Candelaria”. M-d: otsailaren biko jaia, Mundakako aratusteak, antzina Bermeo guztia etortzen zen. Itsasora joaten da.

Dok.: Azkue. «Kandelaria (G), kandelera (AN-b, BN-s, R), kandelerio (Bc), kandelero (AN-lez, G), fiesta de la Candelaria : Chandeleur, fête de la Chandeleur.»

kandelero (M-d) - kandelerua (L-pj), kandelerue (B-p), kandeleruak (L-pj), kandeleruek (B-p-r, M-d), kandeleruk (E-s) 1.

Def.: iz. Pedro Juanek ere Eskotekoei [Ronperrajakoei] hala deitu zien. M-d: itsasoko arbolak. v. koral, hondoko arbola.

Entz.: M-d: Eskotekoei deitzen genien. B-p: haitzak, Eskoten daude asko.

kandelero (B-a, M-d, O-b) - kandelerue (B-a), kandeleruek (B-a-m, M-d) 2.

Def.: iz. “G. candelero. F. chandelier. I. stanchion”. M-d: barandilla armatzekoak, burdinazkoak. Txikota sartzen da, batzuek kablea sartuta edukitzen dute.

kandelero (M-d) - kandelerue (M-d) 3.

Def.: iz. M-d: kandela sartzeko kortxoa, kortxoaren zuloan sartzen zen.

kankamo (B-a-j, M-d, E-jf, L-l, O-b) - kankamue (B-j), kankámuek (B-a-j, M-d), kankamuk (E-jf [ká], O-b-o-z)

Def.: iz. “G. garruchus”. M-d: “las llaves”. Segun ze luzera daukan sareak kankamo gehiago daroatza. Beraunean goma batekin doazen eraztunak dira, hortik doa pasata bragerue. Makinillekin birakeran egiten dute azpia zarratu. B-a: “llaves”.

Entz.: M-d: gure sasoian berrogeita hamar - hirurogei brazako trainak ziren eta hamahiru-hamalau kankamo erabiltzen ziren. B-j: ez-pareak dira beti: hamahiru, hamabost, hamazazpi...

Zit.: gora etor dis kankámuek! (B-j)

BURUKO KANKAMUE (M-d)

Def.: iz. M-d: lehenengo kankamoa, aurrekoa. v. txikoteko kankamo.

ESKUKO KANKAMOA; ESKOKO KANKAMUE (B-a-j)

Def.: iz. B-a: azkenengo kankamoa.

TXIKOTEKO KANKAMUE (B-a-j)

Def.: iz. B-a: lehenengo kankamoa. v. buruko kankamo.

kankilloi (M-d) - kankilloye (M-d)

Def.: iz. Geo. portuko putzu modukoa, sakonera handiagoa egiten dena. M-d: portuan, plaian edo errioan.

Zit.: kankilloye dau (M-d)

Ez: B-p-r

kanoa (B-j, M-d) - kanoie (M-d), kanóak (B-j, M-d, E-jf)

Def.: iz. “G. canoa, yates pequeños”. M-d: legez yolak dira. Turisten enbarkazioei ere deitzen diegu, jata txikiak, sei-zazpi-zortzi metrokoak eta horiek.

kanpai (M-d) - kanpaye (B-j, M-d) 1.

Def.: iz. “G. campana. F. cloche. I. bell”.

Entz.: M-d: zarrazoia egoten zenean jotzen ziren.

Dok.: Azkue. «Kanpae (B, ...). (V. Kanpa, 2º)»

kanpai (B-a [pái]) - kanpaye (B-a-j, M-d) 2.

Def.: iz. aurreko obramuertak enbarkazioari ematen dion zabalera, kanpai baten antzekoa-edo. B-a: Lekeition-eta abanikue-edo esaten diote.

Entz.: B-a: kanpai asko badauka arriskutsua da, itsasoak efetoa egiten dio eta barku askori karelak altxatu.

Zit.: kanpái asko dako (B-a)

kanpaña (M-d, E-jf, L-j) - kanpañie (B-m, M-d), kanpañi (O-b)

Def.: iz. “G. campaña”. Merkantean edo atunzaleetan.

Zit.: an ya eitxen dauie kanpañi lau illebete [atunzaleetan] (B-m) / da gero ba ein naban beste kanpaña bat [urtebetekoa petrolero batean] (E-jf) / bueno amen e ibiltte nitxan e bajuran bañe Kanariasen kanpañi eitte gendun / antxe eitten gendun kanpañi iru illebete ero lau [Kanarietan] (O-b)

kanpo- (kanpotik, kanpora, kanpuen..) (A, B, M, E, L, O)

Def.: adv.-ak sortzeko. Kanpo-. Barruari edo kostari kontrajartzen zaiona, itsas-frankoa. Kanpoko alderdiari ere deitu lekioke. Ant.: barru-.

Zit.: kánpon bere kosten da baya gitxi- gitxiau [itsukia] / kánpon kosten dana, da gorriau, arraingorri / Andiño baño kánporau dau Biskerra (A-ja) / úrren dan e brásatati gora, kánporau, beseu gidxau on da / atrapaten daui iru piesati gorantz, kála- kála- kánputan, ondó andidxen (B-a) / abadeju da kostaku be bai e? Bai, da kánpoku be bai / kálatan, or kánpuen / da orrek kalan bota, kánpuen / kalak besegutako ta orretako, ya diferentiek, dxun bi da ba kánpora / kánpora dabiltzasenak / da otor giñen Ondarrutik, etzerantz, da Ixaron e barrutik, pasa naitxen ni, da bera Artxikotetik, kánpotik (M-d) / bonbuxe da.. baa.. ee se-sango tzupa? ba otamar-berrogei brásatik kánpora (E-jf) / kanpuan e? itxaso frankuan aa (L-pj) / kanporus gus [“vamos para fuera” galderaren itzulpena, kanporuntz] / korrelatiban ipintte'osunin ba ya.. etxeakoo, kanporus juteko oo / kanpoko ollarrati oneik (O-b) / ta an e kanpotitabis, txibieruk, igual amendik orduerdiko birin-ero / on kanpotik-eta basatos, apartetik eta baa (O-z)

Dok.: Azkue. «Kanpo : 1º (c), exterior, fuera : extérieur, dehors.»

kanpo-barru - kanpo-barrue (M-d)+

Def.: iz. “G. latitud”. v. latitu.

Zit.: ekau kanpo-barrue (M-d)

kanporantzaldi - kanporantzaldidxe (E-jf)

Def.: iz. beheraldia, erresaka dagoenean itsasoak herrirantz barik beherantz egiten duen mugimendua. v. beherantzaldi, beheraldi, beherazkaldi.

kantarrabi (M-d) - kantarrabidxe (M-d)

Def.: iz. itsasadarretik behera datorren zarrazoia, sarri Izaro ikusi ere ez mandarik mandara. Matxakuraino zabaltzen da batzuetan. Urte guztian izaten da izotzaldiak daudenean. v. andandori, kain.

Entz.: M-d: batzuetan gernikarren lurruna esaten dugu, gernikarrak esneak egosten ari direla eta hango lurruna datorrela.

Ez: E-jf

kantidade (B-a, M-d) - kantidadie (B-a-j, M-d), kantidadek (A-ja), kantidadiek (M-d); kantidare - kantidaria (L-pj)

Def.: iz. (Atrapa, egon. Adj.: handia, txikia). “G. cantidad”.

Zit.: osea giau kosten da, kantidadek eitxen dis giau (A-ja) / errementateko ikari dakosu, baixú deu, arrañe ba kantidadi dauelakon asko (B-a) / atrapaten bada kantidadi ba Bilbora botaten da / arrastan e atrapa dot nik asko, kantidadie [tanborreroa] / atrapaten daui antxobie, baye es kantidaderik / segun se arrain kantidadi dauen, kantida(de) andidxe badau sardango bi / segun se kantidade arrain dakasun, eitxe san bana-bana despeska / kantidade txikidxe danin ba barrun akabate san, barkuen, akabate san. Baye kantidade andidxe ixeten senien ba, mollara ata bi-xete san [despeskan] / txitxarro anditxen, da, berak e kantidadiek ixeten sin orrek / esta otorten kantidadin, gránue (M-d)

kantil (A-ja - M-d [tíl]) - kantilla (L-pj), kantille (A-ja, B-l-p, M-d, O-b-o-z), kantillek (A-ja, M-d)

Def.: iz. Geo. (Egin). “G. cantil”. M-d: plaia eta urandiaren jausikera. B-p: jausikera, kalaren hegala. B-j: jausikera. O-b: plaiaren akabaera.

Entz.: M-d: arrastan kantilean egiten da nahi plaian ere bai.

Zit.: arrastan igual eitxen su kantillien e nai eitxe su plaidxen be bai / eun milletako kantillien / eun da bos millen, nortin eitxen da kantille. Kantille amaitxu: pláidxe, esatiles kantille due, kantillin sues kantillin-kantillin, da, plaidxe / norustin bere eitxen da kantille / amen eitxen da kantille / kantillek eitxen diles / gero dator kantille, da, ori kantille daueles eitxen e, ondak-ondak-ondak-ondak, aurrena (da) urandidxena / kantillin sues (M-d) / enjeneralin be ori atrapaten da kantillin, kantillin besiu sarra (O-b)

kantil-ertz (M-d) - kantil-ertza (M-d, O-b); kantil-egal - kantil-egala (O-p)

Def.: iz. Geo. plaiaren amaiera, kantilaren ertza, gero dator kantila.

Zit.: non ibil sarie? ta, kantillin ertz- kantil-ertzien / kantillin ertzin botaten su, da gero sus gorantz e biarrien [Orkadetan] (M-d)

kañabera (B-a-m, M-d, E-jf-s, L-pj, O-b) - kañaberia (L-l), kañaberie (B-a), kañaberi (O-b), kañaberak (M-d, O-b); kañebere (A-ja) - kañebere (A-ja); kañobera - kañoberie (B-j), kañoberak (B-j); kañubere - kañubere (A-ja)

Def.: iz. (Bota, etxa). “G. caña. F. canne à pêche”.

Zit.: igual kañoberak etxa diselakon itxosora (B-j) / mólletik kañaberias botaten tzue / Patxiko deitxuten ixen tzon e sárren bat, kañaberias, da Patxiko kálie / oiñ kañaberis básues, esaten su “átxetara nue” / oiñ atunetan estiborretik atrapaten deles kañaberias / ni neu enai ixen afesiñadu kañaberis iñoix be / atxetara ta dxuten etxas gusta niri, arraintzen e, kañaberias / asi dinin ya kañaberakas-da / kañaberakas asi sinetik eta ona dau ori / da atrapaten san kañaberakas da bedarragas [bedarjalea] / kañaberakas-da Mundakan ibiltxen dinak / kañaberakas dxuten giñen / kañaberakas e, múxarretan-da / atxiñe múxarretan, ibiltxen sin e, kañaberakas / Tonpoipera, orra dxuten sin arraintxen da, olan e, kañaberakas-da / kalie, kañaberakas da oteku ba esta / kasako arraintzue. Bueno au da kañaberie, kañaberakue / arrañe andidxe denien, kañaberakuk esiñdxau enbarka / au da ba kañaberako arraint(z)ue / neu enai ixen afesiñadu kañaberakue / kañaberako karnadie [ermitañoa] / len e ba errite sin apaidxo bat edo bi atzetik, errite sien ba arrañek agarrate (dauenin) masi itxeko gero karna-, kañaberarako / txarpi da kasarako, da amo, amo bakarra da, okerra por regla jeneral, kañaberarako / baye órrek die arrañe bixirik okitxeko, esatiles kañaberarako / otorten di kañaberadun morroyek Santursetik eta Algortatik eta, Mundekako erridxora / pikien. Kañabera botata, ya arraintxen [kañabera(k) botata] / amar kañabera botateko gitxienes amasei lagun bixus barruen (M-d) / gison bi, kañaberakoo gisonik ónenak (E-jf)

Dok.: Azkue. «Kaiñabera (Bc, Gc), caña, roseau.» / Urkidi. «caña (kañoberie)» (B3-373)

KAÑABERAN (B-a, M-d, L-j-pj); KAÑOBERAN (B-j)

Def.: adv. “G. a pulso”. Pikean, kainaberekin.

Zit.: emen e enbarasu itxen tzo onek, da emen be bai ba, pikín-da ibiltxeko kañaberan-da (B-a) / parrilladurie, noberan isterran aspidxen oteko.. kañoberarako, atunetan e? kañoberan- sabiltxenin, pikin sabiltxenin e? (B-j) / oin metodutaus obiek e, biberukas-da kañaberan-da / ni enai ibilli kañaberan-da, gitxi baiño. Kostera bat eiñdxot nik kañaberan / atunetan be saus kañaberan / kañaberan esta usaten txarpie, kasan baiño (M-d) / Lekitton a- e.. kañaberan dabiltzas (L-pj)

kañabereru - kañebereru (A-ja)

Def.: iz. kainaberekin dabilen enbarkazioa.

Zit.: estot ikusten ondo baya kañebereru da [Dimasen irudietako ontzi bat] (A-ja)

Ez: M-d, pikeko enbarkasiñue.

kañamo (E-jf) - kañamu (E-jf)

Def.: iz. Juan Franciscok Muus eta Dahlström-en liburuko “gayano”, Labrus ossifagus arrari hala deitu zion.

kapitan; kapitxan (M-d) - kapitxana (M-d, L-pj); kapitxen (B-r) - kapitxena (B-a-m)

Def.: iz. “G. capitán. F. capitaine, commandant. I. captain, master”. Cfr. agura. Kapitxana eta kapitxena-ren artean lehenengoa aukeratu zuen Dimasek, e-duna Bermeokoa zela esanez.

karakol (M-d, O-b) - karakola (B-l, M-d, O-b), itxasoko karakola (M-d), karakolak (M-d)

Def.: iz. “G. caracola de mar”. M-d: karakol handia izaten da.

Dok.: Anasagasti. «Itxasoko karakola, Tritonium nodiferun, Caracola de mar.»

karbonera (M-d) - karbonerie (B-j, M-d)

Def.: iz. “G. carbonera. F. soute. I. bunker”. M-d: ikaz-lekua. Galdaran erretzeko ikatza eroaten genuen lekua.

karburo (M-d) - karburue (B-a, M-d), karburu (O-b-p)

Def.: iz.: “G. carburo. I. carbide”. Ondarroan esan zidatenez pez pilotua kentzeko ere erabiltzen zuten.

karburozko - karburoskue (M-d), karburoskuek (M-d)

Def.: adj. “G. de carburo”.

Zit.: amén erute bien farola, bertón átzien farola, karburoskue / farólak, karburoskuek (M-d)

karda. Ik. garda

karel - karela (A-ja); kaél (M-d) - kaela (B-a-j, M-d, E-jf, O-b)

Def.: iz. “G. carel, regala”. M-d: obramuertaren gainean doana.

Dok.: Azkue. «KAREL : 1º (B, G), borde de lanchas : ribord, bordage des barques.» / Ortuzar. «Kaela. (karela). Orilla o borde de la lancha.» / Urkidi-Apraiz. (Txalupez ari direla) «regala (kaela).» (159) / Astui. «Regala: KAELA, KARELA» (I7-191)

karel-gane; kael-gane (M-d) - kael-ganie (M-d)

Def.: iz. kaelaren gainea.

karena (M-d)

Def.: ad. “G. carenar”. M-d: eskegi enbarkazioa baraderoan edo non den, sasiak-eta ekarri eta sua egiten zen ohola sikatzeko. Pintura eta dena bigundu egiten zen eta gero egiten zioten arraskatu eta hori.

Entz.: M-d: antzina egiten zen. Inoiz ikusi dut karburoarekin sikatzen enbarkazioa pintatzeko, txapa batean ipini karburoa eta ur apur bat bota, beroa ematen du, enbarkazioaren azpian pasa sikatzeko, pintatzeko. Horiek arrastako beharrak izaten ziren, pintatu ere egiten zenuen bustita dagoela eta edozertara.

Zit.: enbarkasiñuk karenate sinien / karenaten senin enbarkasiñue, onek batelak-eta, omoten tzoen blaká (M-d)

Ez: B-a; Ondarroan Bonik ere ez, antza.

karena (M-d) - karenie (B-r, M-d)

Def.: iz. “G. carena”. Karenatzearen ekintza.

Dok.: Azkue. «Karena (B-b-l), carena, carène.»

karga (B-j - M-d [gá]) 1.

Def.: ad. “G. cargar. F. charger. I. to load, to burden”. Ant.: deskarga, hutsitu.

Zit.: ta gau(b)eko amabitxarako, e? bárku kargata porture (A-ja) / enbarkasiñue karga / lélengoko bieji Endenera dxun giñen Alemaniara, ikatza kargaten / gu dxun giñan ara, dxaboye kargata Pasajesen / dxabois kargata dxun giñen, Almeidxara / Gatzes kargata otorte sien / sardiñas kargata bapora / ni dxun nai kargata makaelas e Afrikara / lelau ein gendun, karga amen Frantzin / Valensian beste sati bat karga gendun / frutak e karga gendusen / aixi kargateko (M-d)

karga 2.

Def.: ad. “G. cargarse, aumentar el viento, la mar...”.

Zit.: da aixe berdi da ba, áuntxek kalmí dau esta? Da aixi kargaten-kargaten-kargaten olárruek eta gero ta olarro gidxau (B-a) / leba-leba doye kargaten (E-jf)

KÁRGAN (B-a, M-d)

Def.: adv. (Ekarri). M-d: eguraldia gehitzen dakarrenean.

Zit.: així ba kárgan-kárgan, gidxau ekarten-ekarten-ekarten (B-a) / egualdidxek kárgan ekarten bában / kárgan dakar (M-d)

karga (B-j - M-d [gá], O-z) - kargie (B-j, M-d), kargí (O-b), kargak (B-g, M-d)

Def.: iz. “G. carga. F. cargaison, chargement. I. load”.

Zit.: kargá andidxe / merkantiri ba utzitxuteko kargak eta, ori da gabarrie (M-d) / selako txalopi, alako kargi (O-b)

kargada (M-d) - kargadie (M-d), kargádak (B-g, M-d)

Def.: iz. kargatzea, kargada, kargakada. Erdarazko hiztegiak ez dakar “cargada”-rik.

Zit.: au arrastan ataraten dauie-, en aquellos-, áretan urtitan e, kargádak-eta [kala-txitxarroagatik] (B-g) / makiñisti altzaten san ordubete goixau, preparateko, galdari bistu, da, esatil- presiñu egiñdxe, gero makiñi berotuten okitxe ban dzzzi! apur bat igiritxe bapora. Da, keyé, tximinikue ba keye bakixu kargadi emon da ba prepa:teko / an eiñdxosku guri sakupe erun be, kargadias, patelukas / baye sakupe eruen e? Kargádak / atrapaten da, berdela be kargadie, txitxarro andidxe be bai ataraten da kargádak, éuren sasoyen [arrastan] (M-d)

kargadero (M-d) - kargaderue (M-d)

Def.: iz. “G. cargadero. F. quai. I. loading place, wharf”.

Entz.: M-d: Zorrozan, Saltacaballosen, kargaderoak leku askotan egoten dira.

kargero (E-jf)

Def.: iz. “G. barco de carga, mercante”. v. kargako barku.

kargilla (M-d) - kargillie (M-d)

Def.: iz. M-d: gauzak, trasteak: paluak, erramuak, berga...

Ez: B-a

kargilla-burdin (M-d) - kargille-burdiñek (M-d)

Def.: iz. M-d: estiborreko mandatik eroaten ziren burdinak kargilla bertan ipintzeko.

Ez: B-a (zer den badaki hala ere).

Dok.: Astui. «Hierros de carga (para evitar la escora): KARGILLE-BURDIÑEK» (I7-191)

kargo - kargue

Def.: iz. “G. cargo, mando”.

Zit.: baye or e karguen plánta naitxen aitxe geisotu ta ogetabat urte dakotela (B-p) / nik agarra tzatenin karguri txe, ordun radidxotik klarú esate-san da / neuk estot ein eguno e? Neu kargún nauela, ni káso baten ee, ba nik noix agarra txat e karguri? / neurí estas toka, ni kargún nauenin da órrek ukurridu bes (B-j) / ya gixon-mutil nabillela ya, Sabalan on nai karguen [makinista] (B-m)

kargoko (B-a, M-d) - kargokuek (B-a, M-d), kargoko gixonak (M-d)

Def.: iz. “G. los cargos, los mandos”. M-d: makinista, patroia edo kontramaisua-edo.

kargu (M-d [gú])

Def.: adv. (Egon). “G. estar a cargo de, al mando de”.

Zit.: neu kargú nauela / kargú nau [patroiak sarri esaten duela dio] (M-d)

karioka (M-d, L) - kariokia (L), kariokie (B-l-o, M-d), karioki (O-b)

Def.: iz. “G. carioca”. Zenbat zentimetrokoa izango zen galdetukeran hogeita hamar-edo erantzun zidan. M-d: lebatz kumea.

KARIOKA IGIRIA; KARIOKA IGIRIDXE (M-d)

Def.: iz. zabaldutako karioka.

KARIOKA ZARRATU; KARIOKA SARRATU (M-d) - KARIOKA SARRATUE (M-d)

Def.: iz. zabaltzen ez den kariokagatik esaten da.

kariokilla (M-d), kariokille (B-a) - kariokillia (L-pj), kariokillie (B-l, M-d), kariokilli (O-b), kariokillek (B-a)

Def.: iz. “G. carioquilla”. Lebatz kumea. Zenbat zentimetrokoa izango zen galdetukeran hogei - hogeita bikoa erantzun zidan.

karkaba (M-d) - karkabie (M-d)

Def.: iz. Geo. M-d: harri biren bitarteko harea, pasua.

Zit.: e! Pása gara karkabara (M-d)

Ez: B-a, O-b

Dok.: Azkue. «KARKABA 3º (Bc), foso, zanja, cárcava : fosse, rigole, caniveau.»

karnata (E-jf, O-b) - karnate (A-ja), karnati (O-b-p-z), karnátak (E-jf, L-j); karnada (B-a-g-j, M-d, E-jf) - karnadie (B-a-j, M-d), karnádak (B-j, M-d, E-jf) 1.

Def.: iz. (Egin, ipini, jan, solta). “G. carnada. F. appât. I. bait”. A-ja: “la carnada”.

Zit.: yíbitxeko, yíbi, lebatzatako karnate kosten (A-ja) / ba igual karnada frésku estakolakon igual ikusten badau lupiñe-ta / baye seoseitxik saus báltxias ba igual karnada frésku dalakon (B-j) / karnada bixidxe / kañaberako karnadie / lupiñetako da karnada ona bai / ondiño otorten da itxasotik karnadie amuen / atzera datorren karnadie amuen / karnadi imiñi ámutan / karnadi imintxen tzue, berdel sasoyen berdel tátue / por regla jeneral, irugarren bueltan dxaten dau e, karnadie [gardak] / onetan eitxen san, karnadi asko solta / karnadi bixirik okitxeko / traña ba usaten dauie karnadi itxeko [ik. egin] / ondarrabitarrak eta oridxotarrak otorten di auna Mundekako plaire, e karnadi-txen / bajuren, ba atunetan gaues, karnadak eitxen / gaur e trañe edosetako usaten da, bay negun da bai e, atunetan be karnadak eitxeko ta / karnada barik / lulik etzo itxitxen dxaten, e, bera- berak atrapaten dau lelau e, a karnadie (M-d) / karnada konjelauas / karnada asko dekoe / arrañe saldu orduko eitxe su igual birritxen dxun e Burdeosera, ero iru bidar be bai incluso, karnata makalak-eta oten di-te ba, igual il in de-ta (E-jf)

KARNADARA (M-d)

Def.: adv. M-d: txibiatan joaten zenean lehen. Cfr. tangora.

Entz.: M-d: urrian Eara-eta joaten ginen abantean. Hiru amuko aparioa izaten zen, txitxarroa, takarta edo txiloa-edo ipintzen genion amu bakoitzean. Heltzen zionean txibiak alatzen genuen geldika-geldika eta sarabardoarekin atrapatu.

Zit.:  dxuten giñen abantien, Iera ta, karnadara / ori ixeten san txibidxetan dxuten giñenin karnadara (M-d)

KARNADATAKO (B-j-m, M-d), KARNATAKO (B-a-r, M-d); KARNATATAKO (O-b)

Def.: adv. “G. para carnada, como carnada”.

Zit.: karnatako gause ona da (B-r) / au atxiñen usete-san da, e lebatzetako, karnatako [txibia] (B-a) / usaten san gedxau be, lebatzetako karnadatako be bai / karnadatako besegutako / deposituk okitxen txusen, antxobies e salasoyen imintxeko, karnadatako (M-d)

KARNADATAN (B-j, M-d); KARNATAN (B-a)

Def.: adv.

Zit.: Burdeosera gus karnatan esta? (B-a) / Frantxín igual karnadatan ero- karnadatan ero bokartin igual (B-j) / karnadatan da datosenien (M-d)

karnata; karnada (M-d) - karnadie (B-p, M-d) 2.

Def.: iz. aparioa, harreman sexuala.

Zit.: orrek areri énbriri karnadi eskatu tzak (B-p) / karnadi eskatu tzo (M-d)

karpin - karpiña (L-pj), karpiñe (E-jf)

Def.: iz. “G. grampín”. Bar.: granpin. L-pj: jeneralean lau amukoa izaten da karpina. Klase asko daude: txikina, handia; tamainu guztiak daude.

Dok.: Azkue. «KARPIN (B-l), conjunto de tres o cuatro anzuelos unidos formando figura de ancla : aragne, assemblage de trois ou quatre hameçons en manière d'ancre.» / Garmendia. «Karpin: Anzuelo múltiple.»

karramarro (B-a-o-r, M-d, O-b) - karramarrua (M-d, L), karramarrue (B-a-l, M-d), karramarru (O-b)

Def.: iz. “G. cangrejo. F. crabe”. “Buey” eta antzeko mariskoak ere izendatzeko erabilia da. Bonik, esate baterako, “centollo”-ari sentollu deitu beharrean karramarru esaten diotela dio, berdin erdarazko “buey”-ri ere. M-d: portuan eta han Urdaibain zenbatgura daukazu hori.

Dok.: Azkue. «KARRAMARRO : 1º (AN-ond, Bc), cangrejo, crabe.» / Anasagasti. «Karramarrue, Garcinus maenas, Cangrejo común.» / Anton Perez. «karramarro (karramarrue) = (Carcinus maenas). G. cangrejo. F. crabe. I. crab.»

ERRIOKO KARRAMARROA; ERRIDXOKO KARRAMARRUE (M-d)

Def.: iz. M-d: karramarro berdea. v. zeruko karramarro.

HATX-KARRAMARROA; AS-KARRAMARRUA (L-pj)

Def.: iz. haitzetan egoten diren karramarroak.

HORMAKO KARRAMARROA; ORMAKO KARRAMARRUA (L-pj)

Def.: iz. v. infernuko karramarro.

INFERNUKO KARRAMARRUE (M-d)

Def.: iz. M-d: beltza da eta koadratua, harri tartean-eta egoten dira. v. kirriska.

Entz.: karnadatako erabiltzen da muxoak eta lupinak ateratzeko palangreekin.

Ez: B-a, O-b

KARRAMARRO-BIZARRA; KARRAMARRO-BIXARRA (M-d)

Def.: iz. ez dakit irudiak erakutsiz ezer argitu nuen, Liocarcinus puber eta Xantho incisus espeziei eman zien izen hori. M-d: askarra, bizarrak dauzka.

Entz.: M-d: zuloetan egoten dira. Mundakako Santa Katalinako moila atzean egoten ziren antzina, Askarretxen. Hortik haitzen izena. Giputzek eta kanpoko jendeak ere askarra deitzen diote, guk karramarro bixarra.

PARTE TXARREKO KARRAMARRUA (L-pj); PARTE TXARREKUA (L-pj)

Def.: iz. “G. nécora”. L-pj: nekorari horrela esaten genion hemen Lekeition. v. nekora.

Entz.: L-pj: guk nekora atrapatzen genuenean, gazteak ginenean, ez genuen ezagutzen eta ekarri gora eta aiba! parte txarreko karramarru ra au! eta uretara botatzen genuen. Gauzarik onena uretara botatzen genuen. Gaiztoa gainera, haginka egiten bazizun...

SARE-KARRAMARRUA (L-pj)

Def.: iz. L-pj: “patalin”. Txiki-txikinak dira, patak aliketak lakoxeak dauzkate. v. patelo.

Entz.: L-pj: sareak ebakitzen ditu.

ZERUKO KARRAMARROA; SERUKO KARRAMARRUE (M-d)

Def.: iz. M-d: errioko karramarroa. Karramarro berdea, nekoraren antzera baina txikiagoa. Gorrista ere bai baina gehiena berdea egoten zen. v. errioko karramarro.

Entz.: M-d: berton portuan ere atrapatzen izan da. Errioan zenbatgura daukazu.

Ez: B-a

karraspio; karraspidxo (M-d, E-jf, L) - karraspidxua (L), karraspidxue (M-d), karraspidxu (E-jf-s), karraspidxuk (E-jf); karraspixo - karraspixu (O-b)

Def.: iz. “G. serrano, carraspio”. M-d: durdoa lako berdin-berdina baina txikia. E-jf: “carraspio”. v. sarrau, txarro.

Entz.: M-d: kostan tresmailekin ateratzen da, antzina Mundakan moila-atzean ere atrapatzen ziren. Frijituta-eta jaten da baina ez da ona.

Ez: B-e-l-r

Dok.: Azkue. «KARRASPIO (Bc, G), serrano, pececillo de la costa : cernier, petit poisson de la côte.»

karrea, karria (E-jf), karrie (B-a, M-d)

Def.: ad. “G. garrear, ir a la garra”. M-d: ankillak hondoari ez heltzea, arrastaka joatea. v. kasia.

Zit.: karriten gues (B-a) / karriten gues (B-j) / karriaten geus / karriaten goyes / karria eitxen gu (E-jf)

karreando; karriendo (L-pj); karrindo (M-d)

Def.: adv. (Joan). “G. garreando”. Ankilla arrastaka eroan hondotik. v. kasiando, kasiaten.

Zit.: karrindo due (M-d) / karriendo goyas (L-pj)

karrete (O-b), karreta (B-l, M-d) - karretie (B-g-r), karreti (O-b), karrétak (B-g-l-r, M-d)

Def.: iz. “G. carrete”.

karretel (M-d) - karretela (B-a-j, M-d, O), karretelak (B-a)

Def.: iz. “G. carretel”. M-d: arrastan alanbrak biratzen direnak eta mailetak-eta batzen direnak.

Entz.: M-d: orain pentsatzen dut ez dutela erabiltzen askorik hauek antxobatan. Lehen karretelera brageroa sartzen zen, orain karretelean batu beharrean eskuz biratzen dizute kubertara.

karro (M-d) - kárrue (M-d), karru (E-jf [ká], O-b), karruk (E-jf, O-b) 1.

Def.: iz. “G. carro”. M-d: orain dagoena enbarkazioa eskegitzeko.

Zit.: kárrora gues (B-a-j) / kárrora idxen motorra (B-j) / kárrure altza gus / Bermion altza gus kárruree bapora ero enbarkasinue (E-jf) / txalopi karrure erutea gus / karrure altzatea gus / txalopi e karruree altzatea (O-b)

karro (M-d) - kárrue (B-r, M-d), karru (O-b) 2.

Def.: iz. “G. carro”. Arraina edo artea eroatekoa.

Zit.: atxiñen, andrak erute-san dauie, oiñ e atune eruten dana, kárrutan (B-a) / aretan eruten san bokarta karrutan imiñdxe / kárrora botaten atunek (M-d) / da urrengo goxin eitte'ou ba, agarra.. ata karroa, eta “eskei”, Bermion, guk esei [sareak tintatu eta gero] (O-b)

kartapartillak egin; kartapartillek (egin) (B-p)

Def.: ad. arazoa nola edo hala konpondu.

Zit.: kartapartillek eiñdxus / guk eiñdxu kartapartillek, bakotxa beranagas dxun garie [sozigo bi haserretu ondoren] (B-p)

Dok.: Anton Perez. «kartapartillek eiñ = Arazoa zelan edo halan konpondu, antolatu. “Hemen eindje dauz kartapartillek” (-- erd. partija).»

karter (M-d) - kárterra (B-m, M-d); káter - káterra (B-j)

Def.: iz. Mek. “G. cárter. I. box, mud-shield”.

kaseta (B-j, M-d) - kasetie (B-a, M-d), kaseti (E-jf), kasétak (B-a)

Def.: iz. “G. caseta”. M-d: zubia. v. puente, zubi.

kasia (O-b)

Def.: ad. ankillak hondoari ez heltzea, arrastaka joatea. v. karrea.

Zit.: kasiaten gus / kasia eiñyou (O-b)

kasiando (O-b)

Def.: adv. ankilla arrastaka eroan hondotik. v. karreando.

Zit.: kasiando gus (O-b)

kaskarratoi (M-d) - kaskarratoya (M-d), kaskarratoye (B-o-r)

Def.: iz. “G. cangrejo moruno”? M-d: errekako langostinoaren antzera egiten du. B-r: ilea daukate. v. santiagito.

Ez: E-jf

Dok.: Anasagasti. «Kaskarratoie, Eriphia spinifrons, Cangrejo moruno.» / Anton Perez. «kazkarratoi (kazkarratoie) = Haitz artean biziro mugitzen den karramarro mota bat, kolorez iluna, gorputz trapezoidala, hanka iletsuekin. Izen honek haitzako arratoia ematen du aditzera.»

kaskillo (B-a, M) - kaskillue (B-m)

Def.: iz. Mek. “G. casquillo”. M-d: ardatzak daroana desgasteagatik bat barrutik eta bestea kanpotik.

Entz.: M-d: antzina guaiakan materialekoak ziren eta gero etorri zen metal zuria, bigunagoa. Desgastea badago metal zuria gastatzen da bera ardatza baino arinago.

Zit.: biélin kaskillue / kaskillu enpaketadurina [B-m: “casquillo de empaquetadura”] (B-m)

kasko (B-g-j-p-r - M-d - O-b [kás]) - káskue (B-j-l-m, M-d), kásku (O-b-z)

Def.: iz. “G. casco. F. coque. I. hull”. M-d: enbarkazio galdua ere (enbarrea) izan daiteke.

Dok.: Astui. «Casco: KASKUE» (I7-191)

kastaio; kastaidxo - kastaidxue (B-l-o-r)

Def.: iz. B-l-r: erramua doan lekuan, kaela doan lekuan, manda bietan ipintzen den egur zati bana, erramua gastatu egiten delako.

Ez: M-d

kastillo (M-d) - kastillue (B-a, M-d)

Def.: iz. “G. castillo”. M-d: kubertan aurrean egoten den salto bat.

Entz.: M-d: arrasteroek askok dauka kastiloa, orain atunetan eta antxobatan-eta dabiltzanek ere askok erabiltzen du.

katalejo (B-a, M-d) - katalejue (M-d)

Def.: iz. “G. catalejo. I. spyglass”.

kate (B-a - M-d - E-jf [té]) - katie (B-a-p, M-d), kati (O-b), katíek (B-a, M-d), katik (O-b); katai, kata - kataya (L-j) 1.

Def.: iz. “G. cadena. F. chaîne. I. chain”. Edozein kate izan daiteke baina Lekeitioko eta Ondarroako adibideetan ikus daitekeenez amarratzeko kateak izan daitezke bereziki, aihena.

Entz.: O-b: Mutrikun eta Getarian-eta, bakoitzak bereak edukitzen dituzte, Ondarroan ez. Ondarroan lehenago bai, baina orain buiak daude ipinita.

Zit.: bapora kataitara daroyou molla-kontratik [bapora amarratzeko kateetara] (L-pj) / erun bajora katita! / amarra bajora katitan! (O-b)

Dok.: Azkue. «Kate (AN-b, B, BN-s, G), khate (S), katea (B, ...) : 1º cadena, chaîne.»

ERREMORKAKO KATIE (B-j)

Def.: iz. erremorkarako eroaten den katea.

Entz.: B-j: niri ez zait tokatu erremorkan katea eroatea baina ostantzean eroaten da erdian pisua emateko.

kate - katie (B-m) 2.

Def.: iz. Mek. B-m: “cadena de distribución”.

kate-malla (M-d) - kate-mallie (M-d)

Def.: iz. “G. eslabón de la cadena”.

katezko; katasko - kataskua (L-j-l)

Def.: “G. de cadena”.

Zit.: maimena be katasku usaten da, esta? (L-l)

katillo. Ik. tertza-katillu

katre (B-a - M-d [ká], L-pj) - kátrie (B-a-j), katriak (L-pj), kátriek (B-a), kátrik (E-jf)

Def.: iz. “G. catre”. M-d: arrantxoetan egoten direnak lo egiteko.

Zit.: estau modorik eta ala dxun kátrera, guárdikupakarrik geratu (B-j)

Ez: O-b, kamaña.

katxalote (M-d) - katxalotie (B-o, M-d); katxalota - katxalotia (L), katxalotak (L)

Def.: iz. “G. cachalote”. M-d: zeroi kumea.

Ez: Ondarroan Bonik balleni deitzen diotela esan zidan, hori dela berezkoa bertan.

Dok.: Anasagasti. «Katxalotie, Physetes catodon, Cachalote.»

katxot - katxota (L-j-l), katxotak (L-j)

Def.: iz. itsasoak apurtukeran ateratzen dituen zuritasunak. v. ardi, olatx.

Dok.: Azkue. «KATXOI (B-l), maretón, olas pequeñas en alta mar, producidas por el viento: houle, vaguelettes produites par le vent en haute mer.»

KATXOTERA DAGO HAIZEA; KATXOTERA ROO AIXIA (L-l-pj), KATXOTERA RAO (L-pj)

Def.: e. Luisek behin eta berriro errepikatu zuen esaldi osoa, badirudi esaldi egina dela. L-pj: “los corderos” ikusten direnean.

Zit.: beitu! errementaten dao, katxotera rao! [L-pj: errementatzen dagoenean] (L-pj)

kaza - kasia (L-l), kasie (B-j)

Def.: iz. “G. pesca a la cacea”.

Entz.: L-pj: Lekeition aspaldion ez dira dedikatu, kañaberan dabiltza.

Zit.: kasí etor da lelau esta? istoridxen (B-j)

KAZAN; KASAN (A-ja, B-a-g-j - M-d - E-jf-s [sán], L-j-l, O-b)

Def.: adv. (Ibili, joan). “G. a la cacea”. L-j: “a la cacea”.

Entz.: B-a: lupinatan ere ibiltzen da kazan.

Zit.: kasán gues (B-j) / kasán dusenati kaseruek / atxiñe gu kasan ibiltxen giñen, nebera barik / kañaberan esta usaten txarpie, kasan baiño / kasan atrapaten da batelakas / kostan atrapaten di kasan / kasan atrapaten den txitxarrue / kurrukana da baitxe ba amen kasan ibiltxen dena txitxarrotan-da (M-d)

KAZARA; KASÁ (O-b)

Def.: adv. kazara, kazan.

Zit.: lelengo mari beti e kasá, eitte san lena (O-b)

KAZARAKO; KASARAKO (M-d, E-jf)

Def.: adv. “G. para la cacea”.

Zit.: au da kasarako, kurrukanerako / kasarako, pikerako estako serikusi / txarpi da kasarako (M-d)

KAZAKO; KASAKO (M-d)

Def.: adj. “G. de cacea”.

Zit.: kasako arrañe / kasako apaidxue / kasako arraintzue / txitxarro suridxe ixe lei kasaku be (M-d)

kazarrain. Ik. arrain

kazero; kasero (B-a, M-d) - kaserue (B-a), kaseru (E-jf, O-b), kaséruek (B-g, M-d), kaseruk (E-jf)

Def.: iz. M-d: kazan doazen enbarkazioak.

Zit.: giputzek esti kaseruk [kazan ibiltzekoak] (B-g) / ño! Ori bárku kaseru da [kazan arrain asko atrapatzen duela] (B-a) / aurten be onek e, kaserupe Irlandan-da ibili riras (L-l) / au kaseru re / kaseru re, papardu (O-b)

ke - keyé (E-jf)

Def.: iz. kea, errioko hautsa. v. hauts.

Ez: B-j

-ki

Def.: atz. gaitasuna adierazten duen atzizkia.

AURREKI (M-d) - ÁURREKIDXE (B-a, M-d)

Def.: iz. traina armatu barik dagoenean aurretzat erabil daitekeen txikota. Eskokidxe eta bragerokidxe ere entzun ditut.

SOIAKI; SÓIDXAKI - SÓIDXAKIDXE (M-d)

Def.: iz. soia egiten den arbola, materiala.

TINTAKI - TINTAKIDXE (M-d)

Def.: iz. tinta egiteko materiala.

kikuka (M-d [kí]); kíkuke (M-d)

Def.: adv. marka bat ikusi ez-baian egotea.

Zit.: da ukuste sunien, ee, Otzun etzie Lamidxen puntan, kíkuke / márkaten du Kábutik, kíkuke / Kánpoko eskiñadi da, Lekeitxoko titillie kíkuka, da, norusteka (M-d)

kikumera (B-a-p); kikimera (B-r)

Def.: ad. “G. zambullirse”. Kikunbera izango litzateke jatorrizkoa. v. must egin, dzanga egin.

Zit.: gosan kikumeraten! / dxangiu esaten da ba kikumeraten eurek ixurdek aulan / kikumeratie / ia, señe sorrotzen kikumeraten (B-a) / ataten dauena personik kikimerakeran [bitsa] / kikimeraten deu, da atrapaten dau arek edose arrain [txori batek] (B-r)

Dok.: Ortuzar. «Kikümera. Zambullirse de cabeza en el agua.»

kilo (A-ja - M-d - E-jf - O-b [kí]) - kilu (O-b); killo (B-a-j - M-d - E-jf [kí], L-pj) - killua (L-pj), kíllue (B-a)

Def.: iz. “G. kilo”. Presioa neurtzeko ere erabilia.

Zit.: makaela dau kíllun iru sartxin dana, da dau makaela kílloku oten dana / kílloko makaela / orreitxi presiñuas dau au, igual iru kíllo ero kíllo bi ero gausie / arek egun baten atrapa sauen e bosteun killo beseu / bos mille killo breka (B-j) / antxoba koxkorra, atzo ekarri gendusen bi milla kilo / kilo askoku [kilo askoko marraixua] / berreun da ogei peseta.. kílu (O-b)

kinka, kinke (E-jf, 3) - kinkek (E-jf)

Def.: iz. traina gauez ikusteko botatzen diren argiak. v. bonbilloi, koreano.

kintal; kinttal (O-b); kintxál (M-d) - kintxala (M-d); kintxél (B-a-j)

Def.: iz. “G. quintal”. M-d: berrogeita hamar kilo.

Zit.: neskatillek igaro daui ba ogei kintxél edo berrogei kintxel edo se ekar dauen / arridxek esate-san disen aulan kintxelekuek / da, patroyek esate-san dosku, edo armadoriek, bueno ba amar kintxel okin, olako otzaratan (B-a)

kintaleko; kinttaleko (L-pj)

Def.: iz. L-pj: besiguak pisatzen ziren otzarak.

Entz.: L-pj: “honenbeste kintaleko ekarri ditu horrek bapororrek” esaten zen.

kirriska (O-b) - kirriski (O-b)

Def.: iz. haitzetako karramarro beltza. v. infernuko karramarro.

kisketean; kisketien (B-g-r, M-d); kisketan (B-p)

Def.: adv. M-d: lebatzetan gora eta behera ibiltzen esku-aparioekin. B-r: amu-bakarrarekin kisketean, lebatzetan. v. amu-bakarrean.

Ez: E-jf

kiskilloi (M-d) - kiskilloya (M-d), kiskilloye (M-d), kiskilloi (A-ja)

Def.: iz. “G. quisquillón”. M-d: “quisquillón”, ezkira handia.

Entz.: M-d: portuan atrapatu dute aurten ondo [92-93]. Behin suertatu zitzaidan, urte asko da, Busturin egin genuen ezkira eta Txatxarramendiko plaiatik oinez etorri ginen Portuondora. Bertan plaiaren erdian putzutxu batean leutz-tartean sarabardoaren punta sartu nuen eta kilo bat kiskilloi bertan, itzela. Ostantzean errioan ezkira txikia egoten da. Durdotako erabiltzen zen antzina, amu batean kiskiloia eta bestean karramarro beltza.

KISKILLOITAN; KISKILLOITXEN (A-ja)

Def.: adv.

Zit.: bertán aa.. pláyetan-taa.. kiskilloitxen ta órretan [Plentziakoak lehen] (A-ja)

kiskira. Ik. iskira

klabito (L) - klabitua (L), klabitue (B-l), klabitu (O)

Def.: iz. lebatz kumetxua. B-l: txikiena, antxobaren bestekoa. v. pitillo.

Ez: B-j

klara (B-a, M-d) - klárie (B-a, M-d)

Def.: iz. “G. clara”. Txubaskoaren ondoren dakarren zeru argia.

Zit.: e! An dakar klárie (B-a) / abe Mari! Kláriri! Bidxar egualdidxe santarra (B-p)

koble (M-d), kóbla (B-m, M-d) - kóblie (B-a-j, M-d), koblak (B-a-j)

Def.: iz. “G. brazolada, pernada del palangre, tanza”. M-d: tertzan amurik amura doana. v. potxera.

Entz.: M-d: brekatan erabiltzen da kobla bateko aparioa edo kobla bikoa. Edoze arrainetan ere bai, lebatzetan lehen erabiltzen zen amu-bakarra eta gero hiru amu ipinita ba hiru kobla.

Ez: E-jf

KOBLEAN BI; KÓBLI(E)N BI (M-d); KÓBLAN BI (B); KOBLE (L)

Def.: e. “G. coble”. Lulatan edo brekatan arrain bi era batera atrapatzen direnean esaten da.

Entz.: L-pj: partxemikiak ere bai, breka ere bai, neskazarrak ere sarri atrapa ditugu bi.

Zit.: kóblan bi dakat / kóblan bi atrapa dot (B-a)

Ez: E-jf, arrain bi dakates.

kobra (B-j - M-d [brá], L-pj) 1.

Def.: ad. “G. cobrar”. Cfr. ala. B-j: kobratzea ez da dena alatzea, igual braza bi edo hiru.

Zit.: kóbra ori brásatxu bi górautxuau! (B-j) / ori sénu kóbra (B-a) / kóbra ori sénue! (E-jf)

kobra 2.

Def.: ad. “G. cobrar dinero”. Ant.: paga.

Zit.: atxiñe, sapatun kobrate san kofradidxen / omoten dau papela gero kobrateko bankun edo, atxiñe kofradidxen kobrate san, oiñ e, gaur e bankun kobraten da / orrek andrak kobraten dauie estaik e bosteun edo seireun peseta orduko, kobraten daui saregiñek / neskatilli dxuten san kobraten eguenetan, saliue (M-d) / kobrate'osu bera diru (O-b)

ELANTXOBEKO KOFRADIAN KOBRAKO DOZU HORI; ELANTXOBEKO KOFRADIDXEN KOBRAKO SU ORI (M-d)

Def.: e. arraina josi, alatzen egon eta eskapatzen zuenean esaten zen esakera.

kodast (M-d [dást]) - kodasta (A-ja, M-d); korast - korasta (L-pj); koast - koasta (E-jf, O); koróst (B-a) - korosta (B-a-l-o)

Def.: iz. “G. codaste”. M-d: “roda”. B-l: guk hemen txarto esaten dugu, erdaraz “codaste” da atzekoa eta hemen aurrekoari deitzen diogu.

Zit.: lantzin kabesada bat eta aulan.. e? esatiles e.. sartun eitxen deuela koasta (E-jf)

Dok.: Azkue. «Kodasta (B-b), codaste, coraza de hierro que tiene la lancha en sus extremidades, para afianzar la quilla : étambot, armature de fer que l'on adapte aux extrémités de la barque, afin de garantir la quille. (V. Branka-burdiña.)» / Urkidi-Apraiz. «codaste (korasta)» (194)

AURREKO KODASTA (M-d); AURREKO KORASTA (L-pj); ÁURREKO KOASTA (E-jf)

Def.: iz. bermeotarrek korosta esango luketena. Rafaelek behin aurreko korosta aipatu zuen.

ATZEKO KODASTA (M-d); ÁTZEKO KOASTA (E-jf)

Def.: iz. “G. codaste”, atzekoa. Dimasek atzekoari ere deitzen dio horrela, badirudi Bermeon korosta aurrekoa bakarrik dela nahiz eta behin Rafaelek ere atzeko korosta aipatu.

kodillo (B-a, M-d) - kodillua (L-pj), kodillue (B-a-j, M-d), kodillu (E-jf, O); korillo (L-pj)

Def.: iz. “G. codillo”. M-d: bihurra.

Zit.: klaro orrek e txikotak ba bidxor asko dakoles kodillu artzin dau / e ori kodillu kendu / kodillo sarratue (B-a)

Ez: L-j-l, txanbiurra.

kodillotu (B-a, M-d)

Def.: ad. M-d: alanbrak edo txikotak bihurrak hartu.

Zit.: alanbri kodillotu da edo txikota kodillotu da (M-d)

kofradi (B-j, M-d) - kofradidxe (B-j, M-d); kofrai (B-a [frái], O) - kofraidxe (B-a), kofraxe (O)

Def.: iz. “G. cofradía”.

Entz.: M-d: Mundakan kasinoaren azpikoa da kofradia. Bermeon gerra denboran bi egon ziren, errepublikanoena kofradia zaharrean eta nazionalistena pentsatzen dut oraintxe dagoen lekuan. Mundakan ere bi egoten ziren, bat San Pedro kofradia orain jubilatuen hori-eta dagoena eta, hemen geure etxearen behean egoten zen beste bat, Santa Katalina kofradia.

Zit.: kofradi aspidxe, beteta ote-san da esta? beseuas (B-j)

kofradinte (M-d) - kofradintiek (B-j, M-d)

Def.: iz. kofradiako jendea.

kofre (M-d, O-b), kofra - kófre (A-ja), kófrie (M-d, B-a-j-p), kófri (O-b), kofrak (B-j-p); kópra (E-s) - kópri (E-jf-s), kóprak (E-s); kopla (L-pj) - koplia (L-pj)

Def.: iz. “G. cofre, mascato, alcatraz”. M-d: hegoak zabalduta braza betekoa da, ez da hain handia baina hego luzeak dauzka. Zaharra denean hego zuriak edukitzen ditu eta punta beltzak, gaztea denean gris antzera egoten da. Asko jaten duenari ere esaten zaio. L-pj: “mascato”. O-b: giputzek sanga [zanga] esaten diote.

Entz.: B-j: kofra egoten da bokartean ere bai. Arraina atrapatzeko eguno ez du erdian jotzen, beti ertzetan. L-pj: dzanga egiten du horrek.

Zit.: ño! Kofripaiño gedxau dxate su! (M-d)

Dok.: Azkue. «Kofra (B-b), cofre, ave marina grande que se zambulle echándose de lo alto : frégate, grosse mouette qui plonge d'une grande hauteur.» «KOPLA : 1º (B-l-ond), cofre, gaviota que se zambulle de lo alto.» / Anton Perez. «kofra (kófrie) = (Sula bassana). Alcatraz.»

koipe (B-a - M-d [pé]) - koipie (B-a, M-d), koipí (O-b)

Def.: iz. “G. grasa”.

Zit.: itxaskatua, atxiñe, gerra-denporan usaten san, orrek omoten dau sañá, koipie, barruko orrek, koipi omoten dau, da orregas koipias eitxe-san atxiñe gosie ta bakixu, an gerra bueltan, da eitxen san arrañe prejidu / dau “kala txitxarrue”, ixeten da e nobienbre, disienbre, eneron, koipi dakona erreta dxateko / perloi baltza da, perloi gorridxen antz-antzekue, bay da berdeskiaue, koipe gedxauko arrañe / bela-orrotzak oten sin adarrien, da adarrak okitxe ban koipie, koipi-, da an koipetan sartunde oten sin bela-orrotzak / se neguen otorten da, atxiñe ori txitxarroo koipeduna (M-d)

koipetsu; koipetzu (M-d) - koipetzue (M-d)

Def.: adj. “G. grasiento”.

Zit.: baye sardiñie a naturala, badidxetan atrapate sana, a, koipetzue, oiñ estau (M-d)

kojidu; kodxidu (E-jf); koidxidu (B-a, M-d); koidxiu (L-pj [kodx?]); koxiu (O-b)

Def.: ad. M-d: batu, buietara txikota batzea edo tximinoitan tragolera batzea esate baterako. B-a: “recoger”.

Zit.: koidxiusu ori aparidxuori! (L-pj)

Dok.: Azkue. «Koidxidu (B-l). (V. Koiu.)» «KOIU (B-a), coger, saisir. = En B-l se concreta su variante KOJIDU á significar el acto de recoger los aparatos de pesca En B-l on emploie sa variante KOJIDU pour signifier seulement l'action de ramasser les engins de pêche.»

KOJIDU TRAGOLA ETA GOAZEN ETXERA!; KOIDXIDU TRAGOLA TA GUSAN ETZERA! (M-d)

Def.: e. “G. apaga y vámonos”.

kojinete (M-d) - kojinetiek (M-d); kojiñeta - kojiñetie (B-m), kojiñetak (B-m)

Def.: iz. Mek. “G. cojinete”.

kokotxa; kokótx (B, M-d) - kokotxa (M-d, E-jf, L-pj), kokótxak (B-a, M-d, E-jf)

Def.: iz. “G. cococha”. M-d: lebatza eta makailoaren bizarra. v. bizar.

Entz.: M-d: kokotxak beti jan dira saltsa berdean nahi albardata.

Dok.: Azkue. «Kokotxa (B-b), barbadilla de la merluza, barbillon de la merlue.» / Astui. «papadas (Kokotxak)» (B4-139)

kolaio; kolayo - kolayo (A-ja); kolaidxo (M-d) - kolaidxue (M-d); koladxo (E-jf, L-l) - koladxua (L-pj), koladxu (E-jf), koladxuak (L-l); kolaxo (O) - kolaxu (O)

Def.: iz. “G. golayo, colayo, olayo. F. chien espagnol. I. blackmouthed dogfish. L. Galeus melastomus”. v. itsuki 2.

Entz.: E-jf: ur haundikoa da. Ehun eta berrogei braza edo handik kanpora atrapatzen da. Denetara jaten dugu, sikatuta eta arrautza kenduta eta edozelan.

Dok.: Azkue. «KOLAIO : 2º (B-l), colario, un pez sin escama, con piel, que se enrosca al aparejo como una culebra : certain poisson dépourvu d'écailles, qui s'enroule comme une couleuvre autour de la ligne de pêche.» / Anasagasti. «Sapalue, Kolaijjue; Alosa alosa, Sabalo.» / Anton Perez. «kolaijo (kolaijue) = Ik. itsukije.»

KATU-KOLAIOA; KATO-KOLADXU (E-jf)

Def.: iz. Juan Franciscok Muus eta Dahlström-en liburuko Chimaera monstrosa-ri eta Coryphaenoides rupestris arrainei ere kato-koladxu deitu zien. Lekeitioko berba zela esan zuen baina inoiz entzun diela zaharrei Elantxoben ere.

KOLAIO EMEA; KOLADXO EMIA (L-pj), KOLADXO EMIAK (L-pj)

Def.: iz. L-pj: txikitxuak dira horiek. Kolorea ere diferentea dauka beste kolaioarekin, gris argia-edo.

Dok.: Azkue. «Kolaio-eme (B-l), gato, un pez llamado también ITXASKATU, “gato de mar” : roussette, poisson appelé également ITXASKATU, “chat de mer”.»

kolaka; kolak - kolaka (E-jf-s)

Def.: iz. “G. lirio, bacaladilla”. E-jf: antzinako berba da. Piedrabolan hasi garenetik liridxu deitzen diogu. v. lirio, perlita.

Dok.: Azkue. «KOLAKA (B, Gc, L), alosa, sábalo, pez marino del género clúpeo, que sube por los ríos en la primavera : alose, poisson de mer, du genre clupéoïdes, qui remonte les fleuves au printemps.»

kolanegra (M-d) - kolanegrie (M-d), kolanégrak (M-d)

Def.: iz. latinez Oblada melanura deritzon arraina izango dela uste dut. v. buztanbaltz, popamiento.

KOLANEGRATAN; KOLANEGRETAN (M-d)

Def.: adv.

Zit.: kolanegretan-da ibiltxen giñenien, bogi sartzen badxatzun aspire eskiretako be esendun eitxen (M-d)

koletor - koletora (B-m)

Def.: iz. Mek. “G. colector”. B-m: motorraren alboan dago.

Zit.: atate su porkeri gustidxe, eskapetik, koletoretik (B-m)

kolo (M-d) - kólue (M-d)

Def.: iz. arraingorria. M-d: perloia. v. kukutz, perloi.

Dok.: Azkue. «KOLO : 1º (B-mu), trigla golondrina, cierto pez rojizo, de cabeza desproporcionadamente grande : trigle, grondin, poisson rougeâtre, à forte tête pyramidale.»

kolondrin (O-b) - kolondriñe (O-b)

Def.: iz. O-b: perloiaren arrazako arraina.

Entz.: O-b: arraza horretakoetan neskazarra da ederrena jateko. Kolondrina bastoagoa da.

Dok.: Azkue. «KOLONDRIN : 1º (B-l-ond), trigla golondrina, pez rojizo de cabeza desmesuradamente grande : trigle, grondin, poisson rougeâtre, à tête démesurément grande. (V. Kolo, 1º.)»

kolla (M-d) - kóllie (M-d)

Def.: iz. “G. colla”. M-d: taldea, enbarkazioa datorrenean eurek deskargatzen dute arraina eta abar.

Entz.: M-d: Ondarroan ere badaukazu kolla.

komandantzia; komandantzi (M-d) - komandantzidxe (M-d)

Def.: iz. “G. comandancia”.

komun - komune (B-j, M-d)

Def.: iz. “G. servicio”.

Entz.: M-d: antzina ez zen egoten komunik eta atzetik egiten zen. Gizon bat baino gehiago ito da horrela, atunetan gauez trabes largata eta inor egon ez.

kondensador (M-d) - kondensadora (M-d)

Def.: iz. “G. condensador”.

konfesonario; konfesonaidxo (M-d) - konfesonaidxue (M-d)

Def.: iz. M-d: “caseta confesonario”. Baporetan lema kasetaren barruan joaten zen.

Dok.: Astui. «caseta de púlpito» (I6-57)

konjela (M-d, O-b)

Def.: ad. “G. congelar”.

konjelador (M-d) - konjeladorak (M-d)

Def.: iz. “G. barco congelador”.

konkan (B-a - M-d [kán])

Def.: adv. (Egon). Konkan, dudazkoa, erdibidekoa. Osasunagatik, eguraldiagatik eta abar esaten da.

Zit.: konkán deu egualdidxe (B-a) / egualdidxeitxi be esaten da, an e, txarrerako edo onerako edo dauenin “konkán dau” / biberuen besata, da, arrañe ya eiñdxa daueneko ya biberora, lélengutan e atrapaten denien ba, e an oten daa.. konkán bixiko da ilko da ta aulan-da (M-d)

konpañe (B-a-j-m, M-d, O-b) - konpañie (M-d); konpañi (L)

Def.: iz. “G. compañía”. Hiru zentzutan entzun dut hitz hau: 1. Elkarrekin ibiltzen ziren baporakatik, ezaugarri berdin bat eramaten zuten elkar ezagutzeko. 2. Izurdeekin ibiltzen zenean egun baterako erkideak izaten ziren enbarkazioak. 3. Dimasek adibide batean enbarkazio batek beste bati traina apurtzen dionerako ere erabili zuen.

Entz.: M-d: neberarik ez zen egoten eta konpañean joaten ziren bost edo sei bapor. Egunean bati tokatzen zitzaion denen arraina ekartzea. Bela altudunak, bikoak, fokadunak egoten ziren orduan enbarkazioa zeure konpañekoa den ezagutzeko. L-pj: izurdeak gorria ateratzen zuenean, han bost enbarkazio gertatzen baginen bostentzat izaten zen arrain hura, hamar bapor bazeuden hamarrak konpañi, batek botatzen zuen eta gero denak konpañi izaten ziren. Batzuek izurdeek mugimendu handia zerabiltela ikusten bazuten aurrera korritzen zuten.

Zit.: eta eitxe san konpañe / baya saus, konpañen orrés [horregaz] (A-ja) / atxiñen konpañitan dxute-san da / sei konpañe bagari sei belak igualak / áurreko gixonak esaten tzoye ba ei! aldarri edo seoser. Aregas gu dau esan konpañi dala [izurdeekin] / aldarri eitxen batzo diñotzo “ya su esara konpañe”, ya sarratute dakolakon e, au, txikota ta eskue / onék artun tzo konpañi esta? / patroye espertu báda, bueno espertu es, diño “e! Etzat artungo konpañerik, ba ondiño órrek e arrañe atako daui-ta” (B-a) / da eitxe-san di iru edo lau bapor konpañe, da tripulantiek kanbidxe (B-m) / e! Konpañe! [manjungan] / einguu irurok konpañe? [gauez altxatu diren gizon bi edo hiruren artean, atrapatzen dutena eurentzat] (B-j) / baporak, ibiltxe sinin nebera barik eta konpañitan / ordun e, nebera barik eta ibiltxe san konpañitan enbarkasiñuek / dxakitxeko, se konpañetaku din, konpañitan dxute sin igual bost edo sei bapor / amen eruten san atunetan, belatxu bat.. konpañitako enbarkasiñuek, konpañitan ibiltxe sien e, orduen esan oten neberarik-eta. Da dxuten sien igual bost edo sei bapor konpañien, es e arrañe konpañe e? konpañien.. / su dxuten siñen ba konpañin ba, latín áltukas, edo bela txikidxas, edo fókadunas edo / dxakitxeko seiñ e, konpañeko enbarkasiñu (den) / aberidxe arregla arte konpañe / sarratu eskero kortxo bidxek, ixeten san, a- a sarratu eskero, gedxau estau konpañerik [izurdan] / arek áurrie sarratu orduko allegaten basan enbarkasiñue: konpañie / allegaten basara, berak áurri sarratu orduko, sara konpañe / atrapate banak áurri ta átzi sarratu orduko, konpañ(i)n sartze san / arrañe atrapaten badau, a dxute san arrañegas saltzien, da, konpañ(i) artun dauenak, egun gustidxan ote sin konpañin, berak atrapate baban ba konpañin, a erridxen dau baye konpañin sartze san, bestik atrapaten (dauen arrañentzak) / blankuren-da esan oten konpañerik / konpañie, apurtuten san, ogetalau ordun barruen, esatiles egunen barrun akabate san konpañie (M-d) / da orrék e txalopik, sekula espan artzen e konpañerik [izurdan] / desiaten e konpañe emoteko, da nik es es es, guk eskus gure konpañerik e? / baya arek ein baban buélta osu artun, da isurdiri bi dan morun bota.. a enbarkasinu sartun eitxen datzon konpañin / sarratu áurreko kórtxu da átzeko kórtxu, kórtxu igual dekosu eskun e! estau konpañerik (E-jf) / leñ a, konpañi ixate san ixurdakin / batek botate eban, da gero bostak konpañi ixate sirian / danak konpañi eitte ben (L-pj) / a artu baño lena sartzen basan txalopi konpañin euan (O-p)

konpas (M-d [pás], O) - konpasa (B-a-g-j-p, M-d, O)

Def.: iz. “G. compás, brújula. F. compas. I. compass”.

konpensa (B-g, M-d), konpesa (B-j)

Def.: ad. (Konpasa). “G. compensar. F. compenser. I. to compensate”. Konpasaren desbideratzea konpontzea, inspekzioa pasa. Uste dut Alejandrori ere konpasa konpesateko, n barik entzun diodala.

Entz.: M-d: Bermeon Txoborrok eta Toleten semeak egiten dute.

konpradore (M-d) - konpradorie (M-d), konpradorik (E-jf, O-b)

Def.: iz. “E. erosle. G. comprador”.

Zit.: da arrastero bakotxak eitten dau, bere almasenea, goberna, eta konpradorik juten di gero ikustea (O-b)

konpresor (B-a, M-d) - konpresora (B-a-j), konpresorak (M-d)

Def.: iz. Mek. “G. compresor”. M-d: motorretan motorrak arrankatzekoak.

konserba

Def.: ad. “G. conservar”.

Zit.: frígu da ba bakixu, túbukas, edúr gitxiau e gastateko, konserbateko arrañe obeto (B-a)

konserba (M-d) - konserbie (M-d)

Def.: iz. “G. conserva”.

Entz.: M-d: Mundakan antzina Posadan egoten zen arrainaren konserbarako fabrika.

konsol (M-d) - kónsola (M-d)

Def.: iz. “G. consol”. M-d: gonioarekin atrapatzen zenuen soinua, baxuena, kokatzeko.

konsumo - konsumue (B-j, M-d)

Def.: “G. consumo, combustible”.

Zit.: konsumu eskás dakosulakon ero edurre akaba dxatzulakon ero egúnek ein sulakon, esaten daui batzuk “portu dxo bi dot” (B-j)

kontra (B-a, M-d) - kóntrie (B-a, M-d), kontrak (B-a-g) 1.

Def.: iz. “G. contra”. M-d: botabera trinkata edukitzeko bere puntatik baino metro bat beheragotik aurrera doan txikota, batera eta bestera ibil ez dadin. B-g: atzeko palura doaz. B-a: tanganilloak ere bai eta botabera handiek ere badaramate, maimenezkoak dira edo txikota. Botaberari eusteko dira.

Entz.: Goienetxeak azaldu zidanez, botaberak altuago eta beherago ipintzeko ere erabiltzen dira.

kontra (M-d) - kóntrie (M-d), kontrak (B-a) 2.

Def.: iz. (Emon). Amarrata dauden barkuek elkarri ematen dioten txikota. M-d: atzetik eta aurretik ematen da. v. burruak emon.

kontrafrak - kontrafraka (B-l)

Def.: iz. B-l: traineruari aurretik ipintzen dioten zertxu bat itsaso gutxiago sartzeko barrura-eta. v. ronpeolas 2.

Ez: B-a

kontragilla (M-d, O) - kontragillia (L-pj), kontragillie (B-r, M), kontragilli (E-s, O-b); kontragil (B-a) - kontragille (B-a-j-l)

Def.: iz. “G. sobrequilla, contraquilla”. M-d: gila kanpokoa da, barrutik kontragila daroa, han doaz lotuta armazoiak. B-l: gilaren gainean doa armazoiak amarratzeko, burdinazko pasanteak emanda. L-pj: gilak gainean eroaten duena. O-b: gilaren gainean dagoena.

Dok.: Urkidi-Apraiz. «Para fijar las cuadernas se asienta sobre ellas por encima de la quilla, haciendo tope en las zapatas, otra pieza de similar longitud a ésta, llamada sobrequilla, kontragillie» (195)

kontraixo (M-d) - kontraixue (B-a-e-o, M-d), kontraixuek (M-d)

Def.: iz. M-d: antzina lebatzetan amu-bakarrarekin ibiltzen zenean lebatzari tripa mandan kentzen zitzaion haragi mehea.

Entz.: M-d: sarritan ipintzen zen kontraixoa amuan pelenkaren ondoan edo berdekiaren ondoan. Gauza gozoa da.

Ez: B-j, E-jf, O-b

Dok.: Azkue. «Kontraserru (B-mu), raja que se corta á la merluza para que sirva de carnada, tranche que l'on coupe à la merlue pour servir d'appât.»

kontrakael (M-d) - kontrakaela (B-a-j, M-d, O-b)

Def.: iz. M-d: kubertaren erres irteten duten armazoiak.

kontramaisu; kontramaixo (B-a, M-d) - kontramaixue (B-a); kontramaxo (O-b) - kontramaxu (O-b)

Def.: iz. M-d: “contramaestre”. Arrantzaleen nagusia barruan. v. soka.

Dok.: Azkue. «Kontramaisu 2º (Bc, G), contramaestro en los buques, contremaître de navire.»

kontrapunta (M-d), kontrapunte - kontrapúntie (B-a, M-d)

Def.: iz. M-d: botaberatik hiru apario barik lau erriatzen direnean esaten da kontrapuntie: Puntie, kontrapuntie, erdikue ta berrela. Punta baino braza bete beherago-edo.

kontraseña (M-d) - kontraseñie (M-d), kontraseñak (M-d)

Def.: iz. “G. contraseña”.

Entz.: M-d: tximinian eroaten zuten baporek, lagunak ezagutzeko.

kontraseñero (M-d) - kontraseñerue (B-p), kontraseñeruek (B-r)

Def.: iz. B-p: señeroen ordezkoak. B-r: señeroak egoten izan dira lau eta kontraseñeroak beste lau.

kopla. Ik. kofre

korain (M-d [ráin], O-b) - koraña (M-d, L), korañe (O-b), txibi-korañe (O-b-z)

Def.: iz. “G. coraña, jibionera, calamarera, potera”. Bar.: korañeta. M-d: antzina Mundakan koraña [orain badirudi korañeta erabiltzen dutela].

Dok.: Azkue. «KORAIN (B-l, G-ori), koraiñeta (B-mu) : 1º arponcillo, jibionera, pieza de plomo con que se pescan los calamares, engin de plomb avec lequel on pêche les calmars.»

koral (M-d [rál]) - korala (B-p, M-d, L-pj), korálak (B-p)

Def.: iz. “G. coral. I. coral”. v. hondoko arbola.

koraña (M-d) - korañie (M-d)

Def.: iz. zakuren bat edo sarea ebakitzeko tresna, helizean zeozer nahasten zenerako.

Dok.: Azkue. «KORAIN (B-l, G-ori), koraiñeta (B-mu) : 2º (B), guadaña, faucille.»

korañeta (M-d) - korañetie (M-d), korañeti (E-jf), korañetak (M-d); koriñeta - koriñetie (B-j-l), koriñetak (B-j)

Def.: iz. “G. coraña, calamarera, potera”. Bar.: korain. M-d: tximinoiak atrapatzeko dira. Begihanditakoak handiagoak dira. B-l: tximinoitako erabiltzen da.

Dok.: Azkue. «KORAIN (B-l, G-ori), koraiñeta (B-mu) : 1º arponcillo, jibionera, pieza de plomo con que se pescan los calamares, engin de plomb avec lequel on pêche les calmars.»

korda (B-a-j - M-d [dá], O-b) - kordé (A-ja), kordia (L-j-l-pj), kordie (B-a-j, M), kordí (E-jf, O-b), kordak (B-j, E-jf, L-l, O-b)

Def.: iz. tertzen multzoa. M-d: palangrea.

Zit.: kórdakas eta palangres, ámu, ámu jenero bai (A-ja) / gaur e, seragas, kordias ataraten da / ondu baiño geidxau be esin su imiñi seitxik korrontagas e igual ondun agarraten tzu, ondun atxateus da, apaidxo gustidxe, kordá gustidxe galtzin su (B-a) / etxa eingu kordie (B-Benito) / kordí ségidxen asi bótan (E-jf) / kordia bota orduko, da kordia alaten asi orduko [ibiltzen zen alaerrioan] (L-pj) / botate san e kordia (L-l) / batzuk botate ben ba.. kordi / eta marraxuk kordias atrapate sin (O-b)

KORDAN (L-j-l-pj, O-b)

Def.: adv. kordan, kordekin.

Zit.: kordan atrapate sirin orrek (L-pj) / atzoko egunes iñois besiue eon da amen, makiña bat a-, kordan atrapata / kordan ibiltten giñanin lena (O-b)

KORDARA; KORDA (O-b)

Def.: adv. (Joan).

Zit.: jute siñanin korda, besiuta (O-b)

kordel (A-ja - B-a-m-r - M-d - E-jf [dél]) - kordela (A-ja [kór?], B-a-g-j-m-p, M-d, E-jf, L-pj), kordélak (B-a-j-p, M-d, E-jf)

Def.: iz. “G. cordel”.

Entz.: M-d: antzina lebatzetako kordela egoten zen. Kordelak besegutako eta papardotako buietan ere ipintzen ziren. Gero etorri ziren pitak eta nailonak-eta. Kordelak akabatu dira.

Dok.: Azkue. «Kordel (AN-b, Bc, Gc), cuerdas de pescadores, lignes des pêcheurs. (??)»

KORDELEAN; KORDELIEN (M-d)

Def.: adv. amu-bakarrarekin arrantzan.

Zit.: kordelin ixeten san ámo-bakarras, lebatzetan / lebatzetan kordelien (M-d)

KORDÉL FÁLTAU (M-d) - KORDÉL FÁLTAUE (B-p, M-d)

Def.: adj. pertsona okerra. v. trabeseko panel, txikot faltau.

Zit.: Txo! Kordel faltaue sara txo! (B-p) / kordel faltaue da ori (M-d)

KORDEL IGAR (M-d) - KORDEL IGARRAK (M-d)

Def.: iz. lebatzetako erabiltzen ziren kordelak.

Entz.: M-d: errekaren kontrako arbola bati azala kendu, matxakatu eta egosi egiten zen kobrezko galdaretan tinta egiteko. Botiletan gordetzen zen eta gero tinta horrekin egiten ziren kordelak igartu. Horiek behar handiak izaten zirenez hasi ziren gero blaka ematen, hori izaten zen kordelaren kanaltxuak tapatzeko, ur gutxiago hartzeko honek eta horrela nasaiago ibiltzeko.

LEBATZ-KORDELAK (M-d), LEBATZETAKO KORDELA (M-d)

Def.: v. kordel igarrak.

kordeleria; kordeleidxe (M-d) - kordeleidxe (B-j, M-d)

Def.: iz. “G. cordelería”. Cfr. txirritxa. M-d: subilak, hariak, txikotak eta horiek erosten joaten zen denda.

kordeleru (M-d) - kordelerue (M-d)

Def.: iz. “G. cordelero”. Txirritxako gizona.

kordelet - kordeleta (L-pj)

Def.: iz. L-pj: zaldiaren buztana enkortxatuta. v. zurda.

Entz.: L-pj: orain ez da erabiltzen hori. Tximinoitako, kainaberan sarbotan joateko haitzetara eta edozertarako erabiltzen zen kordeleta.

Dok.: Azkue. «Kordelet (B-l), sereña, cuerda delgada que sirve de aparejo para la pesca de ciertos peces : cordonnet, cordelette qui sert pour la pêche de certains poissons.»

kordelezko - kordeleskue (B-a), kordeleskuk (E-jf)

Def.: adj. kordelezkoa, kordela.

Zit.: antxineko tretzak ixeten sin, antxineko tretzak, kordeleskuk, kordela (E-jf)

kordero (M-d) - korderue (M-d), korderuk (E-jf)

Def.: iz. “G. cabrillas. F. moutons. I. white caps”. M-d: itsasoan ikusten diren zuritasunak. v. ardi, bekereka, erlax, olatx.

Zit.: korderoripestako (M-d) / korderuk ikusten dis (E-jf)

kordoi (B-a - M-d [dói]) - kordoye (B-a), kordóyek (B-a, M-d)

Def.: iz. “G. cordón. F. cordon. I. strand”. Los barcos en la mar y su maniobra en puerto liburuko 22. orrialdeko "G. 4 cordones" irudiari Dimasek emaniko erantzuna.

koreano - koreanua (L-pj), koreanuak (L-j-l) 1.

Def.: iz. traina gauez ikusteko botatzen diren argiak, kolore desberdinetakoak daude. v. bonbilloi.

Entz.: L-l: batzuek bost edukitzen dituzte, lau berde eta erdian gorria. L-j: korrientea badago sarea gainera etortzen zaizu, horrela badakizu ondo daukazun zeure argiak ikusita. Gauez normalean lehenengo etxada eginda argidak amatatuta barruan egoten dira, arraina ikara ez dadin.

koreano (M-d) - koreanue (B-l, M-d) 2.

Def.: iz. M-d: burbinaren antzekoa baina txikia, eskama eta dena antzekoa dauka. B-e: arrain bel-bel-beltza.

Entz.: M-d: jaten da. Arrastan eduki ditugu etxadak ederrak, orain hogei bat urte edo gehitxuago hemen ere atrapatzen zen. Ez dakit bermeotarrek koreanue bokart baltzari deitzen dioten. B-e: antxoba sasoian egoten da. Beste batek zehaztu zuen hori ez dela izan hemen beti egon den arraina, arrastan asko atrapatzen zela. B-l: neguan ateratzen izan dugu koreanoa, arrastan lebatzarekin.

korkoi (B-a - M-d [kói]) - korkoye (B-a-j, M-d), korkói (A-ja), korkóyek (B-a)

Def.: iz. “G. corcón”. M-d: lasunaren antzekoa, mantxa hori bi dauzka zakatz ondoan eta eskua pasata koipea legez dauka. B-a: zakatzean pekatxu bi dauzka. v. ur-lasun, kosta-lasun.

Dok.: Azkue. «KORKOE, korkoi (B-b, G), pez parecido al muble, sus agallas tienen color de maíz duro : poisson ressemblant au muge, dont les ouïes ont la couleur du maïs mûr. (V. Korkoin, 2º.)» / Anasagasti. «Korkoie, Mugil auratus; Dabeta, galupe.» / Anton Perez. «korkoi (korkoie) = (Mugil auratus). G. lisa, galupe, corcón. F. mulet doré. I. golden mullet.»

kornutxo (B-p, M-d) - kornutxue (B-p), kornútxuek (M-d)

Def.: iz. “G. cornucho”. M-d: arrastako sarearen izkinak.

Entz.: M-d: sarabordeatzeko ipintzeko erabiltzen dira. Arrain asko dagoenean ten kornutxoari gora eta gero sardangoa ipintzen zaio eta sarabordeatzen da.

korona (M-d) - koronie (B-l, M-d)

Def.: iz. “G. corona”. Arrastako sarean. B-l: sarearen korona da akabua.

Entz.: B-l: behin koronatik sartzen den arrainak ez dauka eskaporik.

BERAUNEKO KORONIE (M-d)

KÓRTXOKO KORONIE (M-d)

korosta. Ik. kodasta

korrastu (B, M-d); korrostu (M-d); korrosta (B)

Def.: ad. M-d: saia batetik bestera korrosalarekin egitea.

Dok.: Astui. «Pasar el agua hasta la sentina: KORROSTA(TU)» (I7-191)

korrea (B-j) - korreie (B-j-m), korréak (B-j-m)

Def.: iz. Mek. “G. correa”.

Zit.: da onek mórruk eruten dau igual, amen áurrien, korreie / da onepalidxo dau, imintxeko biradoran e korreie, amen poleatuselakon, da báko makinilli korreias, aulako korrea sabala da, goidxen be dako korreie, lékue, da ordun du korrea matxu aulako sabalerie / da amen, esan tzuten modun dxuten di poleie korreina, korreie bateridxentzako (B-j)

korredera (B-a, M-d) - korrederie (B-a-p, M-d)

Def.: iz. “G. corredera. F. loch. I. distance, recorder, log”. M-d: millak markatzekoa. Atzetik erloju bat eta txikot bat helizearekin, martxan doanean enbarkazioa helize hura doa buelta-bueltaka eta erlojuan markatzen du. Orain erabili ere ez da egiten.

korrelatiba (M-d, L-pj, O-b) - korrelatibie (M-d), korrelatibi (O-b)

Def.: iz. M-d: bidaia guztia egiteko ipintzen diren erreboluzioak, marka.

Zit.: korrelatibi ipiñi tzat / amendik jun bi su ba igual ba, Frantzire.. ipintte'osu e korrelatiba bat (O-b)

KORRELATIBAN (M-d, L-pj, O-b); KORRELATIBEN (B-j)

Def.: adv. erreboluzio batzuetan egin bidaia guztia.

Zit.: korrelatiben gues / selan susi ba? korrelatiben (B-j) / korrelatiban goyas [Gran Solen edo kalan beharbada] / korrelatiban ipiñi rou motorra (L-pj) / ontxe ipiñi dot nik korrelatiban (O-b)

korremusa (M-d), korremuse - korremusie (B-a, M-d), korremusek (B-a)

Def.: iz. “G. cornamusa”. M-d: obramuertan doa tronko baten modura, txikota amarratzen da bertan, herrira kasu baterako. Lau edukitzen dira, babor-estibor. Askok edukitzen du erdian beste bat brageroa trinkatzeko-edo. v. belarriak, marraen.

korrent (M-d [rrént]) - korrenta (M-d, E-jf, O-b), korréntak (M-d); korrónt (B-a) - korronta (A-ja, B-a-g-j); korriente (L-pj) - korrientia (L)

Def.: iz. “G. corriente. F. courant. I. stream, current”.

Entz.: M-d: korrentak hemen aparioarekin laguntzen du: sarea korrentaren kontra botatzen baduzu, ez da luzatzen behar den beste; korrentaren alde botata asko gehiago luzatzen da. Korrenta hemen, gehienetan, beheranzkoa bada egualdi txarra gainean; eta gehienetan beheranzkoa egoten da hemen. Korrent gogorra badago egualdi txarra gainean.

Zit.: e korronta onas da! (B-g) / korrontak erun gaitxus sikutera / korrontak etxa gaitxus e pláidxerau / korronta da andidxe / abe ser dau korronta! / márkakaitxi dakixu ba korronta noras dan, da diñotzu, patroyetiñotzu: e! Korrontak e atara gaitxus ba, lesterau (B-a) / da aretaki nora dan korronta / da korronta igual onas due / korronta báda arántx / jeneralmente arrañe korrontan kóntra dxuten da / nondik dau korronta ba? ba korrontan kóntrara due / ba suk eitxen basu amen korrontan kóntrara, trañe batun eitxen dxatxu / korrontan kontrara dunien ba bat-alakon obeto / korrontan kóntrara dutxu / korron gogorra dau / igual korronta ámetitau / korront andidxek igual ur txikire etxa daueles [tertza] (B-j) / korren gogorrak agarra ta arridxek eta danak balidxo bes e urandirarte eruen-da / korrenten kontra [“vamos contra corriente” galdetuta] / korrenten alde [“a favor de la corriente” galdetuta] / beseutan, korréntak-eta oten básien ba arrí asidxaue (M-d) / itargi betias eitxen sales biar jeneralmente, ba korren gedxau eote san / korrenta egote san aundidxe-ta / amendik dator korrenta (E-jf) / korriente gitxidxa ra / korriente asku ra [askoa, handia] (L-pj) / beti eoten di korren txarrak eta sari elixin ee.. lotzen bosu, a suk erremorka bi su (O-b)

Dok.: Ortuzar. «Korronta. Corriente de agua; del que bebe mucho vino se dice que tiene korronta, buenas tragaderas.»

korrentazo; korrentaso (M-d) - korrentasue (M-d), korrentasu (O-b); korrientaso - korrientasua (L-pj)

Def.: iz. M-d: korrent gogorra.

Zit.: korrentasu da demasa oestea (O-b)

Ez: Bermeon korron gogorra dau esaten dela gehiago esan zidan Julianek, berak korrontasue ez luke erabiliko antza.

korri (B-a, M-d) - kórridxe (B-a, M-d)

Def.: iz. “G. velocidad”. v. andana, martxa.

Zit.: edo patroye deskuide dalakon edo, kórri larrei erun edo gitxiei / eskús esiñdxe bota, se- bárkuek kórri andidxe darue / dxatá batek nai gerrako barku nai merkante batek, kórri andidxe bákar, korostan, ba beti ataten dau e, uré / kórri andidxe dakar / gu dau esan kórri andidxe dakarrela edo / asmaten dauinin esparloyek edo urre, artzin daui kórridxe ta amar mi-, nongo amar mille? Eun mille etxaten dxuten dies [izurdeak] (B-a) / kórri gitxi / ño! Autzek dxakostak kórridxe! / kórri andiku ixeten da autze (M-d)

KORRIAN; KÓRRIDXEN (B-a, M-d)

Def.: adv. “G. corriendo”.

Zit.: bárkue estue kórridxen? (B-a) / lístuaue baitxe au barbañe be, kórridxen / da arrañe kórridxen badue, da igual e ba musturre atrapateko ein bi tzasu kontrako etxadie / da ixurdatues kórridxen / bueltaka due aixi korridxen / blankuri ba kórridxen oten da (M-d)

KÓRRIKO (M-d) - KÓRRIKUE (M-d)

Def.: adj. korrikoa, ibili dabilena.

Zit.: segun arrañe selan korriten dauen, se arrañe kórriku da / da “aideko besegu” ixeten san, kórriko besegue, pásokue (M-d)

korridu (A-ja, B-g-j, M-d, E-s)

Def.: ad. (Arrainak, enbarkazioak, urak, kableak, atso-marapiloak, kordelak...). “G. correr”.

Zit.: atzo-troñú korridu ein lei / a esta korritxen [mariñeru-troñu] (A-ja) / asko korriten deu [barkuak] (B-a) / bakixu noras dun korriten arrañe (B-p) / trínke itxen da, onék estau korriten [murtzilla batek] / da fitxik itxen dau ariñau korridu / onék korriten dost, bapór da erdi-ero [arrainak] / da béstipaiño korrite-san dau mílle ba(t) gidxau (B-j) / otamar mille badue korriten be aurrin due. Ba, ixurdi abille da / ixurdik asko korriten dau / orrek korridu itxen dau asko, sarin etorri, da, atras da atras da sarera esiñ erun, berak gedxau korridu [barbarina] / da gero dues begire noras korriten dauen arrañek / se blankuran e susenien, ukuste su noras korriten dauen. Da areri aurri atrapa bi tzasu. Korridu lei eguskidxen barrure edo korridu lei e arantz edo korridu onantz. Da noras korriten dauen alan ein bi tzasu areri / baye marisku da, bai, bai, bai, bai, korridu itxen dau [tinteroa] / da gero asko korriteko omoten dxakon lapix-plomue / bay gure sasoyen, milla bi txa erdi ingeru korriten gendun arrastan, sari beyen dala / nire enbarkasiñuk gedxau korriten dau suripaiño / obramuertin aspitxi duna, barganetie, urek eta korritekue / d'ukusten da, ur larridxeles, selan datorren, korriten [atuna] / ametik roldanatik korriten dau kábliek / korridu itxen dau [atso-marapiloak] / da selan dxun bota ta gero beres korrite ban arek, tuntuxetik beres soltate san a, a, kordela / espriñe es- es korriteko atzeras da aurrerantz / da a korriten due, a da andanibela / da bera labana, esatiles e.. ondo korritekue txikota, kordela [soia] (M-d)

korrosal (M-d) - korrosala (M-d), korrasala (M-d)

Def.: iz. Ik. korrostokola

korrosta (B-r); korrosa (M-d)

Def.: ad. korrostokolarekin ura saia batera egin. Ik. korrostu

korrostokol - korrostokola (B-r); korostokol (B-a) - korostokola (B-a-r); korrostol (M-d)

Def.: iz. M-d: oholtxu bat saiarik saiara pasatzeko ura. B-a: saiatik saiara ura pasatzeko. v. ozpal, zozpal.

Dok.: Azkue. «Korrostokol (B-b), paleta de madera con que se quita el agua de las lanchas : écope, pelle en bois avec laquelle on vide l'eau des canots.» / Ortuzar. «Korrostokola. Pedazo de tabla con el que, para achicar el agua de las lanchas, vacían los diversos compartimentos que las varengas forman en la embarcación.» / Astui. «Palmeta de achicar: KORROSTOKOLA» (I7-191)

korrostu (M-d); korrastu (B, M-d)

Def.: ad. M-d: saia batetik bestera korrosalarekin egitea.

Dok.: Astui. «Pasar el agua hasta la sentina: KORROSTA(TU)» (I7-191)

kortxo (B-j-r - M-d - E-jf [kór], L-l) - kortxua (L-j-l), kórtxue (B-a-j-p, M-d), kortxu (E-jf [kór], O-b-o-z [txú]), kortxuak (L-pj), kórtxuek (B-a-p)

Def.: iz. “G. corcho. I. float of a fishing line”.

Zit.: a enbarkasinu sartun eitxen datzon konpañin, se iseten san.. áurreko kórtxu da átzeko kórtxue [Neuk: a, sarratu] e sarratu, e? sarratu áurreko kórtxu da átzeko kórtxu, kórtxu igual dekosu eskun e! estau konpañerik / da konpañerik iñori bes, kórtxo bídxek éskutan, da arrañe barrun (E-jf)

kortxozko; kórtxosko (A-ja) - kórtxoskuek (M-d)

Def.: adj. “G. de corcho”.

Zit.: onek e kórtxoskuek, ixaten die jeneralmente [tragolak] (M-d)

kosta (B-a - M-d - E-jf-s [tá], O-b) - kosté (A-ja), kostia (L), kostie (B-a-j, M-d), kostí (O-b) 1.

Def.: iz. Geo. “G. costa. F. côte. I. coast”. B-a: “litoral”.

Zit.: badeu, emen, kostan, Frantziko kostan be badeu / da onek, kostakuek, kabra txikitxuek. Da, gero ba, kostan ataraten disenak txilipitxeruek (B-a) / eskukari da, amen kostan atrapaten da, erreketan da olan, erridxutan e / ori sabalau. Esatiles e, kanporau. Bai, kostan barik, kanporau [pikuda] / abuxa, ori kostako arrañe da / bat-a “gonbixa”, kostan-kostan atrapaten dena (M-d) / fréskorako arrañe dales, esta bardine, ba, otabos mille kilo eon, kosta gustidxen, ero berrotamar mille kilo eon e kosta gustidxen (E-jf) / amen kostan ibiltten giñan / da lena botaten san, kostan genbisenin, kostan- basterrin.. pa! aurretik [sanbulloa] (O-b)

Dok.: Azkue. «Kosta 2º (c, ...), costa (del mar), côte (de la mer).»

kosta (B-p - M-d - L-j [kós]) - kóstie (M-d), kostak (M-d) 2.

Def.: iz. (Egon, ibili). “Patron de costa”-ren laburpena.

Zit.: da gero on naitxenin kosta / iru ero lau on garixen kosta [Bermeon] / orduen ba aintxe enbarka naitxen kósta (B-p) / ibil naitxen, or e, kosta / ni ordun kósta ibiltxen naitxen / Campesino Campeadoran asi naitxen, kosta / patroye ixen san, lekeitxarrak, peskak, da galleguek kostak (M-d) / Cliperrin a, ordun kosta dxun nitzan (L-j)

kostadu, kostado (B-a-j, M-d) - kostadue (B-a, M-d), kostáduek (B-j)

Def.: iz. “G. costado. F. côté. I. side”. Kostadure adibidean ikus daitekeenez u eta o-ren arteko alternantzia egon daiteke berba honetan. M-d: “costa(d)o”. Enbarkazioarena.

Zit.: eta kostadun gero alateko, tertzak alateko.. imintxen san tangói (A-ja) / atraka, kostadure (B-a) / da erri arrañe, áurri beté, kostáduek eta bueno / ba atraka sara kostadora / da ordun gero kostadora dakasunin igual [arraina] (B-j) / etxakoe gustaten kostautik pasatie [pikean] (M-d) / da gero kañaberakas, kostaure ekarte su arrañe (E-jf) / atuna ekarri orduko kostaura / ama, para negarres, kostauan [izurde-ama, kumea hil eta gero] (L-pj) / etorten da kostaure (O-b)

kostera (B-a-j-p, M-d, E-jf, L-pj) - kosteria (L-pj), kosterie (B-p, M-d), kosteri (E-jf, O-b), kostérak (B-p)

Def.: iz. “G. costera”.

Zit.: aurten ba kostera ona esango da / kosteri amaitxu de (B-a) / kostera txarra okiñdxu, kostera penasa okiñdxu / kostera ona okiñdxu (B-j) / da kostera santarra ote senin gosi ote san (M-d) / kosteri ba álan-ólan kostera ona ein dabe / setienbrin asikeran sartun doskuen egualdi santarrak eta amaitxu san e kosteri / ostantzin aurten, eukin banaban nik amabi laun, ba iñoiskorik kosterarik ónena isengo san (E-jf) / antxobatako kosteri / atunetako kosteri (O-b)

Dok.: Ortuzar. «Kostera. Costera, tiempo que dura la pesca de bonito.»

BIGARREN KOSTERIA (L-pj), BÍGARREN KOSTERIE (M-d)

Def.: iz. Lekeition San Antolinetatik gorakoari esaten zaio. M-d: Adramariak pasa eta gero hasten direnean Mediterraneora, Azoresera edo Kanarietara-edo.

KOSTERA ERDIA; KOSTERA ERDIDXA (L-pj)

Def.: iz. San Antolinak artekoa.

kostero (O-b) - kosterue (B-j), kosteru (O-b)

Def.: iz. “G. costero, barco de cabotaje. F. côtier. I. coaster”. v. kabotajeko barku.

Entz.: B-j: merkantea baino txikiagoa da. Aurreko paluko argia bakarrik eta gero atzean lus de gia eroaten du.

kosterres (B-g-j-o, M-d, E-jf); kostarres (O)

Def.: adv. (Joan). “G. bordeando”. Bar.: kostiando. M-d: kostaren erres joatea, kosta bistan dela.

Zit.: kosterres gues (B-j) / sus kosterres-kosterres, Gernikako entradararte / da, ostabe sues kosterres-kosterres kosterres-kosterres, Artirarte (M-d)

kostiando (O-z)

Def.: adv. “G. bordeando”. Bar. koterres.

Zit.: an satos su kostiando-edo ta (O-z)

kostura (M-d, L), kosture (B-a-j) - kosturia (L), kosturie (B-j, M-d), kostúrek (B-j)

Def.: iz. (Egin, emon). “G. costura, cosidura, empalme. F. épissure. I. splice”. M-d: txikotak dauzkan hiru edo lau hariekin egiten da.

Zit.: en jeneral kosturi emoten da kábliri, otamabitxik berantz kosturi emoten da (B-a) / ba igual emon txasu portoamarra bateri kosturie (B-j)

KOSTURA LABURRA (M-d); KOSTURE LABURRE (B-a)

Def.: iz. “G. costura redonda, corta, sencilla o llana; empalme corto”.

KOSTURA LUZEA; KOSTURA LUSIE (M-d); KOSTURE LUSIE (B-a-j)

Def.: iz. “G. costura larga, doble o a la española. F. épissure longue. I. long splice”. M-d: biribilean lotzen da.

Entz.: B-a: brageroetan egiten da.

kota (B-a - M-d - E-jf [tá]) - kotie (B-a-j, M-d), kotí (E-jf, O-b), kotak (E-jf, O-b); kot (L-pj) - kota (L-pj), kotak (L-pj)

Def.: iz. Juan Franciscorentzat alanbrarena ez eze txikotarena ere izan litekeela dirudi. Alanbrarena denean kakotute gehiago esaten dela dio, kotatute baino. Cfr. bihor. M-d: alanbraren bihurra. v. kako.

Zit.: e koti dakotzu orrek! (B-a) / kotak artunde deu au alanbri / orrek pítxik kotatekos / koti deko / kotí artun, kotak, kotak artzen deus (E-jf) / órrek kotok kenduixus orrei (O-b)

Dok.: Azkue. «KOTA 3º (B-l-mu-ond), seno ú ojete de cuerda ó alambre no bien estirado, boucle de corde ou de fil de fer peu tendu.»

kotatu (M-d, E-jf)

Def.: ad. kota egin.

Zit.: kotatu eiñdxe (M-d)

kotorro (M-d) - kotorrue (M-d)

Def.: iz. “G. pitorro, cormorán”. Mundakakoa hau dela dio, Bermeon potorrue. Bermeokoa esaten du gehiago. Bar.: potorro.

Dok.: Azkue. «KOTORRO : 2º Kottorro (B-ond), pitorro, gaviota negra : pétrel?, mouette noire.»

kotxino – kotxinue (E-jf), kotxinu (E-jf)

Def.: iz. “G. pez ballesta. F. baliste. I. triggerfish. L. Balistes carolinensis”. v. arrain tropikal, Bartolo.

koxi; kosí (A-ja)

Def.: ad. “G. coger, atrapar, capturar”. v. atrapa.

Zit.: kánpon bere kosten da baya gitxi- gitxiau [itsukia] / kánpon kosten dana, da gorriau, arraingorri / yíbitxeko, yíbi, lebatzatako karnate kosten / baya málli txiki-txikitxu bauko, kosi leitxe aa, éskire bere edoo.. kiskilloi / kábra bi kosten dis / emen besegu asko kosi du guk / ta yoten sintzen béstee arráin giau kosten / besegu kosten gos / ayek a koste yen arrañe / giau (baliotxen dau) baya, gitxiau kosi / mojojoi bat kosi dot [koxi ete?] / len langoste kosten san ondo (A-ja)

kozina; kosiña (O), kosiñe (B-a, M-d) - kosiñie (B-j-r, M-d), kosiñi (E-jf, O-b)

Def.: iz. “G. cocina”. Julianek badaki eskatza ere esaten baina eurek kosiñie esaten dutela dio. v. eskatz.

Dok.: Urkidi-Apraiz. «cocina (kosiñie)» (B1-174)

kozineru; kosiñeru (M-d), kosiñero (M-d) - kosiñerue (B-j, M-d), kosiñeru (E-jf), kosiñeruek (M-d)

Def.: iz. “E. sukaldari. G. cocinero”.

Zit.: da ni ba kosiñeru, dxun naitxen e Gran Solera (M-d)

Entz.: M-d: besteak legez ibiltzen zen gero arrantzan.

kresal. Ik. ur kresal

kriel (B-a-j-p - M-d [él]) - kriela (B-a-m, M-d), kriélak (B-a-j)

Def.: iz. “G. tabla, masera, palangrera. F. panier ou baille à palangres”. v. tertza-katillu, treotzara.

Dok.: Azkue. «Kriel (B-b), Var. de KRIAL. KRIAL (B-b), tabla, cesto para conducir palangre o aparejo de besugo.» / Ortuzar. «Kriela. Pedazo de tabla, de forma cuadrilonga, en que se colocan las tretzas.»

KONDUTEA EGINGO DEUTSAK KRIELEAN IMINI GIZONARI BA!; KONDUTIE EINGO TZAK E KRIELIN IMIÑI GIXONARI BA! (B-p)

Def.: e. B-p: “le has quitado todo el prestigio”.

Dok.: Anton Perez. «kondutie krielien imiñi = Norbaiti bere biziera edo portaera zorrozki kritikatu besteen aurrean. (Murmurar, difamar).»

krispidu (B-j); krispiru (B-g); krispitxu (M-d)

Def.: ad. traina zabalduta barik batuta-batuta, multzoak eginda utzi. M-d: leku txikian zabalduta.

Entz.: M-d: siku dagoenean edo beste bati lekua uzteko edo haizetzeko-edo.

Zit.: e trañe mólle-púnten eingu- mólle-burun eingu krispidu (B-j) / bueno trañe krispitxuku, aixetuteko (M-d)

kronografo (M-d) - kronografue (M-d)

Def.: iz. “G. cronógrafo”.

kronometro (M-d) - kronometrue (M-d)

Def.: iz. “G. cronómetro. F. chronomètre. I. chronometer”. Merkantean.

kruzeta; kruseta (B-a, M-d) - krusetie (B-a, M-d), krusétak (B-a)

Def.: iz. “G. cruceta. I. cross-tree”. M-d: merkanteetan paluak edukitzen duen trabesa.

Entz.: M-d: hemen ez da erabiltzen, hemengo paluak artezean daude.

kuadra

Def.: ad. “G. cuadrar”.

Zit.: gu sarri dxuten giñen Bílbora, baporas, igual e kuádraten giñen e, beseutan ametik, Bílboko Ábratik-edo ta / baye gu Santursera dxuten giñen ba, arrañe sáltzeko-edo, e bertatik kuádraten bagiñen e urre ba, otorri biarrin e onarte, ba bertan ein lo-edo (M-d)

kuadro (B-m) - kuádruek (B-m)

Def.: iz. Mek. “G. cuadro de mandos”.

kuarta (B-j - M-d [kuár])

Def.: iz. “G. cuarta”. M-d: hogeita hamabi kuarta dauzka konpasak.

Zit.: patroyek bakiles se errenbon eiñdxauen etxadie ba gero diño epa! kuárta bi ero iru emongo txat eskorau (B-j)

kuartea, kuartia, kuartie (B-j, M-d)

Def.: ad. errunboa aldatu enbarkazioak, arrainak edo haizeak.

Zit.: portu dxo bi dot, bay enai kapas enbarkasiñu amen gobernateko ba, penás asmaten dot-eta, da eitxen sune da bueno apurtxu bet kuartie / e ordutan dxuten da errenbo baten arrañe entenite su? Gero igual albán kuartiten dutzu / da arrañe ba kánpotik dator, kuartiten-kuartiten kánpotik / da e nordestin atrapa du igual albán, puede, béste batek bóta nordestin da atrapati bay ojo e? arrañek- ya asi da kuartiten, eguskidxen sumora, kuartiten, es bóta nordestien, bóta lestien ero lessuestien (B-j) / kuartiten due [haizea, “va rolando”] / koño! Ontxe nordesteka dxun nai txe oin nórteka gus, kuarti eiñdxu (M-d) / kuartiaten juten gas, kuartiaten ba, andik kanpora baru, nornordesta (O-b)

kubert (M-d) - kuberta (M-d); kubierta (E-s) - kubiertia (L-pj), kubierti (O-b); kubiért (B-a) - kubierta (B-a-j-p, E-jf)

Def.: iz. “G. cubierta. F. pont. I. deck”.

Zit.: amen eiñdxotes lau urte patroi, bueno lélau ibil nai kubiertan / amén ibil nayen kubiertan [Guadalupen] / ni kubiertan ibil nai (B-j)

Dok.: Astui. «Cubierta: KUBERTA» (I7-191)

kubertakada; kubiertakara (O-b)

Def.: iz. kubertakada, kuberta bete.

Zit.: kubiertan ekarri gendusen guk, kubiertakara atune, neberi bete ta kubiertakara atune (O-b)

kubertazpi; kubiertaspi - kubiertaspixe (O-b)

Def.: “G. rancho, bodega”.

ATZEKO KUBIERTASPIXE (O-b)

Def.: iz. atzeko kubierta-azpia. v. atzeko arrantxoa, atzeko bodegea.

AURREKO KUBIERTASPIXE (O-b)

Def.: iz. aurreko kubierta-azpia. v. aurreko arrantxoa, aurreko bodegea.

kukutz (B - M-d [kútz]) - kukutza (M-d), kukutze (A-ja, B-a-g [tx], M-d); kukutx (L) - kukutxa (L); kukurtzo - kukurtzu (E-s); kukutzo (E-jf) - kukutzu (E-jf)

Def.: iz. Goienetxeak kukutza, perloia eta arraingorria desberdindu egin zituen. M-d: perloia. B-a: “perlón”. B-g: “lucerna”, Trigla lucerna arrainari irudietan eman zion izena. v. kolo, perloi.

Entz.: M-d: kostan ere atrapatzen dira. B-a: arrastako arraina da.

Dok.: Anasagasti. «Kukutxe, Kukuxe; Trigla lucerna; Lucerna, Rubio.» / Anton Perez. «kukux (kukuxe) = (Trigla lucerna). G. perlón, rubio. F. grondin. I. gurnard.»

KUKUTZ BALTZA; KUKÚS BALTZÁ (B-o, M-d)

Def.: iz. “G. perlón. I. grey gurnard. L. Eutrigla gurnardus”. M-d: beltza edo berdeska gehiago egiten da, tripa zuria eta lepoa eta hori beltza. v. perloi baltz.

Entz.: M-d: arrastan ere gutxi atrapatzen da hori. Gozoa da erreta, koipea dauka.

kulata (B-j, M-d) - kulatie (B-j-m, M-d), kulátak (B-m)

Def.: iz. Mek. “G. culata”. M-d: motorraren tapa, estalkia.

kulina (L) - kulinia (L)

Def.: iz. “maruca” zela esan zidaten. v. maruka.

Dok.: Azkue. «Kuliana (B-l), un pez marino, un poisson de mer. (V. Kaillaputa.)»

kupo (M-d) - kúpue (M-d)

Def.: iz. “G. cupo, tope de capturas impuesto a cada embarcación”. M-d: (enbarkazio) bakoitzak ekar lezakeena egunean.

Entz.: M-d: bokartekoa baino ez da egon. Lehen zortzi mila kilo izaten zen, gero sei mila kilora jaitsi zuten.

SE BOKAR-MODU TA? KÚPUS ASKÓ (M-d)

Def.: e. ze bokart-modu? Kupoagaz asko. M-d: bokart asko izan dela.

kurrukan (M-d) - kurrukana (B-a-g, M-d), kurrukanak (M-d) 1.

Def.: iz. kazako aparioan lodieran maimena eta sokalaren bitarteko txikota. Frufrunarentzat bera maimena da, txikotik lodiena. v. Dimasen sardiñera eta Goienetxearen maimen.

Ez: L-pj, O-b

Dok.: Azkue. «KURRIKAN (B-l-mu), cierta cuerda delgada y fuerte de que se valen los pescadores; no es precisamente el aparejo mismo llamado “curricán”.»

kurrukan (M-d) - kurrukana (M-d) 2.

Def.: iz. “G. curricán”. M-d: kazako aparioa.

Ez: L-pj, O-b

kurruluntxoi (M-d) - kurruluntxoye (M-d)

Def.: iz. M-d: portuan ibiltzen den txori txikitxua, moko luzea.

Entz.: M-d: eguraldi ederra egon arren kuiii kuii asmatzen baduzu euria da gainean. Esakera da an datos euri-eskien edo euri-eskin daus.

Ez: B-j

kutxilla (L) - kutxillak (O-p); kutxillo - kutxillua (L), kutxillu (O-b)

Def.: iz. “L. Ensis siliqua”. Antza Ondarroan ez dago horrelakorik eta ez diote garrantzi handirik ematen, izena “kutxillak-ero” zutela esan zidaten. Zendoiak “aguji” ere aitatu zuen. v. ereza.

L

laino; laño - lañó (A-ja) 1.

Def.: iz. “G. niebla. F. brouillard. I. fog, mist, haze”.

Dok.: Azkue. «LAIÑO : 1º (Bc, BN-s, ..., G-and, ...), niebla, brouillard.»

UR-LAÑU (O-b)

Def.: iz. O-b: hotzak ateratzen duena errioetan, kea.

laino; lañó (B-j, M-d) - lañua (L-pj), lañue (B-a, M-d), lañú (E-jf), lañúek (B-a) 2.

Def.: iz. “G. nube. F. nuage. I. cloud”. v. edoi.

EURI-LAÑO (M-d) - EURI-LAÑUE (B-j, M-d)

Def.: iz. euria dakarten lainoak. v. euri-sarta.

Zit.: beitu selako euri-lañu datorren an! (B-j)

Dok.: Azkue. «EURI-LAIÑO (B-b), nubarrones cargados de agua, gros nuages chargés de pluie.»

IPAR-LAÑUA (L), IPAR-LAÑUE (B-a, M-d [lá]), IPAR-LÁÑUEK (M-d)

Def.: iz. M-d: lestetik ikusten diren laino sueltu eta altuak.

Dok.: Azkue. «Ipar-laiño (B-l), nubes precursoras del viento nordeste, nuages précurseurs du vent du nord-est.»

ITSUKI-LAINOAK; ITXUKI-LAÑUEK (B-a)

Def.: iz. haizerrikoa dakarten lainoak.

Ez: M-d

MENDEBAL-LAÑUEK (M-d)

Def.: iz. M-d: ipar-lainoak baino euritsuagoak.

laino gorri, haize edo euri; laño gorri, aixe edo euri (M-d)

Def.: e. M-d: alban laino gorriek irteten dutenean esaten da.

lanbas (M-d [bás]) - lanbasa (B-j-m, M-d, E-s, L-j-l-pj, O-b), lanbásak (B-j, M-d); lamás (B-a) - lamasa (B-a); lanpas - lanpasa (A-ja)

Def.: iz. “G. lampazo. F. faubert. I. swab”. M-d: “lambaso”. Panelak eta enbarkazioa garbitzekoa. B-a: arrainaren odola nahiz edozer garbitzeko.

Entz.: M-d: lanbasak orain erosi egiten dira baina lehen bakoitzak berak egiten zuen, palu batean trapuak josita iltzeekin.

Dok.: Azkue. «LANBAS : 1º (B, ..., G,...), lampazo, estropajo grande hecho de retales de paño, que sirve para fregar los costados y cubierta de lanchas y otras embarcaciones : vadrouille, sorte de guipon ou de tampon fait avec des chiffons, qui sert à caréner les côtés et à nettoyer le pont des barques et autres embarcations. LANBASA BAIÑO BASTOAGO DA MUTIL ORI (B-l), ese muchacho es más grosero que el lampazo, ce garçon est plus grossier que la vadrouille. » / Ortuzar. «Lanbaza. Lampazo, estropajo cosido con unos clavos a un palo y con el cual limpian la lancha los marierdikos.» / Astui. «Lampazo: LANBASA» (I7-191)

lanbas-untza. Ik. untza

lanberniz. Ik. blakberniz

langusta - langusti (E-jf-s, O-b), langustak (O-b-z); langosta (A-ja, B-a) - langoste (A-ja), langostia (M-d, L), langostie (B-a), langostak (L-pj)

Def.: iz. “G. langosta. F. langouste. I. lobster. L. Palinurus vulgaris, Palinurus elephas”.
Goiko berbak horrelaxe argitaratu nituen baina berrikusi egin behar litzateke langos- edo langus- esaten den. Kasu baterako, Bermeorako langos- neukan arren, audioetan orain langusta-otzarak, lagustetako… entzuten dut.

Entz.: L-pj: otzarekin atrapatzen zen lehenago. Orain jeneralean sarearekin atrapatzen dituzte horiek. Hemen Islaren atzean ere atrapatzen dituzte eta kanporago ere bai.

Dok.: Anasagasti. «Langostie, Palinurus vulgaris, Langosta.» / Anton Perez. «langosta (langostie) = (Palinus vulgaris). G. langosta. F. langouste. I. lobster.»

LANGUSTATAN (E-jf-s); LANGOSTATAN (A-ja); LANGOSTETAN (M-d)

Def.: adv.

langusta-karramarro - langusta-karramarru (E-jf)

Def.: iz. E-jf: “centollo”.

langustero - langusteruk (E-jf)

Def.: adj. langustatan dabilena.

Zit.: gure aitxe defuntu-ta langusteruk isen sin / geu isen gari beti langusteruk (E-jf)

langustino; langustiño - langustiñu (O-b); langostiño (M-d) - langostiñue (B-o, M-d) 1.

Def.: iz. “G. langostino”. M-d: ganbaren antzekoa da baina ilunagoa eta handiagoa, ganba baino hobea.

Dok.: Anasagasti. «Langostiñue, Panaens Kerathyrus, Langostino.»

langustino; langostiño (M-d) - langostiñue (M-d) 2.

Def.: iz. “G. cigala. L. Nephrops norvegicus”.

Dok.: Anton Perez. «langostino (langostinue) = (Nephorops norvegicus). G. cigala. F. langostine. I. norway lobster.»

lanperna - lanperni (O-b), lanpernak (O-b)

Def.: iz. “G. percebe. L. Pollicipes cornucopia”. v. pertzeba.

Dok.: Azkue. «Lanperna (AN-ond), anatifa, percebe, cierto molusco que se consume mucho en la costa cantábrica : anatife, pollicipède, pouce-pieds, mollusque que l'on consomme en quantité sur la côte cantabrique.»

lanproi (B-a [lán], M-d [prói]) - lanproya (L-pj), lanproye (B-a-o-r [lán], M-d); lanpre (O), lanpra (E-jf, O-b) - lanprí (E-jf, O-b), lanprak (O-b)

Def.: iz. “G. lamprea. F. lamproie. I. sea lamprey. L. Petromyzon marinus”. M-d: txikia da.

Entz.: enbarkazioari pegatu egiten zaio. Arrainari ere pegatu egiten zaio eta odola txupatzen dio, lebatzak ere edukitzen du. Atunetako txarra izaten da, kendu egin behar izaten diote enbarkazioari, erramu batekin edo txist batekin-edo. B-a: arrainei pegatu egiten zaie, zeroiei, izurdeei eta horiei. Odola txupatzen die. B-o: arrain zantarra da, baporari itsasten bazaio ikaratu egiten ditu arrain guztiak. Duroiek-eta lepo gainean edukitzen dute hori. E-jf: arrainak ekartzen du itsatsita hori, izurdeak asko ekartzen du, ostantzeko arrain batzuek ere bai: marraixuek, gardek-eta. L-pj: beste arrain handi bati pegatzen zaion arraina da hori. Hori batelean badaukazu azpian ez duzu atrapako atunik. Ezin kendu gainera, hori pegatzen zaizu eta zeurekin darabilzu, zeu paratzen zarenean bera han dabil. Abante ematen diozunean ostabere pego eta atunik ezin atrapatu, kuriosoa da hori gero. Tiburoia ere berorrek gidatzen du.

Dok.: Azkue. «LANPO (AN-ond, Gc), lanpreo (B-b-l), albacora, pez parecido al bonito : albacore, poisson de l'espèce du thon.» / Anasagasti. «Lamproie, Petromizon marinus, Lamprea.» / Anton Perez. «lanproi (lanproié) = (Petromyzon marinus). G. lamprea. F. lamproie. I. lampray.»

lantes - lantesa (L-pj); lantesa (E-jf) - lantesi (E-jf)

Def.: iz. “G. lantesa” irakurrita daukat erdaraz Bilboko Erriberako merkatuan. L-pj: estiloa lupinarena dauka, erdi berdina da baina jaten ordinarioagoa da.

Ez: B-j

Dok.: Azkue. «LANTES (B-l, ..., G), berrugate, cierto pez de mar : muge, certain poisson de mer.»

lantzada - lantzadie (B-j [tx], M-d), lantzadi (E-jf)

Def.: iz. itsasoak enbarkazioari atzetik ematen dion sakakada.

LANTZADAN (B-j [tx], M-d)

Def.: adv.

Zit.: lantzadan due (M-d)

lantzoi, lantzó (E-jf) - lantzoye (E-jf-s), lantzói (A-ja, O-b) 1.

Def.: iz. “G. papardón, paparda. F. balaou. I. skipper. L. Scomberesox saurus”. v. botakar.

lantzoi - lantzoi (O-b) 2.

Def.: adj. tontoa-edo.

Zit.: se? lantzoi sas ala? ori esateko ala? (O-b)

Ez: E-jf, badaki Ondarroan hori esaten dutena.

lapa (B-a - M-d - E-jf - O-b [pá]) - lapia (M-d), lapie (B-a-j), lapí (E-jf, O-b), lapak (B-j, E-jf, O-b)

Def.: iz. “G. lapa. F. patelle”.

Entz.: M-d: gordinik ere eta saltsa berdean ipinita ere jaten dira. Lapa-saltsa, saltsa berdean berakatztxuarekin eta perrexilarekin-eta, ogi birrindu apur bat, ogi mamina eta ardo zuri tinditxua barrura eta listo. O-b: Saturrarango lapa ona da jateko. Marisko ederragorik ez dago hori baino. Klase askotakoa egoten da lapa, guk begiarekin igertzen diogu zein den ona eta zein den eskasagoa, ze batzuk egoten dira gorri-gorri-gorriak: lapa sarrak, eta bestea da lapa gasti, arbia daukana. Huraxe arbiarekin dagoena izaten da gozoa jateko. Gordinik jaten dugu guk. Nik sekula ez dut jan saltsan, Lekeition-eta bai, hemen ez.

Dok.: Azkue. «LAPA : 2º (B, G), lapa, cierto molusco : patelle, mollusque gastéropode.» / Anasagasti. «Lapie, Lapa; Patella coerula, Lapa.»

LAPA GAZTEA; LAPA GASTI (O-b)

Def.: iz. O-b: arbia daukan lapa.

LAPA ZAHARRAK; LAPA SARRAK (O-b)

Def.: iz. O-b: lapa gorri-gorri-gorriak.

lapa-saltsa; lapa-saltza (M-d) - lapa-saltzie (B-a, M-d)

Def.: iz. lapak saltsa berdean. M-d: lapak ipintzen diren saltsa berdea.

Zit.: gosan e lapatan lapa-saltxi itxeko (B-a)

lapatxiko (B-a) - lapatxikue (B-a-j)

Def.: iz. garbitzen ez denean enbarkazioari egiten zaizkion lapa txikitxuak. v. lapa-zorri.

Entz.: B-j: hori arrasketarekin kentzen da.

Zit.: denpora askun basaus aspidxe garbitxu barik, fondu garbitxu barik, lapatxiku itxen dxatzoye (B-a)

lapatza - lapatzi (E-jf)

Def.: iz. itsasoak errementatzen duen haitzak.

lapa-zorri; lapa-sorri (M-d) - lapá-sórridxe (M-d, E-jf)

Def.: iz. M-d: haitzean elkarren gainean denak pegata egoten diren lapa txiki-txikitxuak. v. lapatxiko.

Entz.: M-d: enbarkazioa ez bada garbitzen itsatsi egiten zaizkio.

lapiz-plomo; lapix-plomo (M-d) - lapix-plomue (B-r, M-d)

Def.: iz. “G. lápiz-plomo”. M-d: makinetan ematen den hauts gris bat.

Entz.: M-d: antzina enbarkazioari ematen zitzaion azpian blaka eta txalupetan eta gero asko korritzeko ematen zitzaion lapix-plomue. Makinetan ere erabiltzen da tuerkentzat-eta.

Dok.: Astui. «Lápiz-plomo para aplicar en la carena: PIO-LAPISE» (I7-191)

lar - larrá (B-g-p-r)

Def.: iz. Geo. B-g-p-r: kala-barrua. B-r: lisua da. B-p: harri zabala denean. B-g: berrogeitik hirurogeita hamar-laurogei brazatara, hasikera.

Entz.: B-p: larrean hasi eta kanporantz zoaz korda botatzen. Igual egiten duzu ehun brazatan hasi eta berrehun brazatan akabatu.

larga

Def.: ad. bota. Inoiz larga esaten duen galdetu diot Dimasi eta ez dut lortu bera huts-hutsean botatzea, larga! aginduan izan ezik. Badirudi erria edo bota hobeto ikusten dituela berak. v. bota, erria.

Zit.: largakeran enpatxorik es eitxeko, emoten dau lélau, giñadie, estiborrera [arrastero mota batek] / largata gaus [“larga du” esan zitekeen galdetu nion] (M-d)

Dok.: Azkue. «Larga (B-l,..., BN), soltar, librar : relâcher, laisser aller, délivrer. (?)»

LÁRGA! (A-ja, M-d, O)

Def.: ex. patroiak sarea botatzeko ematen duen agindua. v. bota!

Zit.: lárga! / lárga saré! (A-ja)

Ez: E-jf

LARGANDO (M-d)

Def.: adv. (Joan). “G. largando”. v. botan, erriendo.

Zit.: dxun giñen largando / largando gues (M-d)

largada (M-d) - largadie (B-p, M-d)

Def.: iz. M-d: sarea botatzea.

LARGADAN (M-d)

Def.: adv. (Joan). M-d: “largando”. Arrastan sarea bota eta elementuak erriatzen zoazenean.

Zit.: largadan nue [M-d: “voy largando”] (M-d)

largetera (B-l-r, M-d)

Def.: adv. M-d: popadan barik apur bat mandarago, kostadurago joatea. B-e: amura emoten. B-r: mandara. B-l: largetera eta horiek belako barkuen gauzak dira, txalupenak-eta.

Dok.: Astui. «A un largo o de aleta: LARGETARA» (I7-191)

lasdegi (M-d) - lasdegidxe (M-d); lastéi (B-a, E-jf) - lasteidxe (B-a-g, E-jf)

Def.: iz. “G. as de guía”. Cfr. laska. M-d: “las de guía”. B-a: “as de guía”.

laska (B-j [ká], M-d [lás])

Def.: ad. “G. lascar. F. filer un peu, mollir. I. to ease away, to slacken”. Julianek esan zidanez arrainagatik esaten da normalean, arrainak eskatzen duena, bestera errie esango lukete. M-d: geldika-geldika erriatzea.

LASKANDO (M-d)

Def.: adv. laskatzen.

Zit.: dxun laskando (M-d)

laska (B-j [ká]) - laskie (B-j)

Def.: iz. “G. as de guía”. Cfr. lasdegi. B-j: “as de guía”.

lastamarraga; lastamarra (B-a, M-d) - lastamarrie (B-a, M-d)

Def.: iz. M-d: antzinako lastoekin eginiko koltxoia. v. kamaña.

Entz.: M-d: lastamarra etxetik ere eroan behar izan dut merkantera.

Ez: E-jf

Dok.: Azkue. «Lastamarraga (Bc), jergón.»

lasto (B-j [tó]) - lastue (B-g-j)

Def.: iz. amudak egiteko erabiltzen zen lastoa.

LASTO EGOSI - LASTO EGOSIDXE (M-d), LASTO EGOSIDXEK (M-d)

Def.: iz. amudak egiteko lixibatan edukitako lastoak.

LASTO GORDIN - LASTO GORDIÑE (M-d), LASTO GORDIÑEK (B-j, M-d)

Def.: B-j: amuda egiteko azpitik ipintzen zen lastoa. Gordinak eta lejiatakuek (Ik. lasto egosidxek) egoten ziren.

Entz.: B-j: goi kapadua dagoenean igual egiten duzu lejiatakoak gehitxuago ipini, arrainak ikusteko.

lasun (B-a - M-d - O-b [sún]) - lasuna (M-d, L-l), lasune (A-ja, B-a, M-d, E-jf-s, O-b), lasunak (L-pj, O-b), lasúnek (B-a-m, M-d)

Def.: iz. “G. muble. L. Chelon labrosus”. Cfr. korkoi. A-ja eta B-a: “muble”. A-ja: “lisa”.

Entz.: M-d: Bermeoko lasunak Bilbon jaten dira. [?!]

Dok.: Azkue. «LASUN (Bc, G-ori-zumay), mujol, vulg. muble : muge, vulg. mulet (poisson).» / Anasagasti. «Lasune, Mublie; Mugil cephalus; Lisa, Mujil, Cabezudo.» / Anton Perez. «lasun (lasune) = (Mugil chelo). G. lisa, muble. F. mulet. I. mullet.»

KOSTA-LASUNE (O-b)

Def.: iz. O-b: alboan horia daukana. v. korkoi.

LASUN OGI-JALE - LASUN OGI-DXALIE (M-d)

Def.: iz. M-d: portuan amuan ogia ipinita ateratzen den lasun handia, kilokoa eta kilo eta erdikoa-eta.

HONDO-LASUN; ONDO-LASUN (M-d) - ONDO-LASUNEK (B-o)

Def.: iz. M-d: portuan, hondoan ibiltzen dena, korkoiaren aldean beltzagoa da eta ez dauka koiperik.

Dok.: Anasagasti. «Ondo lasune, Mugil chelo; Corcón, albura.»

lata (B-j - M-d [tá])

Def.: adv. (Egon, geratu... kordelak, trainak...). Ant.: zakutsu. M-d: atezuan dagoen traina.

Zit.: latatxu dau au trañe / onek tirituten tzo, onek txikota dakolakon, da geratzin da latá-latá-latá [bela] / latiau imiñi! [atezuago] / abe latiau daus órrek kordelak ero órrek apaidxuek (B-j) / bay gero otor da ba trañe geru andidxau geru andidxau geru andidxau ba beste típo bat, sakotzuau edo a- látau edo / sakutzue, da la- latá dauena da atesuau / saripe bai, bai, oten die latá, latá dxota (M-d)

latatu (B-j, M-d)

Def.: ad. lata ipini, atezatu.

Zit.: ori bélie- glóbu dako, ba apurtxu be latatu! / igual orakan mutiltxuk erramutan da kordélak igual apurtxu bet eitxe-san disen latatu / espaldik a sénotxu dakoles, a latatuteko, beti esaten da “bíra espaldie!” (B-j)

latigillo (M-d) - latigillue (B, M-d)

Def.: iz. M-d: arrastan atrapatzen zen arrain bat.

Entz.: M-d: Bartzelonan-eta jaten zen, hemendik ez.

latigo (M-d) - latigue (M-d)

Def.: iz. M-d: angira kumea.

Ez: B-j

Dok.: Anton Perez. «latigo (latigue) = Ik. garrikue. Garriko (garrikue) = (Lepidopus caudatus). G. pez cinto. F. sabre argenté. I. scrabard. Latigue ere deitzen zaio. (ik. espadiñe).»

LATIGO GORRIAK; LATIGO GORRIDXEK (M-d). Ik. latigillo

latin (M-d [tín]) - latiña (L-pj), atzeko latiña (L-pj), latiñe (B-a-j-r, M-d, E-jf, O-b), atzeko latiñe (O-b), latíñek (B-a)

Def.: iz. “G. latina, vela latina. F. latine. I. lateen”. Atzean eroaten den bela.

Entz.: B-a: barkua orakan edukitzeko, haizearen barrura. Ez ibiltzeko harantz eta honantz, geldirago egoten da. M-d: txalupak latinik ez du eduki.

Dok.: Astui. «LATIÑE (a la vela triangular que usan hoy los modernos pesqueros se le sigue llamando igual, (..) el nombre no lo recibe de la forma de la vela sino de su posición).» (B3-421, atzerengo bela izango litzateke)

latitude; latitu (M-d) - latitue (B-a-p)

Def.: iz. “G. latitud. F. latitude. I. latitude”. Dimasi latitue esan litekeen galdetu nion, era mugatuan, eta ezetz esan zidan. Berdin lonjitu ere. v. kanpo-barru.

Zit.: se latitun saus? ba úrren dan latituen (B-a) / lelengo bijan baja giñin.. emeretziko lonjitura, emeretzi oeste, goidxe latituu.. berrotaa bi te minitu batzuk / bajotxuau-altotxuau ortxé, berrotabi te pikuko latitu, da lonjitu ba emeretziko buélti / idxon gendun asi.. berrotaiduko latitutik eta berrotaa saspiko latiturarteko (E-jf)

latxa (M-d) - látxie (B-p, M-d)

Def.: iz. M-d: sardinaren antzekoa, parrotxaren tamainukoa edo hazitxuagoa izaten da. B-p: sardina lakoa. B-l: laburragoa sardina baino, sapalue deitzen diogu. B-r: guk ez diogu esaten latxie, sapalue baino. v. sapalo.

Entz.: M-d: algatekoa da jateko, ez diogu ematen inportantziarik.

Dok.: Anasagasti. «Alatxie, Alosa fallax, Pez hacha, Saboga.»

lau-kuadroko (M-d) - lau-kuádrokue (B-a), lau-kuádrokuek (B-a, M-d), lau-kuádroko ártie (B-a)

Def.: iz. lau kuadroko traina, medialune ez dena. Juliani ondo ulertu badiot forma errektangularragoko traina litzateke. Cfr. medialune.

leba-leba (B-a, M-d, E-jf, L-pj)

Def.: adv. itsasoa gehitzen edo gutxitzen igarrian joatea. M-d: gehitzen datorrenean itsasoaren mugimendua. L-pj: ez dugu sarritan erabiltzen. Normalean altzaten dakar itxasua esaten dugu.

Zit.: leba-leba dator (B-a) / leba-leba dakar (M-d) / leba-leba doye itxiten ero leba-leba doye kargaten (E-jf)

Ez: O-b, eiñas-eiñas dator.

Dok.: Azkue. «LEBA LEBA DATOR ITXASOA (B-b-l, G-zumay), el mar viene creciendo de fuerza, la mer arrive peu à peu en augmentant de force.»

lebatz (B-g-j, M-d [bátz]) - lebatza (A-ja, B-a[tx]-g-j[tx]-o-p-r, M-d, E-jf-s, L-pj), lebatzak (B-j [tx], L-j, M-d); leatz (O-b) - leatza (O-b), leatzak (O-b)

Def.: iz. “G. merluza. F. merluche, merlus. I. hake. L. Merluccius merluccius”. M-d: “merlusa”. Kilo bitik gorakoa. B-r: kilora ailegatzen dena.

Entz.: M-d: lebatz arretik eta emera igertzeko, emeak buztana lodia eta laburragoa dauka, arrak mehea.

Dok.: Azkue. «LEBATZ (Bc), merluza, merlue.» / Anasagasti. «Lebatza, Merluccius merluccius, Merluza.» / Urkidi. «merluza (lebatza)» (B3-373) / Anton Perez. «lebatz (lebatza) = (Merluccius merluccius). G. merluza. F. merlu. I. hake.»

LEBATZETAN (B-a[tx]-g-j[tx]-m, M-d, E-jf-s, L-j-pj); LEATZETAN (O-b); LEBATZATAN (A-ja)

Def.: adv. lebatzak atrapatzen.

Zit.: se sarri ibil gari lebatzetan (B-g) / lebatzetan asko ibili nas (L-j)

LEBAS-GASTE - LEBAS-GÁSTIE (M-d)

Def.: iz. M-d: peskadilla, kilo bira ailegatzen ez dena.

Ez: Julianek ez, antza.

lebatzeru - lebatzeru (A-ja); leatzero (O-b) - leatzeru (O-b), leatzeruk (O-b)

Def.: iz. “G. merlucera”. v. lebazale.

lebazale; lebasale (B-a-j, M-d) - lebasalie (B-g-j), lebasaliek (B-a-j, M-d), lebasalik (E-jf)

Def.: iz. “G. merlucera”. v. lebatzeru.

Dok.: Urkidi-Apraiz. «Merluceros (Lebasaliek) de 15 metros y 25 toneladas.»

lehor; liór (M-d) - liorra (M-d, L-pj, O-b)

Def.: iz. Geo. “G. tierra [en contraposición a mar]. F. terre. I. land”.

Zit.: toneladak eta toneladak liorrera ekarri txe / au liorreko txoridxe da / liorrerantz. Eguen, ori da / márgola, da, eresie, ba orrek mariskutie (baye) liorrin atrapaten dinati orrek / beste enbarkasiñue, triokue, allegaten denin liorretik / datorrena liorretik, onen leku artzen dau da au du liorrera, beti pareji biarrien / señeruek ix(a)te ban banderie, da, liorrera, etzera / liorretik urten du / su itxasun lotzen sara da ni- ba liorrera otor bi dot, aberidxe arreglaten / “masidxe” esta, liorreku itxasoku baiño (M-d) / liorrekua, enarin antzekua [kirris-karrua] (L-pj) / kajak-eta ipintte'osunin, oneas eitten di artu, eta bera bota, da liorrea etorte sasenin onetxeas ataten da liorrea / seuk- salto eitteko liorretik bajorea / txikota liorrera botate sunin / bistí birr ixate san e, liorra, argi eon birr ixate san ikusteko seu nun susen (O-b)

Dok.: Azkue. «Lior (B), Var. de LEGOR. LEGOR 3º (B, G), tierra (se dice en contraposición a mar).»

LEHORREZ; LIORRES (M-d)

Def.: adv. “G. por tierra”. Ant.: itxasoz. v. herriz.

Zit.: liorres ekar dauie [itzulitako esaldia] (M-d)

LEHORRETIK ATARA GAITU; LIORRETIK ATARA GAITXUS (B-a)

Def.: e. Alejandrok dioenez lehen esaten zen esakera hau itsasora irten dela adierazteko; Justok, Olibeteko patroiak, esaten zuen hau.

lema (B-a - M-d [má], O) - lemé (A-ja), lemia (L-pj), lemie (B-a-j-m-r, M-d), lemi (O-b)

Def.: iz. “G. timón, leme. F. gouvernail, barre. I. helm, rudder”.

Entz.: M-d: baidakoak, txalupak eta potinak oholezko lema edukitzen zuten, lemorratzekin.

Zit.: sárratu lemi baborrera! (B-a) / da máyun agarra txatelakon lemiri [patroi hasi zen] / ogetabi urteas agarra txat nik lemiri / etorri gora lemi eruteko! [Dimasen azalpenaren zentzuan] / erun lemie! (B-j) / txo! agarra lemiri! [enbarkazioa tostartekoaren ardurapean uzteko. M-d: patroiak esaten ziona marinelari deskantsaldi bat egiteko-edo] / neu ixeten naitxen aitxeri lagunduten notzana, gedxen, lemarako (M-d)

Dok.: Azkue. «LEMA : 1º (AN, B, G, L), timón, timon.» / Astui. «Timón (pala): LEMIE» (I7-191)

ESKUKO LEMIE (M-d); ESKOKO LEMIE (B-j, M-d); ESKO-LEMIE (B-r)

Def.: iz. eskuz erabiltzen zen lema.

Entz.: M-d: lehen eskuko lema erabiltzen zen, orain ez, orain dena da errueda.

LEMEA MANDARA EGINDA DAGO HORI; LEMI MANDARA EIÑDXA DAU ORI (M-d); HORREK LEMEA OKERTUTA DAUKA; ORREK LEMI OKERTUTE DAKO (B-j)

Def.: e. “G. se ha puesto terco”. Eztabaida batean bereari gogorki eusten dionagatik esaten da.

Zit.: sarratu dau orrek lemi edo lemi mandara eiñdxa dau ori (M-d)

lema-buru (M-d) - lema-burue (M-d), lema-buru (O-b)

Def.: iz. lemaren burua, gorengokoa.

lemakana (M-d) - lemakanie (B-r, M-d), lemakani (E-s, O-b)

Def.: iz. “G. caña del timón. F. barre. I. tiller”.

Entz.: B-r: palu luzea da, burdina, baina txalupek paluzkoa, egurrezkoa edukitzen zuten.

Dok.: Azkue. «LEMA-KANA (B-b-ond, Gc), LEMAKAIÑ (B-l), caña del timón, barre du gouvernail.» / Astui. «Timón (caña): LEMAKANA; LEMAKANIE» (I7-191)

lemera (M-d) - lemerie (B-l, M)

Def.: iz. “G. limera, lemera. F. jaumière. I. rudder-hole”. M-d: lemaren barra sartuta doan enkajonadura. B-l: lemaren ardatza lemeran barruan doa.

lemoro - lemorue (B-r), lemóruek (M-d)

Def.: iz. “G. hembras del timón”. B-r: txaluparen gauza da. Nire sasoiko berbak baino aurreko arrantzaleen gauzak dira horiek.

Dok.: Azkue. «Lemoro (B-b), limera, aro de hierro en que se mete el timón : jaumière, cercle de fer dans lequel passe le gouvernail.» / Urkidi-Apraiz. «hembras (lemoruek)» (162) / Astui. «Hierros del timón (hembras): LEMORUEK» (I7-191)

lemorratz - lemorratza (L-pj); lemorrotz (M-d) - lemorrotza (B-r, M-d)

Def.: iz. “G. machos del timón. F. mâle, aiguillot. I. pintle”. M-d: lema bere lekuan sartzeko kodastean egoten ziren orratz bi. Batelek antzina oholezko lema edukitzen zuten, lemorrotz bi edukitzen zituzten bat gilaren ondoan eta bestea goragoan, han sartzeko lema.

Dok.: Azkue. «Lemorratz (B-b-l-mu, G, ...), aguja, pernio, pieza puntiaguda de hierro en que se fija el timón : aiguillot, pièce de fer pointue avec laquelle on fixe le gouvernail à la quille.» / Urkidi-Apraiz. «Se unía al codaste de la embarcación (el timón) por medio de dos machos (lemorrotzak)» / Astui. «Hierros del timón (machos): LEMORROTZAK» (I7-191)

lenguadu - lenguadu (A-ja); lenguau (M-d - E-jf [guáu], L, O-b) - lenguaua (M-d, L), lenguaue (B-g-l, M-d, E-jf), lenguau (O-b)

Def.: iz. “G. lenguado. F. sole. I. sole. L. Solea solea”.

Dok.: Azkue. «Lenguado (Bc, Gc), lenguado (pez), sole (poisson).» / Anasagasti. «Lenguaue, Sapalue; 1. Solea solea, Lenguado. 2. Buglossidium luteum, Acevia.» / Anton Perez. «lenguau (lenguaue) = (Solea solea). G. lenguado. F. sole. I. sole.»

lentoi, lento - lentoya (L)

Def.: iz. Lekeition esan didatenez pantxoa lako arrain luzanga da. Bar.: dentoi.

lesnordest - lésnordesta (M-d)

Def.: iz. “G. lesnordeste. F. est nord est. I. east north east”. B-a: “lesnordeste”.

lesnordesteka (B-a)

Def.: adv. lesnordestearen barrura.

lessuest - léssuesta (M-d)

Def.: iz. “G. lessueste. F. est sud est. I. east south east”.

lest (M-d) - lesta (B-a-g - M-d - E-jf [tá], L, O-b [lés])

Def.: iz. “G. leste, este. F. est. I. east”. B-a: “leste”.

LESTEAN; LESTIEN (B-j, M-d)

Def.: adv. v. lesteka.

Zit.: bóta lestien ero lessuestien (B-j) / lestín gues (M-d)

lesteka (B-a-j - M-d [lés]), lesteraka (M-d), lesteraska (M-d)

Def.: adv. lesterantz. v. lestean.

Zit.: lésteka dxungo garies (B-a) / nekés da goixeko ordu bidxetan arrañe lésteka dxutie / lésteka básues (B-j) / lésteka gues / ona sartzen ga(renin) eun da bos brasetara, dau, lesteraska, kalie / gero, allegaten sarenien, ona, eun da bos brasa ingerure, aste sara gero, lesteraska / da gero, ein bixu lesteraka (M-d)

leutz (M-d) - leutzá (M-d), leutzak (M-d)

Def.: iz. M-d: errioko belar klase bat, talako belarra izatea legez baina luzea.

Entz.: M-d: Txatxarremendiko plaiaren erdian ere bazeuden, Portuondo puntan, behean, bertan urertzean ere asko daude udan, bajamarean. Bertan leutzetan egoten da ezkira gordeta.

Ez: E-jf

liba - líbi (E-jf)

Def.: iz. “G. liba”. E-jf: makailao arrainean sartzen zen lehen. v. makallao arrain.

Entz.: E-jf: hemen gutxi ateratzen da. Hor Frantziako kostan-eta atrapatzen da. Arrain merkea da hori.

Ez: O-b

libra (M-d [brá], O-p), libré (B-a); librau (L-pj) 1.

Def.: ad. “G. desenredar. F. démêler”. Enpatxoa edo nahastea askatzea. Marapiloak, kodilloak-eta askatzea. Ankilla enpatxatzen denean ere erabiltzen da, berau askatzea esan gura du.

Zit.: au estau libraten, mojape estau libraten (M-d) / tretza librau [tretzak] (L-pj) / atxán ero enpatxa leike a, da amendik esin librá [ankilla] (O-p) / agiñati oneik.. agarrata da, ta esiñddosu librá (O-z)

DEITU TORRONTEROKO AGURAI!; DEITXU TORRONTEROKO AGURERI! (B-j)

Def.: e. aparioen enpatxo gogorra egoten zenean erabiltzen zen esakera. Badirudi Bermeon aguriri singularrean edo agurei behar lukeela pluralean, uste dut plurala izango dela hemen.

libra 2.

Def.: ad. “G. librar, sortear”.

Zit.: órrek arriesgadak ein ein bixu-, dudén, da libreko gari da eskari libreko ta, arte al agua, gero ikusko libreten bagari [bokartean elkarren gainean] (B-j) / da amen arrixe ra.. ño arrañe amen-da, da, dios, librako gas? eskas? baigas? da, tak! botateosu sari (O-b)

libra (E-jf [lí])

Def.: iz. “G. libra, medio kilo”.

Zit.: ederrak ataraten die, líbrakuek-eta [burutuak] (M-d)

libreta (B-a) - librete (A-ja), libretia (L-pj), libretie (B-a, M-d), libreti (E-jf)

Def.: iz. “G. libreta. F. livret du matelot. I. sailor's book”. M-d: itsasoko kartilla norbere fotografiarekin, seguritate soziala eta non enbarkata zauden eta hori. Derrigor eroan behar da. v. itxasoko kartilla.

Zit.: ba amalau urteas ya libreti- ordun amalau urteas emote (m)en (E-jf)

ligada (M-d) - ligadie (M-d)

Def.: iz. “G. ligada”.

Zit.: ligada bi emon (M-d)

Ez: B-j

linjeko; liñdxeko - liñdxekue (B-r)

Def.: iz. hoberik ezean “linjeko” aukeratu dut sarreratzat. B-r: belarik handiena, nagusia.

liñaba (O-b) - liñabi (O-b)

Def.: iz. aparioak kaela ez markatzeko kostaduan ipintzen den ohola. v. soia.

Dok.: Azkue. «Liñabe (B-ond, G-and), pedazo de madera que para evitar el roce de los cordeles se pone en los bordes de la lancha, morceau de bois placé sur les bordages de la barque afin d'éviter le frottement des cordages.»

lior. Ik. lehor

lirio - lirio (A-ja); liridxo (B-a-o, M-d) - liridxua (M-d), liridxue (B, M-d), liridxu (E-jf)

Def.: iz. “G. lirio, bacaladilla. L. Micromesistius poutassou”. E-jf: “lirio”. Piedrabolan hasi garenetik liridxu deitzen diogu. Cfr. kolaka. v. arraiñatz, kolaka, perlita.

Dok.: Anasagasti. «Lirijjue, Micromesistius pontasson, Bacaladilla.» / Astui. «Bacaladillas (Lirijuek)» (B4-144) / Anton Perez. «lirijo (lirijue) = (Micromesistius poutassou). G. bacaladilla. F. merlan bleu. I. blue whitting.»

liso; lixó (M-d) - lixue (M-d)

Def.: adj. “G. (cuerda) lisa”. Ant.: trentzau.

listado; listau (M-d) - listaue (M-d)

Def.: iz. M-d: atunaren familiakoa, triparen azpian tirak dauzka eta hortik datorkio izena. v. albokera.

Entz.: M-d: orain deitzen diote atuneroek listaue, guk albokerie deitu diogu beti.

Dok.: Anasagasti. «Albakorie, Alistaue; Katsuwonus pelamis, Listado.»

lixa (M-d [xá], L, O-b), lixé (B-a) - lixia (M-d, L-pj), lixie (B-a-g-o, M-d), lixí (E-jf, O-b), lixek (B-a-o)

Def.: iz. “G. lija, negrito. L. Etmopterus spinax”. M-d: azal latza dauka, ur handiko arraina da. Azal iluna eta barru zuri-zuria. L-pj: azal beltza dauka.

Entz.: B-o: gibela edukitzen dute ona. Kordan dabiltzanek atrapatzen dute. Sikatuta jaten zen, tomatearekin-eta ipinita, makailoa ipintzen den moduan. M-d: antzina joaten ziren arrantzan bermeotarrak mundakarrak baino gehiago lixatan ur handietara. Zabaldu eta sikatu egiten ziren erreta jateko.

Dok.: Azkue. «LIZA : 1º (AN-ond, B, G), lija, pez marino del orden de los selacios : liche, chien de mer, poisson de mer de l'ordre des sélaciens.» / Anasagasti. «Lixie, Centrophorus sgnamosus, Lija.» / Urkidi. «lija (lixie)» (B3-373) / Anton Perez. «lixé (lixié) = (Centrophorus granulosus). G. quelvacho, lija. F. tope. I. tope shark. Izen honekin tollé ere ezagutzen da (ik).»

LIXATAN; LIXETAN (B-o)

Def.: adv. lixak atrapatzen.

llabe-prentsa; llabe-prentza (M-d) - llabe-prentzie (M-d)

Def.: iz. Mek. M-d: bonbetan enpaketadura estutzekoa.

Ez: Julianek ez antza. Prentxako llabi ekarri!-edo esango lukeela dio.

lohi; loi (M-d)

Def.: adv. Barran dagoenean itsasoaren mugimendua, itsaskirria edo itsaso handia dagoenean. Ant.: garbi, bare.

Zit.: Barri dau loi (M-d)

lohihartzeko; loidxartzeko (M-d) - loidxartzekuek (M-d)

Def.: iz. “G. mono, buzo”.

Entz.: M-d: itsasora eroaten zen eta herrira irtekeran ba kendu.

lohitu; loitxú (M-d)

Def.: ad. barran itsasoaren mugimendua hastea.

loia; lóidxa (M-d), lóidxe (B-a) - lóidxie (B-a-r, M-d)

Def.: iz. “G. lonja”. M-d: esaten da lantzean behin baina gehiena bodegie. [Neure ustez Bermeorako ez luke balioko ohar honek]. v. almazen, bodega, txalupa-etxe.

Dok.: Azkue. «LOIA (B-mu), lonja, halles.» / Ortuzar. «Loidxe. Lonja.»

loiero; loidxero (M-d) - loidxerue (B-j-l, M-d)

Def.: iz. M-d: bodegan dagoen laguna amuak eta tertzak eta hauek-eta prestatzen.

longanado (B-a) - longanadue (B-a)

Def.: iz. B-a: papera, errezibua. Kofradian ematen zizuten papera: hainbeste kilo, hainbesteko prezioa, e.a. Patroiak ematen zion neskatilari eta harekin joaten zen hau bankura. v. saliu.

Ez: B-j, O-b

longitude; lonjitu (M-d) - lonjitue (B-a)

Def.: iz. “G. longitud. F. longitude. I. longitude”. Dimasi lonjitue esan litekeen galdetu nion, era mugatuan, eta ezetz esan zidan. Berdin latitu ere. v. zabalera.

Zit.: lelengo bijan baja giñin.. emeretziko lonjitura, emeretzi oeste / bajotxuau-altotxuau ortxé, berrotabi te pikuko latitu, da lonjitu ba emeretziko buélti / da baja giñin amabiko lonjiturarteko / da dxun giñin e gutxi gora-bera orraxe lonjitura, emeretzi-amasortzi, emeretziko lonjitu, oesta / emeretziko lonjitun ibil sin ee kuadrillie, da- bueno flota gedxena emeretziko lonjitun / da guk urten gendun amendik, Elantxobetik etaa, eldu giñin ee au sortziko lonjitu ta erdire-ero / se amén e esta bardín ee, básabis amabiko lonjitun ero amalauko lonjitun ero / baya básaus amabiko lonjitun ero amarreko lonjitun-ero, ba esin sara etorriii Burdeo-, Burdeoserako ba eun bi galdu bisus / Euskal Errire basatos e, seusen lékotik, klaro normalmente, oesteko partetik ataraten su arrañe, ba amabiko lonjitun ero amabostekun ero amasortzidxen ero (E-jf)

loro (O-b) - lorua (L-pj), loru (O-b)

Def.: iz. kazako aparioko alanbrea.

Entz.: L-pj: hogeita hamarrekoa, hogeita hamabostekoa edo berrogeikoa edo berrogeita hamarrekoa. Zimarroitako bazen berrogeita bostekoa edo berrogeita hamarrekoa, atunetako bazen hogeita hamabostekoa ipintzen genion.

Dok.: Azkue. «LORO (B-l), alambre, fil de fer. = Con especialidad se designa así el alambre que emplean los pescadores en sus aparejos para la pesca de altura, SOTILEZA en Santander. On désigne ainsi spécialement le fil de fer que les pêcheurs emploient dans leurs engins pour la pêche en haute mer.»

lotu (B-a - M-d [tú])

Def.: ad. “G. parar, detenerse, hacer alto”. Bermeon eta Mundakan lotu aditzak esanahi zabalagoa hartzen du, gelditu nahiz geratu esateko edozein kontestutan. v. para.

Zit.: desenbragata dau, lotu de bárkue / apaidxu élixen e nástata etxadi iñdxe, élixen nasta ta aur, lotute saus su (B-a) / trabo ba, lotu in sarela, enbarkasiñu lotu itxen dau (M-d)

Dok.: Azkue. «Lotu 9º (B-g-mu-o-tx), quedarse, detenerse : rester, demeurer.» / Ortuzar. «Lotu. Detenerse.»

lotxa (B-a - M-d [txá]) - lotxé (A-ja), lotxia (M-d), lotxie (B-a-g, M-d), lotxí (E-jf), lotxak (B-g); lotza (O-b) - lotzia (L-l), lotzí (O-b)

Def.: iz. “G. locha, brótola de fango. L. Urophycis blennioides”. M-d: arrain biguna da, fina. B-a: arrain ona da.

Entz.: M-d: kaletako arraina, kanpokoa.

Dok.: Azkue. «LOTXA (Bc, G-don,...), ARRAIN ZURIZTA, BURU, AO TA EZKATA-ANDIA, LEBATZEN GISARA (sic) ARAGIA: LIKATXUA DA (B-b)» / Anasagasti. «Lotxie, Auenbolue; Phycis blennioides, Brotola de fango.» / Astui. «lochas (Lotxak)» (B4-144) / Urkidi. «lochas (lotxak, auenboluek)» [Frufrunak dioenez lotxie eta auenbolue desberdinak dira] (B3-373) / Anton Perez. «lotxa (lotxie) = (Phycis phycis) (Phycis blennoides). G. brótola. F. lingue. I. forkbeard.»

LOTXA BALTZA (B-a-g-o-r - M-d [txá - tzá]); LOTZA BALTZA (L)

Def. eta entz.: iz. M-d: ur handiagokoa. B-a: zuria baino merkeagoa baina hura ere ona jateko.

Dok.: Anasagasti. «Lotxa baltza, Raniceps raniuus; Babosa, pez rana.»

LOTXA ZURIA; LOTXA SURIDXE (B-a-g-o-r, M-d)

Def. eta entz.: iz. B-g: normalean 200-240 brazako bueltan atrapatzen da. Ur handiagora bazoaz beltzak daude. M-d: kalakoa da, ur gutxiagokoa.

lula (M-d [lá]) - lulé (A-ja), lulie (M-d), lulí (E-jf-s), lulak (E-jf), lulek (A-ja); ludxa (L) - ludxia (L)

Def.: iz. “G. julia, doncella. F. girelle. I. rainbow wrasse. L. Coris julis”. M-d: “julia”. v. dontzella, txilipitxero.

Entz.: M-d: itsasoa dagoenean lulak ez du jaten.

Dok.: Azkue. «LULA (B-b-mu), dama, cierto pez rojizo, blando y escurridizo : dame, certain poisson rougeâtre, doux et glissant. = Una variedad de esta clase, más pequeña, que se pesca en la costa, se conoce en B-b con el nombre de TXILIPITERU. Une variété de cette espèce plus petite, que l'on pêche sur la côte, est conue en B-b sous le nom de TXILIPITERU.»

LULATAN (E-jf); LULETAN (M-d)

Def.: adv.

BANDERA ESPAÑOLA - BANDERA ESPAÑOLAK (L-pj)

Def.: iz. Espainiako banderaren koloreak dauzkan lula. L-pj: txikinei esaten diegu.

Entz.: L-pj: españolak gozoak izaten dira jateko.

luma (M-d) - lumie (M-d), lumak (M-d)

Def.: iz. sergera topatu ondoren lumara joateko ipintzen zituzten lumak.

LUMÁRÁ (M-d)

Def.: adv. amudekin barik lumekin ibiltzeko sistema edo arrantza modua.

Entz.: M-d: Afrikara, Dakarrera-eta joan zirenean lehenengoetan sergera-edo topatzen zuten eta lumak ipintzen zituzten, gero preparatuta etortzen ziren lumak.

lupina; lupiña (L, O-b) - lupiñia (L), lupiñie (M-d), lupiñi (E-jf-s, O-b); lupín (A-ja, M-d) - lupiñe (A-ja, B-r), lupíñek (B-r)

Def.: iz. “G. lubina. F. bar, loubine. I. bass”.

Entz.: M-d: bera atrapatzeko karnada ona abuxa izaten zen, zedazoarekin atrapatu eta bizirik edukitzen zen.

Dok.: Azkue. «Lupiña (Bc, Lc), lubina, labra, pez de mar : loubine, labre, poisson de mer.» / Anasagasti. «Lupiñe, Dicentrarchus labrax; Lubina, Róbalo.» / Anton Perez. «lupiñ (lupiñe) = (Morone labrax). G. lubina, róbalo. F. bar, loup de mer. I. bass.»

LUPINATAN; LUPIÑATAN (L-pj); LUPIÑETAN (B-a, M-d)

Def.: adv.

LUPIÑA-SALMONAU - LUPIÑA-SALMONAU (O-b)

Def.: iz. pekadun arrain bat. Bonik Muus eta Dahlström-en liburuko “trucha marisca”-ri, Salmo trutta, hala deitu zion.

luz de guía; lus de gia (B-j)

Def.: iz. “G. luz de guía”. Zitazioan ikus daitekeenez ez dirudi artikuluaren arabera aldaketarik daukanik. B-j: kosteroek eta baxurako enbarkazioek atzean eroan behar duten argia. v. gia.

Zit.: bajuren be lus de gia obligatoidxu da e? (B-j)

luzean; lusian (L-pj); lusien (B-j, M-d)

Def.: adv. (Joan). M-d: must egin eta hondotik ugerrean joatea.

Dok.: Azkue. «Luzean 2º (B-l), nadar sumergido completamente en el agua, nager sous l'eau.»

luzera; lusera (M-d) - luserie (B-a-j, M-d)

Def.: iz. “G. eslora. F. longueur. I. length of a ship”.

Zit.: se lusera dako baporak? (M-d)

Dok.: Azkue. «Luzera (Bc), largura y altura, longitud : longueur et hauteur, longitude.»